تقریبا همه دانشمندان مسلمان، اعم از فیلسوف، متکلم، عارف و مفسر، در اصلِ جاودانگی و خلود در دوزخ اتفاق نظر دارند، اما این که خلود در دوزخ مستلزم عذاب دائم و ابد
... دی است یا با انقطاع عذاب نیز می تواند همراه باشد مسأله ای است که محل تشتت آرا و انظار واقع شده است. ابن عربی و، به تبع او ملاصدرا معتقدند هیچ ملازمه ای بین خلود در دوزخ و عذاب دائم وجود ندارد، بلکه با توجه به مقتضای قاعده امتناع قسر دائم و اکثری و با توجه به مسأله شمول رحمت واسعه الاهی نسبت به همه وجودات، عذاب مخلدین در دوزخ، اجل مسمی و مدت معین دارد و پس از سپری شدن این مدت، دوزخیان از نعیمی که متفاوت با نعیم بهشتیان است بهره مند می شوند، بدین صورت که طبیعت ناریه پیدا میکنند و دیگر احساس سوزش و رنج و عذاب نمیکنند. اما این نظر با آیات قرآن کریم و احادیثی که اهل دوزخ را در عذاب الاهی مخلد می دانند، سازگار نیست. این مقاله به بحث و بررسی ادله ای که ابن عربی و ملاصدرا برای اثبات این نظریه فراهم آورده اند و نقدهایی که بر آن وارد است می پردازد و سپس آیات قرآنی و احادیثی از اهل بیت(ع) مورد بررسی قرار می گیرد و سرانجام نظر نهایی ملاصدرا بیان می شود که مطابق با آیات و روایات است.
بیشتر