جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بررسی و مطالعه پدیده های اجتماعی حاکم بر جامعه، بدلیل شرایط خاص آن نیاز به توسعه و تعمیق دارد. اگرچه شبیه سازی پدیده های اجتماعی با پدیده های مکانیکی در نگاه اول درست به نظر نیاید و این امر هم به خاطر پیچیدگی های مسایل اجتماعی است، ولی نویسندگان این نوشتار قصد دارند با ساده سازی این شبیه سازی را انجام داده تا با ساده تر و ملموس تر جلوه دادن مشکلات اجتماعی و عواقب آن، تحلیل روشن تری از آینده ارائه دهند. برای رسیدن به نتایجی مناسب و متقن، روش انجام بررسی و مطالعه، وام گیری و استفاده از مفاهیم و تعاریف علم مکانیک است که قابل تطبیق با مفاهیم اجتماعی است. یعنی در این نوشتار با در انداختن مباحثی مانند تنش، خستگی و غیره تلاش شده است در حدّ اشارت های این مقاله مشکلات اجتماعی کشور از دو جهت مورد بازبینی و واکاوی قرار گیرد. در رویکرد نخست بیان مفاهیم استاتیکی و تبعات منفی و خسارات ناشی از آن اشاره خواهد شد و در ادامه با بازبینی و بازخوانی مفاهیم دینامیک به تبیین اعوجاجات و مشکلات دینامیکی اجتماع پرداخته شده است.

بحث از هویت، اصالت و ترکیب جامعه، از مباحث درخور تأملی است که در شمار مبادی فلسفة نظری تاریخ قلمداد می شود و رهیافت های مختلفی دربارة آن وجود دارد. نظریه های بنیادین اندیشوران نیز در این بحث، متأثر از نوع تفسیر و رهیافتی است که از وجود جامعه پدیدار می شود و از طریق برهان فلسفی محور استدلال قرار می گیرد. در این میان، ادراک دیالکتیکی این دو و پیوند میان این دو سطح از انتزاع و ترابط عمیق سطوح خرد و کلان در اندیشة عالمان پیشین و معاصر همواره از دغدغه های فلسفی بوده که بسیاری از تأملات علمی را با خود به همراه داشته است. دربارة رابطة متقابل این دو جنبة ساختی و کنشی، گرچه بسیاری از عالمان اجتماعی به هم کنشی جامعه و فرد معتقدند، سرانجام به ترجیح یک سویه از دو سطح تمایل یافته اند. آنچه در این مبحث از اهمیت جدی برخوردار است، نوع نگاه قرآن و استخراج شیوة برخورد آن در این تعامل دوسویه و نیز تأثیرات متقابل آنهاست، که در حدّ بضاعت در این مقاله بدان پرداخته می شود.

نویسنده، نخست به تعریف انحراف از چهار نظر حقوقى، جامعه‏شناسى، اخلاقى و دینى پرداخته و آنها را با یکدیگر نسبت سنجى مى‏کند. آن گاه عوامل پیدایش انحراف را بررسى آن مجموعه نظریات را در سه گروه دسته بندى مى‏کند: 1- نظریات انسان مرکز، که عوامل انحراف را در خود انسان مى‏دانند. از این دست نظریات به دیدگاه‏هاى زیست شناختى در باب جرم، نظریه انتخاب آزاد و دیدگاه روان‏شناختى اشاره کرده است. 2- نظریات محیط مرکز؛ یعنى دیدگاه‏هایى که عوامل انحراف را در بیرون از وجود انسان جست و جو مى‏کند. از این دست نظریات به نظریه بى‏هنجارى و تضاد هنجارى مى‏پردازد. 3- نظریات ترکیبى که هر دو گونه عوامل را - درونى و بیرونى در پیدایش خرافه مؤثر تلقى مى‏کند. در ادامه به دیدگاه قرآن نسبت به مسأله انحراف پرداخته و با استناد به آیاتى این مطلب را خاطر نشان مى‏کند که قرآن گرچه معتقد به نظریه ترکیبى است امّا مدل ترکیبى آن با آنچه در جامعه‏شناسى مطرح است متفاوت مى‏باشد. نویسنده معتقد است از دیدگاه قرآن به عامل در پیدایش و ظهور پدیده‏ى انحراف نقش دارند: 1- ساختار وجودى انسان 2- بینش غلط 3- موقعیت بیرونى. آن گاه به مکانیسم و چگونگى تأثیر عوامل پرداخته و به این نتیجه رسیده است که گرچه این عوامل به نوعى ترتیب طولى و خطى دارند امّا به گونه تأثیر متقابل نیز وجود دارد.

عرفان اسلامی مبتنی بر اعتقادات اسلامی و سرشار از آموزه های اجتماعی و اخلاقی است که نگاه تک بعدی و یک جانبه گرایانه به آن بیانگر عدم شناخت عرفان ناب اسلامی است . لذا اين پژوهش به بررسی عرفان اجتماعی و شناخت جنبه های مردمی آن در متون منثور عرفانی قرن پنجم تا قرن هفتم هجری مي پردازد و اخلاق اجتماعی عرفا را در بینش عرفانی و سیر و سلوک عملی شان بررسی می کند .این رساله با بررسی عزلت و نفي تداوم آن در سير و سلوک عرفا آن را مقدمة ورود عرفاني عارف به جامعه می داند و با تبیین اهداف اجتماعی عزلت ، حقیقت تازه ای از عرفان اسلامی را بیان می کند و در ادامه با بررسی مبانی صحبت و هم نشینی ، جنبة دیگری از عرفان اجتماعی را نشان می دهد و با این مقدمه به بررسي جنبه هاي اجتماعي عرفان ؛ يعني شفقت به خلق ، حسن خلق و مدارا ، فتوت ، عفو و بخشش ، ايثار ، هدايتگري و غیره در متون عرفانی می پردازد و گستردگي عرفان ناب اسلامي و تأثير مردم گرايي و نوع دوستي را در رسيدن به قرب الهي بیان می کند . اگر چه هدف کلی اين رساله اثبات حضور مؤثر عرفا در جامعه و نقش آن در تقرب به خدا و شناخت جايگاه ارزشمند خلق در بينش عرفا است اما علاوه بر آن با بیانی روشن ، پرده از چهرة حقیقت عرفان اسلامی بر می دارد و آن را در متن جامعه به نمایش می گذارد و حقانیت عرفان اسلامی را در مقابل عرفان های نو ظهور نشان داده و به شناخت عرفان واقعی کمک می کند . هم چنین مباحث اخلاقی و مردمی مطرح شده در این رساله در زمینة حل مسائل روانی به خصوص روان شناسی مثبت مؤثر خواهد بود و به رشد مفاهیمی بنیادی روان شناسی مثبت ، چون مثبت اندیشی ، هدفمندی ، بخشش و نوع دوستی ؛ در جامعة معاصر ، کمک خواهد کرد .

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

عدالت به دلیل اینکه همیشه از والاترین آرمانهای انسان است، از مهم ترین واژه ها و مفاهیم مورد بحث در علوم اجتماعی و اقتصادی است. البته بحث های اندیشه ورزان درمورد عدالت از ابتدای مراحل تفکر بشر وجود داشته است؛ اما همچنان گستره و ژرفای آن رو به افزایش است و به خاطر تنوع و گستردگی آرا، در مورد توافق بر آن، چه از جنبه اجرایی و چه به لحاظ مفهومی، چشم انداز روشنی وجود ندارد.یکی از مباحث مورد مناقشه در حوزه عدالت این بحث است که آیا عدالت امری است که ناظر به فرایندهاست و در حیطه اقتصاد به قوانین، مقررات و تنظیم روابط میان عاملان در فعالیت اقتصادی، کسب درآمد، مالکیت محصول کار و تلاش افراد (فرایند محوری) مربوط است و یا وضعیت به دست آمده از تحقق فرایندها را بررسی می کند و سپس نتیجه نهایی صادر می کند؟هر دو طرف مساله، در میان اندیشمندان و اقتصاددانان غرب طرفدارانی دارد؛ اما به نظر می رسد که دیدگاه اسلام به لحاظ مبانی درباره حق و عدالت فراتر از اینهاست.این مقاله به بررسی و تعیین چنین ابعادی از مفهوم عدالت از دیدگاه اسلام می پردازد؛ بنابراین در ابتدا برخی تعاریف عدالت و تحولات آن مطرح می شود و سپس با توجه به مفهوم حق، تاثیر واقعی (غیر قراردادی) آن را بر عدالت و عدالت اجتماعی پیگیری می کنیم.

اگر به روند حرکتها و نهضت های توحیدی و ارزشی تاریخ بشر نگاهی بیندازیم مشاهده می کنیم همواره با هر جریان حق و توحیدی یک جریان باطل و ضد ارزشی هم قد علم کرده و علیه خط حق به ستیزه پرداخته است. مسلمانان از این ارتدادها و ریزش ها ضربه های سنگین خوردند ولی این ضربه ها آرزوی دشمنان را که نابودی اسلام بود، هرگز جامعه ی عمل نپوشاند. عصر نبوی نیز از این قاعده مستثنا نبوده است. با وجود اینکه فریاد و رفتار پیامبر گرامی اسلام براساس سرشت انسان ها با تببین معارف اسلامی، بنیان جاهلیت را در هم کوبید و فطرت آدمیان را بیدار نمود و در پی این حرکت، موج بیداری و عدالت خواهی و گرایش به اسلام شدت یافت، جریانات اجتماعی عصر نبوی تحت تاثیر دو پدیده ریزش و رویش قرار گرفت. در این میان جاه طلبی برخی از دنیا طلبان باعث شد رهبران واقعی و مومنان حقیقی مجبور به خانه نشینی یا هجرت شوند. بطور کلی علت بروز این دو پدیده به ضعف ایمان، عدم بصیرت، دنیا طلبی و حرص ولع در کسب مال حرام(علل ریزش)، و نیز شاخص هایی نظیر تولی و تبری، حب ولی، ولایتمداری، بصیرت و تقوا (علل رویش) برمی گردد.

وجود حکومت به منظور جلوگیری از تشتت و پراکندگی جوامع انسانی امری ضروری است. اطاعت از حاکم، قدرت یک حکومت را تضمین می کند. ضرورت وجود رهبر دینی در رأس حکومت اسلامی از مسلمات دین مبین اسلام می‌باشد و ازنظر قرآن نیز امری ثابت شده است. چنان‌که دلایل عقلی و شرعی نیز بر آن تأکید دارد. حکومت‌ها بر معیار جهان‌بینی به دو گونه کلی غیر الهی و الهی ظهور و بروز می‌کنند و حاکمان و جوامع آن‌ها به‌تبع نوع حکومتشان ویژگی‌های مختلفی دارند. با توجه به ادله قرآنی، روایی و عقلی وجود رهبری معصوم امری اجتناب‌ناپذیر است. این رهبری به عهده پیامبر اسلام (ص) و عترت طاهرین ایشان است.