جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بخش اول اين مقاله، با مباحثى تحت عنوان "دين و تفكر دينى"،"عناصر اجتماعى در دين"،"معيارهاى باورهاى دينى"،" دين و جادو"،" خاستگاه نظر اصل توتمى يا مانا"، " قدرت و تواناى جامعه"، " تاثير جامعه و گروه بر افراد" مورد بحث و بررسى قرار گرفت. اينك ادامه اين مقال را ذیل این مباحث پى مى گيريم: مطالعه زندگى اجتماعى، ماهيت جامعه، علم و دين.

ترجمه ماشینی: تاریخ نگاری ادیان و مذاهب آفریقایی در آفریقا تغییر قابل توجهی را از مطالعه "آفریقا به عنوان شی" به "آفریقا به عنوان موضوع" ارائه می دهد، بنابراین موضوع را از گمنامی به جامعه جهانی مطالعه آکادمیک دین ترجمه می کند. این کتاب یک کاوش چند رشته ای منحصر به فرد از سنت های آفریقایی در مطالعه دین، دیاسپورا و جوامع جنسیتی ارائه می دهد. این کتاب در دو بخش اصلی تنظیم شده است. اولی بینش جدیدی در رابطه بین دین و جامعه، دین در جامعه ارائه می دهد. دیاسپورای آفریقایی و مقوله‌های جوانان و جنسیت در مطالعات مربوط به دین در آفریقا به‌طور برجسته‌ای به چشم نمی‌خورد، بخش دوم این واقعیت را با تمرکز بر دیاسپورا، جوانان و پویایی جنسیت منعکس می‌کند. مشارکت‌کنندگانی که از زمینه‌های مختلف آفریقایی و جهانی استخراج شده‌اند، سنت‌های علمی کنونی مطالعه ادیان آفریقایی را در حیطه برخورد دانشگاهی و تبادل نظر با دانشمندان غیر آفریقایی و زمینه‌های غیر آفریقایی قرار می‌دهند. محققان آفریقایی مطالعه ادیان را از جهت گیری های آکادمیک و روش شناختی مربوطه خود غنی می کنند. Jacob Kehinde Olupona به عنوان یک پیشگام در تفسیر علمی-اجتماعی دین و مذاهب بومی آفریقا در آفریقا و دیاسپورای جدید آفریقایی برجسته است. این کتاب به افتخار اوست و نشان دهنده سهم عظیم او در زمینه مطالعاتی و تحقیقاتی نوظهور است.

در فلسفه نئوکانتی ارنست کاسیرر تلاش برجسته ای را در دوران جدید، برای طراحی فلسفه اسطوره شناسی به عنوان جزء مکمل فلسفه دین می یابیم. روشن ترین و جدیدترین تلقی او از اسطوره در جلد دوم فلسفه صور نمادین مطرح شده است. بر این اساس اسطوره همان صورت نمادین است که یگانگی کلمه با هستی و دال با مدلول را حفظ می کند. با این همه، اسطوره همچنان خود را در ساختار مهم در حال تکوینی تثبیت می کند و زیربنای دین را با استفاده از نمادها و نشانه های محسوس شکل می دهد و آنها را این گونه می شناساند. بنابراین، اسطوره و دین، ترجمان گرایش بنیادی نسبت به تکوین نمادین به شمار می آیند. به عبارت دیگر، آنها، اساس استعاره ای را تشکیل می دهند که به طور همه جانبه، در تمام کارکرد نمادپردازی استقرار دارد. در این مقاله، ماهیت اسطوره و خصوصیات اندیشه ای اسطوره- دینی و نقش زمان و مکان در روند تکامل اسطوره شناسی بررسی می شود و از ارتباط مستحکم اسطوره با زبان سخن به میان می آید و در پایان نیز به پیوند اسطوره و دین اشاره می شود.

کتاب فوق حاصل درسهایى است که نویسنده در طى بیست سال تدریس تاریخ ادیان در دانشگاه به دانشجویان القا کرده است. در دیباچه کتاب از سرگذشت تاریخ ادیان بحث شده و در فصل اول کتاب به تعریف برخى از اصطلاحات، مانند دین، مذهب، شریعت، خداشناسى و علم الاساطیر، پرداخته شده است و در فصل دوم به «دینهاى آغازین ». در ادامه، از فصل سوم تا دهم، از این ادیان سخن رفته است: دینهاى چین و ژاپن، دینهاى هندى، دین مزدیسنى یا زردشتى، دین یهود، دین مسیح، مذاهب گنوسى و عرفانى ثنوى، دینهاى عرب جاهلى، دین اسلام.

کتاب حاضر یک کتاب تاریخی - ادیانی است یعنی بررسی ادیان با تاریخ . ابتدای کتاب قصه حضرت ادم و خروجشان از بهشت و بعد از آن بررسی برخی از ادیان بدوی مثل فتیشیم و انیمیسم در بخش بعدی بحثی راجع به دین و تعریف آن ، بحث راجع به ادیان چین و هند ، دین بودا و... از جمله مباحث مطرح شده در این کتاب می باشد.

يواخيم واخ يكى از دانشمندان معروف دين شناسى آلمانى الاصل بود كه در آمريكا سكونت داشت. او در دوران جوانى به مطالعه دين شناسى علاقه داشت. به همين منظور، مدتى از عمر خود را در هند گذرانيد و در اديان هندى عميقا به مطالعه پرداخت. واخ دوره دكتراى خود را (1922) در دانشگاه لايبزيك آلمان در فلسفه گذرانيد. او سخت تحت تأثير دانشمندانى مانند ادوارد اسپيرنكر، هنس هس، سودر بلوم، ماكس وبر و رادولف اوتو قرار داشت. در نتيجه، در «تاريخ اديان» و «فلسفه دين» متخصص گرديد. بدين نظر، او توانست سخنرانى هاى عالمانه اى در مورد علم دين شناسى (Science ofReligions) در دانشگاه شيكاگو ايراد كند و به صورت نظرى، اصولى را در مطالعه تطبيق اديان (comparative_study_of_Religions) ارائه دهد. این مقاله درباره موضوعات ذیل بحث می کند: روش مطالعه در جامعه شناسى دينى، موضوع جامعه شناسى دينى، تاريخ پيدايش جامعه شناسى دينى، تمايز جامعه شناسى دينى با فلسفه اجتماعى مذهب، جايگاه جامعه شناسى دينى.

این دایره‌المعارف شامل اطلاعاتی در مورد مذاهب و ادیان مختلف از باستان تا دوران معاصر است که خواننده را با فرقه ها و گروه ها و مذاهب و ادیان مختلف آشنا می سازد. در این کتاب، از رمز و راز بین‌النهرین تا ذن‌بودیسم، به تمام ادیان بزرگ از سراسر جهان دست خواهید یافت. کشف نگرش‌ها، آرمان‌ها، هنر و معماری آیین هندو، سیک، بودیسم، یهودیت، مسیحیت و اسلام در این دایره‌المعارف میسر گردیده است. موسوعه المیسره، موسوعه‌ای است که در زمینه فرقه‌ها و مذاهب اسلامی تدوین شده است. این موسوعه، امکان پژوهش در زمینه فرقه‌ها و مذاهب اسلامی را برای محققان فراهم آورده است این موسوعه زیر نظر مانع بن حُماد الجهنی در دو مجلد قطع وزیری در 1227 صفحه به زبان عربی از سوی «دارالندوه العالمیه» در ریاض، چندین بار چاپ و منتشر شده است. از نظر شکلی و ساختار ظاهری، معمولاً در دائره‌المعارف‌ها پس از سدة هفدهم، از شیوة رایج الفبایی در تنظیم مطالب استفاده می‌شود، لیکن در این دائره‌المعارف نه تنها این شیوه رعایت نشده است، بلکه اساساً مشخص نیست که بر مبنای چه شیوه‌ای موضوع‌ها و مقاله‌ها ردیف شده‌اند. اگر تاریخ پیدایش هر فرقه در نظر بوده است که این مسئله نیز رعایت نشده است. اگر بر مبنای موضوعی و رشته‌‌ای، تنظیم شده است که این‌گونه هم نیست. بنابراین، ترتیب مقاله‌ها توجیه مشخصی ندارد. هرچند برخی درباره تفاوت میان دائره‌المعارف و موسوعه گفته‌اند: نظام تألیف در دائره‌المعارف بر حروف هجایی استوار است و از حرف الف شروع و به یا ختم می‌شود، ولی موسوعه، به این نظم الفبایی ملتزم نیست و مؤلف هر نظامی را که بخواهد بسته به ذوق و سلیقه‌اش برمی‌گزیند. از نظر ساختار شکلی، این موسوعه، از یک مقدمه و شش قسم و یک خاتمه تشکیل شده است که هر قسم شامل چند فصل است. هر فصل نیز یک مقدمه و چند زیرمجموعه دارد. در این دایره المعارف در پایان هر مقاله، بعضی از منابع معرفی شده است، افزون بر آن، نویسندة هر مقاله مشخص نیست و در هیچ جا نویسندگان معرفی نشده‌اند.

در مقاله «نبوت در دین های یهود و مسیحیت» نویسندگان ادعا کرده اند که بر مبنای روش «پدیدارشناسی دین» مقاله را تدوین کرده اند، اما نگارنده این سطور این ادعا را نقد کرده، بر این باور است که این مقاله نوعی گردآوری داده های تاریخی جریان نبوت در یهودیت و مسیحیت است بدون اینکه با تفسیر پدیدارشناسانه همراه باشد. نگارنده ضرورت می داند مطالعه پدیدارشناختی موضوع مذکور را به اجمال نشان دهد:برای تبیین بهتر حیث التفاتی جریان نبوت در یهودیت، مسیحیت و اسلام، این دوره از تاریخ ادیان باید به عنوان یک حلقه فکری در فرآیند تفکر بشر در تاریخ بررسی شود. تاریخ ادیان از حیث مرکز معنا (مرکز و شکل ساختار قدسی) به سه دوره کلی ابتدایی، اعتدالی و افراطی سکولار تقسیم می شود:1. دوره ابتدایی: برای انسان های ابتدایی از یک طرف طبیعت به طور کلی مرموز و مقدس بود و در نتیجه تمام اجزا و پدیده های طبیعت نظیر آسمان، زمین، ماه، خورشید، سنگ، آب، آتش، رود و ... به عنوان مظهر نیروهای فوق انسانی و خدایان پرستش می شد. از طرف دیگر انسان ابتدایی از حیث اجتماعی قبیله محور بود و هنوز بشر با پدیده ای به نام «جامعه» آشنا نشده بود. به همین دلیل به کارگیری اصطلاح «جامعه ابتدایی» از حیث فلسفی درست به نظر نمی رسد و از طرف دیگر بشر از تاریخ و زمان به شدت هراس داشت و آن را فاقد حقیقت و معنا می پنداشت. از این رو انسان های ابتدایی دایما از طریق جشن ها و آیین های مذهبی به زمان قدسی که در اول تاریخ اتفاق افتاده بود باز می گشتند. بدین ترتیب تاریخ برای انسان های ابتدایی شکل دوری داشت و آنها از تاریخ خطی و تکاملی به شدت گریزان بودند.2. دوره اعتدالی: در این دوره مرکز معنای انسان (مرکز و شکل ساختار قدسی) عوض می شود. این تحول مرکز معنا و ترسیم ساختار قدسی جدید با جریانی به نام «نبوت» صورت پذیرفت. پیامبران از یک طرف مرز بین مقدس و نامقدس را در عرصه طبیعت تفکیک و مشخص کردند و مقدس را تحت عنوان خداوند منزه و متعالی از طبیعت مطرح کردند و در نتیجه طبیعت فقط در برخی موارد ابزار عمل خداوند قرار گرفت. این رویکرد جدید پیامبران در عرصه طبیعت سبب شد که تا حدودی ترس انسان از مرموزیت و هیبتناکی طبیعت زدوده شود و در نتیجه امکان و آزادی عمل و فعالیت در بستر طبیعت برای انسان با توجه به اوامر خداوند پدید آید. از طرف دیگر پیامبران در عین عدم نفی قبیله گرایی، انسان ها را به مرکز معنای جدیدی به نام «جامعه» دعوت کردند. در یهودیت موسی بنی اسراییل را از عرصه نامقدس و بردگی در مصر به سوی ایجاد یک جامعه قدرتمند دعوت کرد تا آنها بتوانند به عزت، معنا و کمال دست یابند، و همین طور پیامبران بعدی بر تشریح ابعاد این «جامعه» همت گماشتند. جامعه مورد نظر پیامبران در عین حال جامعه تاریخمند و تکاملی بود و بشر با ورود به عرصه جامعه با مفهوم تاریخ نیز آشنا می شد. در این میان ایده «معاد» نقش مهمی در پذیرش مفهوم تاریخ در نزد انسان ها بازی کرد؛ به طوری که انسان ها اطمینان یافتند که بهشتی که در دوره ابتدایی در اول تاریخ جست و جو می کردند، این بار پس از ورود آنها به تاریخ و کسب کمالات انسانی در آخر تاریخ حاصل خواهد شد. بدین ترتیب تاریخ چون دارای کاربردی معادی شد، برای بشر دوره دوم پذیرفتنی و قابل تحمل گردید. در یهودیت به اندازه ای که پیش گویی های پیامبران با وقوع حوادث ناگوار به واقعیت می پیوست، وقایع تاریخ مفهوم قدسی به خود می گرفتند و اندک اندک این باور برای بشر دوره دوم حاصل می شد که حوادث تاریخی و رنج ها و کیفرها از مشیت الهی صادر می گردند. به تعبیر دیگر برخلاف انسان دوره اول که اثری از خداوند در عرصه تاریخ نمی دید، انسان دوره دوم بر این باور شد که در تاریخ، خداوند به اعتبار افعال و صفات خود حضور و سریان دارد و آنها به اندازه پیروی از اوامر خداوند در متن جامعه و تاریخ به معنا، تقدس و کمال دست می یابند. برای یهودیان تاریخ صحنه عمل خداوند و عکس العمل یهودیان بود و «ارض موعود» تجلی صفت قدرت یهوه تلقی می گردید.

یکی از متخصصان برجسته در حوزه تاریخ ادیان میرچا الیاده است، که در دهه های اخیر در فرانسه و امریکا زندگی کرد. از آثار وی در می یابیم که اسطوره همیشه گزارشی از آفرینش است و از چگونگی آفرینش و تکامل هستی سخن می گوید. هر چند اسطوره از نگاه اسطوره شناسان کارکردهای متعددی دارد، اما مطابق نظر الیاده، اسطوره مبتنی بر هستی شناسی است و تنها از حقایق، از اموری که واقعا حادث شده اند و از اموری که کاملا تجلی یافته اند، سخن می گوید. او بر این باور است که حقیقت همان امر مقدس است که به طور شاخصی حقیقی است و تحلیلی مبتنی بر تمایز میان مقدس و نامقدس ارایه می دهد. این مقاله، به نقطه نظرهای میرچا الیاده همراه با تنوع حوزه های علمی که در برگیرنده اسطوره شناسی، فلسفه دین و مطالعه دینی است، می پردازد، از ارتباط دین و اسطوره سخن می گوید و در نهایت از ویژگی های اسطوره ای – نمادین ادیان بحث می کند.

در روزگار باستان آیین قربانی، در هند و ایران، مهمترین آیین دینی تلقی می شد. در هند آیین قربانی رفته رفته از آیینی ابتدایی به چنان نظام پیچیده ای بدل شد که در دوره ای برای برگزاری آن حضور چندین دین یار ضروری بود و نظام تمام کائنات وابسته به این عمل تصور می شد. شرح این آیین با جزییات تمام در متونی موسوم به براهمنه ها نقل شده است. براهمنه ها در واقع بازتاب دوره ای از حیات دین هندوست که در آن آیین گرایی محض حکمفرما بود و دین یاران هندو حاکمان مطلق جامعه بودند. در ایران باستان نیز این آیین از رونق زیادی برخوردار بود و دین زردشتی رسمی بر برگزاری این آیین بسیار تاکید می کرد که بازتاب آن در متن یسنه مشهود است. بررسی این دو سنت از وجود شباهت هایی قابل توجه خبر می دهد: نخست اینکه این رسم ریشه در پیشینه مشترک هندو- ایرانیان دارد. در ریگ ودا اگرچه به قربانی اشاره می شود اما تاکید بر عمل قربانی در دوره بعد (در براهمنه ها) صورت می گیرد. از سوی دیگر در گاهان زردشت به نظر می رسد قربانی چندان عمل خوشایندی نیست، اما در دوره بعد (در یسنه) آیین محوری دین زردشتی محسوب می شود. در هند این آیین به سبب باطن گرایی دوره های بعد افول کرد و در ایران نیز بر اثر عوامل خارجی (ظهور اسلام) از رونق افتاد.