جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه عهده دار شرحی بر رساله "الفعل و الانفعال" شیخ الرئیس ابوعلی سینا است. تعریفی که ابن سینا از فعل و انفعال در این جا ارائه می دهد ، تعریفی است عام که مرادف با تأثیر و تأثر است. وی می گوید: «فعل و انفعال عبارت است از تأثیر چیزی در چیز دیگر و تأثر موجودی از موجود دیگر.» شیخ این معنا را در کل عالم هستی برقرار می داند، یعنی فعل و انفعال بدین معنا هم در عالم عقول جاری است و هم در عالم نفوس و هم عالم ماده؛ علاوه بر این که بین این عوالم، نیز، فعل و انفعال یا تأثیر و تأثر برقرار است. شیخ سپس با تقسیم موجود به ، نفسانی و جسمانی، و موجود نفسانی را شامل عقول مفارقه ، نفوس فلکی و نفوس بشری دانستن؛ چهار قسم فعل و انفعال را در عالم هستی نتیجه می گیرد، که عبارتند از:1- فعل و انفعال امور نفسانی در نفسانی.2- فعل و انفعال امور نفسانی در جسمانی.3- فعل و انفعال امور جسمانی در نفسانی.4- فعل و انفعال امور جسمانی درجسمانی. شیخ برای هر یک از این چهار قسم مثالی می زند. در فعل و انفعال امور نفسانی در نفسانی مثال می زند به، تأثیر و تأثر عقول مفارقه و تأثیر عقول مفارقه در نفس بشری. در فعل و انفعال امور نفسانی در جسمانی، مثال می زند به، تأثیر عقل فعال در عناصر اربعه، و افاضه ی نفوس نباتی،حیوانی و انسانی. در تأثیر امور جسمانی در نفسانی ، مثال می زند به تأثیر صور و اشکال و موسیقی در نفوس بشری. و در فعل و انفعال امور جسمانی در جسمانی مثال می زند به تأثیر و تأثرعناصر چهار گانه دریکدیگر. ابن سینا بعد از ذکر این مثال ها به بررسی اموری مثل وحی، الهام ،اقسام معجزه، کرامت ، الهام و منام، اقسام سحر و طلسمات می پردازد و بیان می کند هر یک از آنها در کدام یک از اقسام چهار گانه ی فعل و انفعال، جای دارند.

از دیر باز انسان در نظاره آسمان و زمین و شگفتی های آن، همواره در جستجوی حکمت ونظم؛ یا اثبات فقدان نظم در جهان هستی بوده است. و در این میان عده ای بی نظمی، اتفاق و تصادف را علت آن پنداشته و دسته ای دیگر کاملیت و احسن بودن نظام هستی را علتی بر نظم و هماهنگی جهان دانسته و به اثبات آن پرداخته اند. در واقع بر اساس پذیرش اصل واقعیت و اینکه پیوند انسان و جهان با هم پنداری نبوده بلکه دارای واقعیت است، بحث هماهنگی و نظم و مسأله ی به نام نظام احسن مطرح می شود که آیا واقعیت های جهان هماهنگ و منظم می باشند یا پراکنده و گسیخته از هم هستند؟ بنابراین مسأله نظام احسن یکی از مسائل بنیادی در نظام های الهیاتی به ویژه فلسفه و حکمت الهی به شمار می آید. بحث نظام احسن در حکمت الهی با مسائلی از قبیل علم باری تعالی و عنایت الهی؛ و مسأله شرور به عنوان شبهه در برابر نظم و نظام احسن هستی قرار دارد که در اصل این شبهه را می توان برخاسته از بطن نظریه نظام احسن دانست. نظام احسن، قاعدتاً نظامی است که به طورکلی یا شر در آن راه نیافته یا شرور بسیار اندکی را شامل می شود و این میزان از شرور، ضرری بر احسن بودن نظام محسوب نمی شود، حال آنکه به نظر مردم و بعضی از فلاسفه غرب، تعداد شرور در نظام هستی بسیار زیاد است. در این میان دو فیلسوف بزرگ؛ ابن سینا و توماس آکویناس به بررسی و اثبات نظام احسن و شناسایی ماهیت شرور می پردازند. به طوری که ابن سینا شرور را عدمی و ناشی از فقدان دانسته و آکویناس شرور را لازمه نظم و عدالت در عرصه هستی می داند؛ این دو متفکر بزرگ با توجه به بحث عنایت الهی و علم باری تعالی، اراده خداوند و نفی نسبی و عدمی و لازمه اختیار بودن مسأله شرور، به اثبات نظامی احسن می پردازند.

محور اصلی این پایان نامه فهرست بندی و موضوع بندی دو اثر برجسته و گرانسنگ ابن سینا است. بخش الهیات نجات و مقاله 10 - 9 الهیات شفا در بردارنده مسائل پیچیده و دقیق دارد که فهم و درک آنها نیاز به صرف ساعت ها، مطالعه، بررسی و پژوهش دارد.الهیات نجات دارای دو مقاله است. مقاله اول 21 فصل و مقاله دوم 41 فصل است. مقاله نهم و دهم شفا نیز هرکدام چند فصل دارد. که موضوع اصلی آنها حول مسائل و مباحث الهیات است و بخش هایی از این دو کتاب عینا تکرارشده است و کاملا یکسان نگاشته شده اند.ارزش علمی و دستاورد پژوهشی ومجموعه های فهرست بندی شده بر فرهیختگان و دوست داران حکمت و دانایی معلوم و روشن است.تعامل سریع و آسان مخاطب و پرسشگر با اندک تأملی از طریق حروف الفبا با برجستگی مفهوم یا واژه خاصی برقرار می شود و تصنیفات این فیلسوف بزرگ با مضامین عقلی و فلسفی صرف سهمی سترگ در ساختار فهم بشر و رفع حیرانی ها و سرگردانی های اعتقادی و فکری خواهد داشت.مهمترین مسئله پس از فهم مطلب و محتوا دسته بندی و گزینش عنوان مناسبی است که در نگاه اول با یک عنوان کلی و سپس با عناوین کوچکتر ابهامات را مرتفع می سازد . در چارچوب حروف الفبا موضوعات پراکنده به صورت منظم و دقیق به بند کشیده می شوند چینش منطقی عناوین انتقال به پاسخ را سریع تر مقدور می کند و امکان درک سخن را برای خواننده مهیا می سازد و فرصت می دهد تا مرزها و حدود موضوع و بحث به خوبی تصویر شود.

ترجمه ماشینی: تحلیلی نافذ از نوشته‌های عارفان بزرگ ایرانی در جست‌وجوی سپیده‌دم در سیر معنوی. سهروردی، سمنانی، نجم الدین کبری و صوفیان دیگر.

ابن ­سینا به‌تبع ارسطو برای حل معضل استقرا از قاعدۀ «الإتفاقی لایکون دائمیاً و لا اکثریاً» بهره برده و بر این اساس، اولین مسئلۀ مقالۀ حاضر، پرسش دربارۀ معنا و مفاد این قاعده ازنگاه اوست. از آنجا که واژۀ «اتفاق» به پنج معنا به‌کار می­ رود، در وهلۀ نخست باید مشخص کرد او دقیقاً کدام معنا را درنظر داشته است تا از این طریق، مفاد این قاعده روشن شود. درپی بررسی آثار شیخ‌الرئیس درمی­یابیم مراد او اتفاق به‌معنای بخت و همچنین هرسه معنای نفی علیت (فقدان علت فاعلی، علت غایی و رابطۀ علّی) نبوده؛ بلکه اتفاق به‌معنای وجود معارض، موردنظر اوست. طبق بیان بوعلی، وقتی می­ توان پدیده ­ای را اتفاقی دانست که نسبت‌به سبب ذاتی‌اش درنظر گرفته نشود. اتفاقی، امری است که سبب و غایت بالعَرَض دارد و اکثری و دائمی نیست. هر امری که نسبت‌به سبب ذاتی‌اش سنجیده شود، ازنوع دائمی و اکثری خواهد بود و بر این اساس می‌توان گفت ازنظر ابن‌سینا دائمی و اکثری‌بودن، ملاکی است که نشان می‌دهد شیء مطابق طبیعت و ذات خود عمل می­ کند. در این مقاله، اصل علیت و لوازم آن (ضرورت و سنخیت علت و معلول)، قاعدۀ «الشیء ما لم یجب لم یوجد» و قاعدۀ «القسر لایدوم» به‌عنوان مبانی قاعدۀ الاتفاقی معرفی شده ­اند.

تکامل نفوس پس از مفارقت از بدن یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفی است که در چند دهه اخیر در پرتوی آموزه‌های دینی مطرح شده است. برخی از محققان و پژوهشگران بر این باورند که در آثار حکما، از جمله ابن‌سینا، اشارات فراوانی مبنی بر پذیرش تحقق تکامل برزخی و اخروی یافت می‌شود. ابن‌سینا در چهار اثر فلسفی خود از تعابیری استفاده می‌کند که به باور محققان مذکور نمایانگر وقوع حرکت و استکمال در نفوس غیرکامل پس از مفارقت از بدن است. به عقیده ایشان، با التفات به گفتار شیخ، این استکمال قابل تعمیم به تمام نفوس است. پژوهش حاضر، که به روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد انتقادی نگاشته شده است، می‌کوشد نشان دهد برداشت مذکور حاصل تفسیر متن شیخ در ساحت پیشفرض‌های این محققان بودهاست، نه در چارچوب اندیشه ابن‌سینا. او نه اصل تحقّق تکامل نفس مجرد را اثبات می‌کند و نه امکان آن را، بلکه تنها خواهان اثبات بقا و معاد نفوس غیرکامل است. از این رو عبارات موهم معنای استکمال نفس پس از جدایی از بدن عنصری را باید متناسب با نظام و مبانی کلی فلسفه وی و ناظر به مسئله اصلی او تفسیر و تبیین کرد.

تردیدی وجود ندارد که امروزه، سازمان­ها یکی از مهم­ترین نهادهای اجتماعی‌ای هستند که در پیشرفت و توسعۀ جوامع، نقشی عمده ایفا می‌کنند و نقش ­آفرینی آن­ها در برآوردن نیازهای جوامع، مشروط به وجودداشتن مدیران توانمند و اثرگذار است. در گذشته، سازمان­ها به‌صورت کنونی وجود نداشتند؛ اما در مجموعه ­ها و نهادهای اجتماعی قدیم نیز نقش افرادی به‌عنوان کارآفرین یا رهبر در ترسیم نقشۀ راه و برقرارکردن عدالت درمیان افراد جامعه، ضرورتی انکارناپذیر بود. ازمیان فیلسوفان مسلمان، ابن‌سینا در آثار متعدد خود به اهمیت اجتماع و مشارکت همگان برای رسیدن به اهدافی همچون سعادت همۀ افراد جامعه و همچنین ضرورت وجود فردی مدیر و عادل برای رهبری و مدیریت مردم اشاره کرده است. از آنجا که او همواره به‌دنبال تلفیق اندیشه‌های یونانی و اسلامی بوده، بسیاری از تفکراتش دربارۀ مسائلی همچون ضرورت وجود نهادهای اجتماعی، نحوۀ مدیریت جامعه، و ویژگی‌های رهبر و مدیر خردمند با نظریات فیلسوفان غربی مانند افلاطون، هم‌راستاست. در این پژوهش، ازطریق گردآوری داده‌ها با استفاده از روش کتابخانه‌ای، ضمن اشاره به برخی نظریات و اندیشه‌های فیلسوفان غربی دربارۀ ضرورت وجود مدیر و رهبر اخلاق‌مدار و همچنین چگونگی ادارۀ خردمندانۀ سازمان‌ها، با تحلیل و توصیف محتوایی، آرای ابن‌سینا در این زمینه را تبیین و بررسی می‌کنیم. پژوهش حاضر ازنوع میان ­رشته­ ای و متعلق به حوزۀ فلسفۀ کاربردی است.

ابن‌سینا در چند اثر مهم خود، ماهیت ادراک را عبارت از دریافت صورت مُدرَک (أخذ صورةِ المُدرَک) دانسته است. تعبیر «صورة المُدرَک»، مشتمل بر ابهامی اساسی است که درقالب دو دیدگاه اصلی رقیب در فلسفۀ اسلامی صورت‌بندی شده: یکی دیدگاه وحدت ماهوی صورت ادراکی و مُدرَک؛ دیگری دیدگاه شَبَح. داوری دربارۀ این دو دیدگاه با تمرکز بر آثار خود شیخ‌الرئیس چندان آسان نیست؛ زیرا افزون‌بر یکدست‌نبودن و ناسازگاری سخنان او در آثار مختلفش، لوازم نه‌چندان قابل پذیرش هریک از دو دیدگاه، مشکلاتی را در این حوزه ایجاد می‌کنند. با توجه به امکان‌پذیرنبودن بررسی شواهد له و علیه هردو نظریه در یک مقاله، در این پژوهش، بر شواهد نظریۀ وحدت ماهوی صورت ادراکی با مُدرَک خارجی متمرکز شده و برپایۀ دو دسته شواهد متنی و فرامتنی فراهم‌آمده نشان داده‌ایم در مجموعۀ آثار ابن‌سینا نشانه‌هایی مهم دالّ بر این مسئله وجود دارد که مراد وی از «صورت» در تعبیر «صورة المُدرَک»، شبح به‌معنای مصطلح آن نیست؛ بلکه براساس آنچه در عبارتی از إشارات نیز آمده، منظور او «حقیقة الشیء» است؛ یعنی «ما به ‌الشیء هو هو» یا «ماهیتِ بالمعنی الأعم شیء».