جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بین یدیک ایها لقاریء الکریم ، رسالة تحقیقیة، تحمل عنوان الامتحان و الابتلاء فی احادیث اهل البیت(ع)، و تتکون الرسالة من مقدمة و ستة فصول، حددت فی الفصل الاول منها المبادیء الاساسیة و الاولیة لعنوان الرسالة، من قبیل التعاریف الضروریة، و تاریخ المسألة، و الاهداف التی دعتنی لانتخاب الموضوع، و من کتب فیه، و من ثم ختمته بذکر جملة من خصائص رسالتنا، و قد خلصت فی التعریف ان الامتحان و الابتلاء بمعنی واحد فی اللغة و الاصلاح و هو الاختبار و اما الفصل الثانی فقد خصصته للکشف عن ماهیة و حقیقة الامتحان و الابتلاء، أثبت فیه انها سنة الهیة ثابتة و شاملة، ثم فی الفصل الثالث کشفت القناع عن فلسفة وجود هذه السنة الالهیة، و انها ما کانت فی بادیء ذی بدء الابهدف لیمتاز الخبیث من الطیب، و انها من الاهمیة بمکان، و ان الاختبار الذی هو محور المؤاخذة، یفقد معناه لو لا وجوه هذه السنة الالهیة المبارکة . و اما الفصل الرابع فقد حددت فیه جملة من المباحث التی ترتبط بالامتحان و الابتلاء، و عالجتها بما یسع البحث و یناسبه، ، متجنبا التطویل الممل او الایجاز المخل، و فی الفصل الخامس ذکرت جملة من اسباب الامتحانات و الابتلاءات و الفتن و موجباتها، و ذلک بهدف التعرف علیها لیکون المکلف علی حذر عند ما یلوح بالافق شیء منها. واما الفصل اسادس فهوم خصص للبحث فی متطلبات المحنة، حاولت فیه من تحدید المعالم الرئیسیة للموقف المقلوب، و الاسلحة التی یتسلح بها، و القوی التی یلتجأ لها. هذا بالنسبة لفصول الرسالة، و اما عن مراجع و مصادر الرسالة فانی استفدت من عدد ضخم من الکتب القیمة و المعتبرة، افردت لها عنوانا خاصا فی آخر الرسالة. و فی الختام انی حاولت جاهدا ان اتطرق لما هو مهم و ضروری، ولکن لا ادعی انی تمکتنت من الالمام بالموضوع بجمیع اطرافه، و التطرق لمجمیع مسائله هذا وما توفیقی الا بالله العلی العظیم.

این نوشتار سعى بر تبیین چیستى علّیت تحلیلى، قسمى مغفول از علّیت، دارد. روشن سازى معناى علّیت، نخستین گام است و بدین منظور دو مقدمه بیان مى شود. نخست مقام «مفهوم»، «معنا»، «مصداق» و «واقع» طرح، و سپس بیان مى شود که ساحتى که فیلسوف در آن سیر مى کند، معناست. دوم آنکه امر واحد مى تواند مصداق معانى کثیر قرار گیرد. بنا بر این دو مقدمه، طرح علّیت تحلیلى نه تنها معقول، بلکه ضرورى مى نماید. فلاسفه اسلامى هرچند بر وجود علّیت تحلیلى به منزله قِسمى از علّیت تصریح نداشته اند، بارها لفظ علّیت را در مواضعى به کار برده اند که میان علت و معلول تغایر وجودى برقرار نیست. بر اساس قاعده «لاتلازم من دون علیه»، که همه فلاسفه اسلامى آن را قبول دارند، مى توان تلازمات میان اعتباریات نفس الامرى، وجود و ماهیت، واجبین بالذات (اسماء و صفات الهى با ذات الهى) و ممتنعین بالذات (دور و تقدم شى ء بر نفس) را به علّیت تحلیلى بازگرداند. به رغم اشتراک معنایى، علّیت خارجى و تحلیلى در معقول اولى یا ثانى بودن، مصداق متقابلین واقع شدن، و گستره از یکدیگر متمایزند. طرح علّیت تحلیلى، تبیین دیگرى از انقسام علّیت را مى طلبد که در پایان به آن اشاره مى شود.

مسئله ضرورت علّى از مسائل مهم و بنیادین فلسفه اسلامى است که در مباحثى همچون جبر و اختیار و حدوث و قدم زمانى عالم نقش اساسى دارد. در این مقاله پس از بیان اقسام ضرورت علّى، مهم ترین ادله موافقان تبیین شده است. پس از بررسى این ادله، این نتیجه به دست آمده که همه آنها از اثبات مطلوب خود ناتوان اند. بیشتر ادله ضرورت علّى مبتلا به مغالطه مصادره به مطلوب اند و در آنها شخص استدلال کننده پیش از اقامه استدلال، به صورت ناخودآگاه ضرورت علّى را مفروض پنداشته است. در پایان دلیلى که به خوبى مى تواند ضرورت علّى را انکار کند و تاکنون توسط منکران به کار گرفته نشده، تبیین شده است.

تاکنون، در باب حدوث یا قدمِ نفس، دستکم هفت نظریه مختلف را از قول دانشمندان گوناگون نقل کرده اند. امّا اکثر فلاسفه به ویژه فلاسفه مسلمان، به رغم اختلاف در نحوه حدوث نفس، درباره اصل «حدوث نفس و عدم تقدّم آن بر بدن» اتفاق نظر داشته اند. ابن سینا و پیروان او نفس را روحانیة الحدوث و روحانیة البقاء میدانند؛ در حالی که پیروان حکمت متعالیه نفس را در ابتدای پیدایشْ جسمانی، و در ادامه زندگی روحانی دانسته اند.از کلمات ابن سینا به ویژه در شفا، دستکم دو دلیل برای نظریه «حدوث نفس همراه بدن و عدم تقدّم آن بر بدن» به دست میآید. ملّاصدرا نیز سه دلیل از طرفداران «قدم نفس» را نقل و نقد میکند و بیش از ده دلیل را به نفع «حدوث نفس و عدم تقدّم آن بر بدن» میآورد؛ وی پاره ای از آنها را میپذیرد و انتقادات دیگران و ایرادات احتمالی را دفع مینماید. بیتردید، بسیاری از ادلّه نقلی، ظهور در «حدوث نفسْ پیش از بدن» دارند. در این مقاله، با نقد ادلّه فلاسفه بر «حدوث نفسْ همراه یا پس از بدن»، تعارض ادعایی میان عقل و ظاهر نقل را رفع کرده ایم.

این مقاله محتویات نشستی است که در ارتباط با بررسی فلسفه نوصدرایی برگزار شده بود.