جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به منظور انطباق صفات امیرالمومنین علی(علیه السلام) با آیات مربوط به صفات مومنین در قرآن، ابتدا تعداد سی آیه شریفه که به معرفی صفات مومنین پرداخته بودند را با تفسیر عنوان نمودیم این آیات شریفه مانند نوری مسیر رسیدن به کمال را برای انسان روشن می سازد .در ادامه به ذکر برخی از آیات قرآن کریم پرداختیم که از نظر تفاسیر اهل سنت و شیعه بر فضائل حضرت علی (علیه السلام) دلالت دارند و در این راستا تأکید بر تفاسیر مهم اهل سنت بوده است لذا از تفاسیر بیشتری استفاده شده است تا اثبات ادعا بیشتر از دیدگاه غیر شیعه صورت گرفته باشد تا دستیابی به هدف با سهولت بیشتری فراهم آید.سعی شده اشتراکات ، روشن شده و افتراقات ، در حد توانایی تحلیل شودتا زمینه ای فراهم شود برای تحکیم پایه های اتحاد در میان مسلمانان، برای نیل به این هدف، حدود چهار تفسیر مهم شیعه مورد استفاده قرار گرفته است. عنوان فضائل مولی الموحدین علی (علیه السلام)از زبان آن دسته از افرادی که در زمان حیات ایشان مقابل حضرت ایستادند و از زبان غیر مسلمانان گواه انکار ناپذیری است که بر شخصیت وارسته و نمونه آن حضرت صحه می‌گذارد. بیان فضیلت و سیره عملی علی(علیه السلام)این حقیقت را آشکار می سازد که این انسان وارسته نمونه کاملامنطبق با کتاب آسمانی قرآن مجید است و این حقیقت را اثبات می کند که برای رستگاری دنیوی و اخروی تأسی به چنین الگوههایی در کنار قرآن کریم برای بشر کفایت می کند و در واقع بر این نکته مهر تأیید می‌زند که قرآن در کنار اهل البیت هدایتگر می باشد.

اسلام به عنوان دینی که پیروان خود را به تفکر فرا خوانده است، نخستین مشوق مسلمانان در کسب علم بوده است. از آغاز پیدایش اسلام و با تأکید پیامبر (ص) که می‌فرماید: «در جستجوی علم بر آیید. اگر چه در چین باشد». مسمانان به تحصیل علوم مختلف پرداختند. یکی از علوم موجود، قرآن است که مسلمانان برای بهره گیری و انتقال آن به ملل مختلف، به ترجمه آن پرداختند. سبک بیانى قرآن به گونه‏اى است که ارائه‌ معانى و مفاهیم ژرف‌آن جز با افزودن عبارت‏هاى تفسیرى مقدور نیست و چاره‏اى از اعمال تغییرات دیگر وجود ندارد. از این رو با همه‌ تلاشى که نویسندگان و مترجمان نموداند، بازهم پاسخگوی خوانندگان نیست. دلیل این امر وجود آیات مجمل در قرآن کریم است. آیاتمجمل آیاتى است که دلالت‌شان روشن نمى‏باشد و فهم معناى آنها نیازمند تفسیر است. اسباب اجمال رااموری همانند: وجود الفاظ مشترک، حذف برخى واژه‏ها، نامشخص بودن مرجع ضمیر، کاربرد الفاظ غریب، تقدیم و تاخیر، و وجود چند احتمال در معناى آیه می داند. افزون بر این، فهم معناى برخى آیات تنها با دانستن شأن نزول یا فضاى نزول آنها میسر است. بى شک افزودن همه این امور به ترجمه قرآن آن را از شکل رایج ترجمه خارج کرده و به تفسیر نزدیک مى‏سازد که مترجمان در این زمینه، ناگزیر از گنجاندن افزوده هایی نمایان شده در متن ترجمه بوده‌ اند، که اغلب با استناد به تفاسیر و یا کتابهای سببنزولو یا مباحث کلامی و اصولی انجام گردیده است. در این جاست‌که نیاز به تحلیل و تطبیق عبارات و جملات افزوده در این ترجمه ها و سنجش میزان انطباق آنها با آراء مشهور، احساس گردید. در این زمینه، ابتدا آیاتی‌که مترجمان در ترجمه‌ این آیات از افزوده هایی استفاده نموده اند، استخراج شده است و بعد از آن، صرفاً ترجمه‌ مترجمانی از میان هفت ترجمه‌ منتخب، ذکر شده است که افزوده‌ی کلیدی و موثر برای فهم بهتر آیه داشته‌اند و پس از استخراج ترجمه ها، افزوده ها از نظر مطابقت با آراء و نظریات مفسران در زمینه های مختلف احکامی یا لغوی با توجه به تفاسیر مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته اند. و سپس از طرف نگارنده‌ این رساله، تحلیل و بررسی انجام می‌گیرد که آیا، افزوده‌ ذکر شده از طرف مترجم، پشتوانه‌ی تفسیری دارد یا خیر؟ و تا چه حد با آراء مفسران مطابقت دارد.؟ و کدام یک از مترجمان افزوده بهتری را ارائه داده است.؟ این پژوهش، به بررسی‌ افزوده‌های ‌هفت ترجمه‌‌ معاصر قرآن به‌ زبان ‌فارسی در ترجمه‌ ‌اجزاء 15-16، که از میان ترجمه‌های ‌دیگرانتخاب ‌شد، یعنی؛ ترجمه های «الهی‌قمشه‌ای، خرمشاهی، صفارزاده، فولادوند، گرمارودی، مشکینی و مکارم» پرداخته و نیاز‌ وعدم‌ نیاز و ضرورت و عدم ضرورت این افزوده‌ها و همچنین منابع و مآخذ مورد استفاده قرار گرفته شده از طرف مترجمان فوق الذکر در ترجمه این اجزاء، توسط نگارنده این رساله مورد بررسی قرار گرفته است‌که‌ مراجعه‌ به‌آراء مشهور از مفسران شیعه و اهل سنت‌، و در برخی موارد آراء حدیثی مبنای این‌ پژوهش بوده و با تحلیل و بررسی نگارنده در پایان بررسی هر آیه همراه می‌باشد.

قرآن برخلاف سایر معجزات محدود به زمان و مکان خاص نبوده و نیست.قرآن معجزه ی بزرگ پیامبر اسلام (ص) است که اعجاز آن در ابعاد گسترده ای نمود دارد.امّا آنچه خیلی اهمیّت دارد و کمتر مورد توجّه قرار گرفته است،این می باشد که جهت عمده ی اعجاز دائمی قرآن که در همه ی اعصار و زمانها نظر دانشمندان و ملل گوناگون را جلب می کند علوم،معارف و مقررات آن است که پیوسته راهگشای جوامع بشری است. روشی که در راستای این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است روش توصیفی- تحلیلی می باشد. احکام شرعی قرآن دارای ویژگی هائی می باشد که هیچ بشری قادر به عرضه هم آوردی برای آن نیست.قوانین قرآن با عقل و فطرت سازگار بوده و به تمام جنبه های انسان توجّه دارد و در عین حال از هرگونه تناقضی مبرّاست و با این همه،توسط فردی امّی و درس نخوانده بیان شد و این دلیل واضحی بر اعجاز و الهی بودن قرآن است. با بررسی مواردی چند ازآیات و موضوعات مرتبط از دیدگاه تفاسیر عصری،می توان معتقد شد که عرضه تشریعاتی این چنینی خرق عادت بوده و نمودی روشن از اعجاز قرآن است و پاسخ گوی نیازهای مردم و مبنای هدایت در همه زمانها و مکانها می باشد.

واژه «کتاب» یکی از مهمترین کلید واژگان قرآنی است که معانی متعددی را دارا می باشد. یکی از کاربردهای وسیع آن در حوزه وحی است که به پیامبران الهی اِسناد داده شده است. این کلمه از نظر لغوی به معنی «نوشته» یا «نوشتن» است که در متن عبری عهد قدیم و آیات قرآنی نیز فراوان به این معنی آمده است. در کنار این معنی ، معنی «ثبت و ضبط» نیز به عنوان معنی ضمنی قابل تصور است. اسناد مشتقات ماده «کتب» به خدای سبحان می تواند بر مبنای همین معنی ضمنی باشد. لذا این واژه در کاربردهای قرآنی بویژه در حوزه وحی لزوماً به معنای مادی و ملموس یا متنی مدون نیست. اِسناد برخی مفاهیم وحیانی توأم با کتاب به برخی انبیای الهی نشان از عدم ترادف آنها دارد. در مواردی نیز رابطه جزءواژگی یا عموم و خصوص میان آنها برقرار است. از طرفی، یکی انگاری همه عناصر وحیانیِ نازل شده بر پیامبران الهی نیز منتفی است. لذا مدلول هر یک از مفاهیم کتاب ، قرآن ، فرقان ، حکمت و ذکر در اِسناد به پیامبر اسلام (ص) متفاوت از دیگری است. این امر درباره دیگر پیامبران نیز صادق است. عمومیت اِسناد کتاب به پیامبران و خصوصیت اسناد دیگر مفاهیم وحیانی ـ همچون تورات و انجیل و قرآن ـ نسبت به برخی پیامبران، بیان از آن دارد که کتاب به عنوان یک اسم معنی و مفهومی کلی بر شاکله اصلی تعالیم هر پیامبر دلالت دارد که از آن تعبیر به «شریعت» می شود. استعمال مشتقات ماده «کتب» درباره خدا ـ که مفید معنی هایی چون ایجاب و حکم کردن است ـ تأییدی بر این سخن است. تفاوت مولفه های معنایی هر کتاب نیز حاکی از تفاوت کتابها و به عبارتی تفاوت در شریعت هاست. استعمال کتاب درباره پیامبر اسلام (ص) دلالتی بر مرحله نوشتاری بودن قرآن و تدوین آن ـ همانگونه که برخی از خاورشناسان چنین پنداشته اند ـ نیست ؛ بلکه هر کدام از این کلمات، معانی خاص خود را دارند. اقتباس تعالیم پیامبر اکرم (ص) از کتاب مقدس یهود و نصاری نیز منتفی است و آرای نویسندگان غیر مسلمان در این باره از استواری و منطق علمی برخوردار نیست.

در میان مباحث مختلف علوم قرآنی، بحث از مکاتب و روش های تفسیری، جایگاه مهمی دارد.تفسیر اثری یکی از آن روش هاست که پیدایش آن به تاریخ تدوین حدیث مربوط است. سابقه ی این روش تفسیری به عصر پیامبر(ص) برمی گردد، چون طبق نص قرآن کریم، پیامبر گرامی اسلام نخستین شارح قرآن می باشد. تفسیر اثری با خصوصیات ویژه ای که دارد از ریشه دارترین روش ها،در درک معانی و معارف آیات الهی می باشد. مصادر تفسیر اثری،قرآن کریم، رسول خدا(ص)، اهل بیت،صحابه و تابعین می باشند. آنچه روش روایی را در معرض نقد و انتقاد قرار داده، اختلاط آثار صحیح با غیر آن و ورود روایات اسرائیلی می باشد. روش دیگر، تفسیر عقلی است. در طول تاریخ تفسیر،عقل یکی از مهمترین ابزارهای فهم آیات وحی بوده است. مفسران بسیاری در شناخت متشابهات از محکمات،زدودن ناسازگاری آیات با یکدیگر و فهم درست تر آیات از عقل سود برده اند. هدف این پژوهش،بررسی موضع گیری های ابن کثیر برابر اسرائیلیات در تفسیر القرآن العظیم، تحلیلی از رویکرد او و میزان اثرپذیریش از عصر و استادانش می باشد و به منظور رسیدن به این هدف،دیدگاه ها و کتب گوناگونی در این زمینه مطالعه و بررسی گردید. نتایج به دست آمده مبین این است که تفسیر ابن کثیر، یک تفسیر اثری و روایی محض نیست بلکه گرایش به تفسیر عقلی در آن به وفور دیده می شود و با آن که اهل سنت-به ویژه در رویکرد تفسیر اثری-نسبت به اسرائیلیات خوش بین اند، ابن کثیر با رویکردی نقادانه به تحلیل آن ها پرداخته که این امر متأثر از محیط و استادان برجسته ی او می باشد.

فیض کاشانی از آن دسته از مفسرانی است که با علم به جایگاه ارزشمند علوم قرآنی در تفسیر، با وجود اینکه یک تفسیر متکی بر روایات تالیف می‌کرده است به مباحث علوم قرآنی نیز در تفسیر الصافی پرداخته است. ما در این پایان نامه برای بدست آوردن و تنظیم مباحث علوم قرآنی از منظر فیض کاشانی که در حقیقت پیش نیازهای فهم صحیح تفسیرالصافی می‌باشد به تحقیق و بررسی در تفسیر الصافی پرداخته‌ایم، این پایان نامه را در چهار فصل تألیف کرده‌ایم، فصل اول را در دو گفتار تنظیم کرده‌ایم در گفتار اول در مورد مفهوم شناسی و گستره و ضرورت علوم قرآنی و در گفتار دوم به شخصیت شناسی فیض کاشانی و معرفی تفسیر الصافی به اتمام رساندیم. و در فصل دوم مهم ترین مباحث نزول، تدوین و قراءات قرآن را مطرح کرده‌ایم و بیان نموده‌ایم که فیض نزول دفعی قرآن را، فرود آمدن یکباره تمام قرآن برقلب مبارک پیامبر گرامی می‌داند و همچنین بر این امر معتقد است که قرآن کنونی به دست صحابه بعد از رحلت پیامبر اسلام، جمع آوری شده است و در موضوع قراءات، فیض از بین قرائتهای متعدد، تنها یک قرائت را صحیح می‌داند. در فصل سوم در گفتاراول به محکم و مشابه پرداخته‌ایم و بیان داشته‌ایم که نظر فیض این است که قرآن با آوردن محسوسات در واقع خواسته است بر اندازه عقول مردم، عالم حقیقت و ملکوت را برای آنها بیان کند. و بر اساس تعابیر اینگونه است که متشابه در قرآن بوجود آمده است و در گفتار دوم به مسئله نسخ، اشاره کرده ایم وبیان نموده‌ایم که فیض وقوع نسخ را در قرآن پذیرفته است و در آخرین فصل در گفتار اول به مسئله تحریف توجه کرده‌ایم و گفته‌ایم که فیض قائل به عدم تحریف قرآن می‌باشد و سرانجام در گفتار دوم در مورد موضوع اعجاز به گفتگو نشسته‌ایم وبیان کرده‌ایم که فیض بر معجزه بودن قرآن از ابعاد گوناگون همچون اعجاز بیانی و اعجاز اخبار از غیب تأکید دارد.

روایات تفسیری از نظر رویکرد دارای انواع گوناگونی می‌باشند. دسته‌ای از این روایات دارای رویکرد نقلی، دسته‌ای دیگر دارای رویکرد تفسیری و دسته‌ای دیگر دارای رویکرد تأویلی می‌باشند.هر یک از این دسته روایات دارای انواع مختلفی به شرح ذیل می‌باشند:روایات با رویکرد نقلی شامل روایات لغوی و روایات فضای نزول و روایات اخبار غیبی می‌باشد که روایات لغوی خود شامل روایات بیان معانی واژگان و روایات بیان معانی واژگان با استشهاد به قول عرب می‌باشد، و روایات فضای نزول نیز خود شامل روایات سبب نزول و روایات بیان وقایع فضای نزول می‌باشد، و همچنین روایات اخبار غیبی خود شامل روایات اخبار گذشتگان و روایات اخبار آینده است.دسته‌ی دوم، روایات با رویکرد تفسیری می‌باشند که این دسته از روایات شامل روایات تبیینی و روایات تمثیلی است، که روایات تبیینی خود شامل روایات تفسیر ظاهر، روایات مبیّن آیات مجمل، روایات مخصّص آیات عامّ و روایات مقیّد آیات مطلق می‌باشد.دسته‌ی سوم روایات با رویکرد تأویلی می‌باشند که شامل روایات جری و تطبیق و روایات بیان معانی باطنی آیات است، که روایات جری و تطبیق خود شامل روایات بیان مصداق و روایات جری و تطبیق به وسیله‌ی توسعه‌ی مفهوم می‌باشد.همچنین روایات دیگری در تفاسیر مأثور اهل سنت ذیل آیات سوره‌ی آل عمران یافت شد که این روایات شامل مطالب اسرائیلی می‌باشد و در فصل روایات اسرائیلی تعدادی از آنها ذکر شد.اکثر روایات تفسیری در تفاسیر مأثور اهل سنت دارای رویکرد نقلی می‌باشند، در حالیکه بیشتر روایات منقول در تفاسیر مأثور شیعه دارای رویکرد تفسیری و تأویلی می‌باشند، به عبارت دیگر در تفاسیر مأثور اهل سنت روایات با رویکرد نقلی بیشتر به چشم می‌خورد، ولی در تفاسسیر مأثور شیعه روایات با رویکرد تفسیری و تأویلی جلب توجه می‌کند.در میان روایات نقل شده در تفاسیر مأثور اهل سنت در مورد یک آیه گاهی اختلاف مشاهده می‌شود، ولی در میان روایات تفسیری تفاسیر مأثور شیعه این اختلاف کمتر مشاهده می‌شود.روایات تفسیری هر دو دسته از تفاسیر مأثور شیعه و اهل سنت گاهی نظر یکسانی را ارائه می‌دهند و گاهی نیز میان روایات اختلاف مشاهده می‌شود.

تفسیر تاریخی قرآن، عبارت از تفسیر قرآن مبتنی بر مقتضیات و مناسبات عصر نزول است. زمینه پیدایش چنین تفسیری از قرآن این بوده است که قرآن کریم بر خلاف سایر کتب آسمانی یکباره نازل نشده بلکه به تدریج و در طول بیست و سه سال دوره رسالت پیامبر اسلام(ص) به اقتضای شرایط و مقتضیات عصر رسالت پیامبر(ص) نازل شده است و این شرایط و مقتضیات، قرائن حالی و مقامی آیات به شمار می روند و تردیدی نمی توان داشت که هر کلام بدون لحاظ قرائنش به درستی و روشنی فهمیده نمی شود. بنابراین آگاهی به افراد و مصادیق، و اسباب و مقتضیات عصر نزول قرآن، مراد آیات را مکشوف و معین می سازد و حتی عمومات و اطلاقات قرآن را تخصیص و تقیید می زند. در این تحقیق اصول تفسیر تاریخی را تبیین و در تفسیر سوره مائده به اجرا گذاشتیم. آیاتی را که از لحاظ لفظی و معنوی متصل به یکدیگر بودند، مشخص نمودیم، با بررسی وقایع تاریخمند اشاره شده در آیات و تباعد زمانی وقایع مذکور به این نتیجه رسیدیم که سوره مائده تدریجی النزول بوده و در زمان های مختلف و متناسب با حوادث عصر نزولنازل گردیده است.

یکی از جنبه های اعجازآمیز قرآن کریم شیوه ی کاربرد اعداد در آن است. شماره ها و اعدادی که در قرآن و تفاسیر آمده از نظم و جنبش شگفت انگیزی برخوردارهستند. در قرآن کریم با احتساب اعداد صحیح و کسری حدود چهل عدد به کار رفته است. هر کدام ازاعداد در قرآن و تفاسیر برای بیان مقاصد خاصی به کار می روند.گاه اتفاق می افتد که مفسرین بر سر کمیت اشیاء و یا افراد دچار مشکل و اختلاف می افتند. لذا برای توجیه مقصود و منظور خود متوسل به کاررگیری اعدادی می شوند که در زندگی روزمره و افکار و عقاید دینی و اجتماعی ایشان نقشی مهم ایفا نموده است و بدین وسیله خواسته خود را توجیه می نمایند؛ در این رساله ی پژوهشی، اعدادصحیح قرآنی را ذکر نموده و و کاربرد و جایگاه اعداد را در تفاسیر مختلف مورد تحلیل و بررسی قرار می دهیم.

عمده‌ترین موضوعی که شیعه و اهل سنت بر سر آن با یکدیگر اختلاف پیدا کرده‌اند، در واقع موضوع ولایت و جانشینی پس از پیامبر اکرم (ص) است . شیعه معتقد است که پیامبر اکرم (ص) به دستور خداوند، علی (ع) را برای احراز این منصب الهی تعیین کرده است و می‌گویند سه آیه از سورهء مائده در این باره نازل شده است یعنی قسمتی از آیهء 2 "الیوم یئس الذین کفروا من دینکم فلا تخشوهم و اخشون الیوم اکملت لکم دینکم و اتممت علیکم نعمتی و رضیت لکم الاسلام دینا" و آیهء 55 "انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلوه و یوتون الزکوه و هم راکعون" و آیهء 67 "یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته والله یعصمک من الناس " اما اهل سنت منکر این واقعیت‌اند. در عین حال این گروه در این باره که، آیا آیات مورد بحث درباره علی (ع) نازل شده است یا خیر اختلاف نظر دارند. به طوری که بعضی از آنها نزول این آیات را درباره علی (ع) مسلم می‌دانند و بعضی دیگر این مطلب را انکار می‌کنند. واقعیت این است که روایات متواتر و فراوانی وجود دارد که اثبات می‌کند آیات مذکور درباره علی (ع) نازل گردیده است . و تنها اختلاف اساسی شیعه و اهل سنت در این باره این است که شیعه این آیات را دال بر موضوع ولایت و انتصاب علی (ع) به عنوان جانشین پس از پیامبر اکرم (ص) می‌داند اما اهل سنت این آیات را تنها دال بر بیان فضیلت علی (ع) می‌دانند. در این تحقیق با دلایل مختلف ثابت شده است که آیات مورد نظر درصدد آن است که علی (ع) را به عنوان جانشین پس از پیامبر اکرم (ص) تعیین نماید.