جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مهم­ترین مسائل اختلافی میان مسلمانان و وهابیت، عقیده توحید است. با نگاهی به سخنان وهابیت در توحید اسماء و صفات الهی و تصریح سخن بزرگان اهل­سنّت، اعتقاد وهابیّون به تجسیم و تشبیه ثابت می‌شود. به چالش کشیده شدن وهابیون در دفاع از اعتقادات‌شان می­تواند پرده از حقیقت اعتقاد آنان به تجسیم و تشبیه بردارد؛ چراکه کوشیده‌اند با عبارت‌‌پردازی در این موضوع، خود را از این اتهام مبرّا کنند. دلیل اعتقاد وهابیون به تجسیم و تشبیه، برخی مبانی همچون: نفی مَجاز در قرآن و جزء آیات محکمات شمردن صفات خبری و حجّیّت و پیروی از فهم سلف می‌باشد؛ درحالی­که این مبانی برخلاف ادلّه قطعیه هستند. وهابیون معتقدند که این عقیده توحید در اسماء و صفات الهی، با عقیده دیگر مسلمانان یعنی اشاعره و ماتریدیه (که امروز همۀ اهل­سنّت را تشکیل می‌دهند) معتزله، شیعه و ... فرق می‌کند. ازاین‌‌رو تنها خود را موحد و اهل­سنت واقعی می‌دانند.

برخلاف دیدگاه جمهور اهل سنت و بزرگانی از سلفیه، همچون ابن‌‌تیمیه و ابن‌‌قیم در اثبات شنوایی اموات، سلفیون معاصر چنین عقیده‌ای ندارند و اساساً منکر مسئله «سماع الموتی» در غیر موارد منصوص صحیح روایی شده‌‌اند. دلیل اصلی آنان بر این اعتقاد، توجه به ظواهر برخی آیات، ازجمله آیات: )إِنَّکَ لَا تُسْمِعُ الْمَوْتَىٰ([1] و )وَمَا أَنتَ بِمُسْمِعٍ مَّن فِی الْقُبُورِ([2] است که «ناصرالدین البانی» بیشترین تأثیر را در این رویکرد داشته است. تبیین البانی در اثبات شنوا نبودن اموات از این آیات، مبتنی بر اختیار ناشنوایی به عنوان وجه‌شبه در تشبیه کفار به اموات بوده و این در حالی است که از دیدگاه جمهور اهل سنت، وجه‌شبه در چنین تشبیهی، بهره‌نبردن آنان از دعوت انبیا( است، نه مطلق شنوا نبودن.

طلب از غیر خدا، پس از آن‌که در قرن هشتم از سوی ابن‌‌تیمیه عملی شرک‌‌آمیز اعلام شد، به یکی از پردامنه‌‌ترین بحث‌‌ها میان سلفیان و مسلمانان تبدیل گشته است. این گروه با استناد به آیات قران و آنچه اجماع امت می‌نامند، طلب از غیر خدا را سبب خروج از دایره اسلام می‌دانند. تبیین ماهیت مشرکانه استغاثه، این گروه را واداشته تا دلیلی تحلیلی نیز بر مدعای خود اقامه کنند. در این دلیل ادعا شده است که استغاثه از غیرخدا مستلزم انتساب صفات خاص خدا به بندگان و تشبیه آنها به خداست و از این جهت، عملی مشرکانه است. این در حالی ‌است که انبیای الهی نیز از غیرخدا طلب کمک می‌کردند. افزون بر این، به گواهی قرآن و احادیثی که خود سلفیان نیز قبول دارند، صفاتی که این گروه مدعی اختصاص آنها به خداهستند، مختص خدا نیست و بندگان نیز می‌توانند آنها را کسب کنند.

مفهوم «ربّ» و «إله» جایگاهی مهم در اعتقادات انسان دارد؛ ازاین‌رو در این مقاله، رابطه این دو مفهوم از دیدگاه شیعه و وهابیت بررسی شده است. زمانی که بین دو مفهوم، ملازمه عقلی برقرار باشد، مانند دالّ و مدلول و اثر و مؤثر، با حصول یکی از مفاهیم، مفهوم دیگر نیز حاصل خواهد بود؛ مانند: هر گاه خورشید طلوع کند، آسمان روشن خواهد شد. رابطه میان این دو مفهوم از دیدگاه شیعه، ملازمه عقلی است؛ به این معنا که با تحقق ربّ، اله نیز محقق خواهد شد و حتی برخی مانند آیت‌‌الله سبحانی فراتر از ملازمه عقلی، معتقد به عینیت ربّ و اله هستند. وهابیت در ظاهر معتقد به ملازمه عقلی بین مفهوم ربّ و اله است؛ اما در عمل، میان لازم و ملزوم تفکیک کرده‌اند و عملا به ملازمه عقلی پایبند نیستند. آنان فقط معتقدند که مفهوم اله در برگیرنده مفهوم ربّ است و اگر کسی به توحید الوهی برسد، یعنی توحید ربوبی را نیز داراست. این مسئله به سبب تفسیر غلط وهابیت از عبادت و در نتیجه، مشرک دانستن بسیاری از مسلمین پدید آمده که اهمیت بسیاری دارد و باید مورد بررسی قرار گیرد.

سُنّت «تَرکیّه» که وهابی‌‌ها با استناد به آن ادعا می‌‌کنند هر کاری را که پیامبر ترک کرده و صحابه و تابعین نیز آن را انجام نداده‌‌اند، تَرک آن سنت هست و انجام آن بدعت می‌‌باشد. آنها قرائنی را برای شناخت این امر بیان می‌‌کنند که از چند جهت قابل خدشه می‌‌باشد: اولا: قرائنی که برای حجیت آن بیان می‌کنند، قابل احراز نیست؛ چون لازمه آن، آگاهی از تمام حالات و نیات پیامبر می‌باشد. ثانیا: این قرائن مفید حکم بدعت نیستند. ثالثا: وهابیان به مبانی خودشان در این زمینه پایبند نیستند و در مصادیقی که با استناد به سنت تَرکیّه، حکم به بدعت بودن آنها می‌کنند، ضوابطی که بیان کرده‌اند را رعایت نمی‌کنند و بسیاری از کارهای مسلمانان را بدعت می‌‌دانند.

سلفیه جهادی با استناد به آیۀ 44 سوره مائده )و من لَمْ یَحْکُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولَئِکَ هُمُ الْکَافِرُونَ( حاکمان کشورهای اسلامی را محکوم‌ به کفرِ اکبر کرده‌اند. آنان تفسیر صحابی پیامبر عبدالله بن عباس، ذیل آیۀ حاکمیت،که شاکلۀ مبانی تکفیری آنان را متزلزل کرده، تخطئه نموده و از انتساب این حدیث به ابن‌‌عباس خودداری می‌کنند. آن‌ها به وثاقت هشام بن حُجَیر در سند حدیث اشکال کرده و مدعی‌اند که در متن حدیث، إدراج صورت گرفته است. اما با بررسی دقیقِ سند و متن روایت، نتیجه می‌گیریم که هیچ خدشه‌‌ای به حدیث ابن‌‌عباس که از طُرُق گوناگون نقل شده، وارد نیست و حتی برخلاف آنان، سَلَف و خَلَف امّت، همچون نظریه‌پرداز سلفیه (ابن‌‌تیمیه) و شاگردانش (مانند ابن‌‌قیّم)، نه‌تنها مخالفتی با روایت ابن‌‌عباس ندارند، بلکه در موارد گوناگون به آن احتجاج کرده‌‌اند. با بررسی این حدیث درمی‌یابیم که علما در موضوعات گوناگون، اعم از مسائل کلامی، فقهی،حدیثی و تفسیری، بر آن اهتمام ورزیده‌اند.