جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در آئين هندو، براي به دست آوردن ديدگاه و يا حكمي، راهي بسيار دشوار را بايد طي كرد؛ زيرا ابتدا بايد به متون مقدس اين آئين، كه خود از كثرت و تنوعي شگرف برخوردارند، مراجعه و سپس، به مكتب هاي فلسفي و مهمي كه در ذيل اين آئين ساخته و پرداخته شده اند، رجوع كرد. سرانجام، رجوع به ديدگاه انديشمندان، مصلحان و افراد تأثيرگذار در اين آئين ضروري است. پس از طي اين مسير، محقق بايد با بيان تنوع ديدگاه موجود در اين آئين، اعلان كند كه يافتة او، به چه دوره از ادوار آئين هندو نظر دارد؛ از كدام متن مقدس به دست آمده؛ چه مكتب فلسفي اي از آن حمايت مي كند و چه افراد شاخصي آن را تأييد مي كنند. به طور قطع اين مسير بسيار دشوار و مطلب به دست آمده نيز فاقد پذيرش همگاني است. اين نوشتار، بر آن است به اجمال، به اين منابع نظر افکند و تحليلي راجع به آنها ارائه دهد.

این نوشتار، به اجمال به بررسی تأثیرپذیری توماس آکوئیناس از اندیشمندان مسلمان، در یکی از اساسیترین دیدگاه های خود، یعنی ادلة اثبات وجود خدا پرداخته و وامداری او را به فیلسوفان مسلمان نشان داده است. اولاً، آکوئیناس اثبات وجود خدا با استدلال را امری ضروری میداند. ثانیاً ایشان پنج راه و استدلال در این زمینه ارائه کرده است که دستکم در چهار استدلال، وی از تلاش فیلسوفان مسلمان بهره برده است. استدلال پنجم وی نیز از استحکام چندانی برخوردار نیست.

واقع گرایان اخلاقی استدلال می کنند که در عالم حقایق اخلاقی مستقل از باورها، احساسات، امیال و .... آدمیان وجود دارد.آنان همچنین معتقدند که ما می توانیم مطالب مهمی درباره آنها بدانیم. بعلاوه معرفت اخلاقی می تواند ادله ای برای عمل فراهم آورد؛ یعنی اگر یک انسان معمولی یک گزاره درباره یک حقیقت اخلاقی را بپذیرد، بعد از این پذیرش با عمل مطابق با آن گزاره به آن معرفت پاسخ می دهد. از سوی دیگر واقع گرایان اخلاقی در آخرین بخش از قرن بیستم به طرق گوناگون در تبیین این حقایق اقدام کرده اند. برای مثال بعضی از آنها همانند جان هنری مک داول این حقایق را شبیه کیفیات درجه دو دانسته و در باب معرفت اخلاقی روشی شهودگرایانه در پیش گرفته اند. این عده در مقام تبیین انگیزه ی اخلاقی رویکردی درون گرایانه اتخاذ کرده و می گویند معرفت اخلاقی دلیل کافی برای انجام فعل اخلاقی در اختیار ما می نهد. برخی محققان مثل دیوید برینک بر آنند که قاعده عروض بهترین راه برای تبیین و جود حقایق اخلاقی است. آنان استدلال می کنندکه حقایق اخلاقی عارض بر حقایق طبیعی می شو ند. یعنی حقایق طبیعی حقایق اخلاقی را تولید می کنند و ما می توانیم از همان طریقی که از حقایق طبیعی آگاه می شویم از آن حقایق نیز آگاهی پیدا کنیم. اغلب این اندیشمندان در باب انگیزه اخلاقی برون گرایند؛ بر این اساس می گویند معرفت اخلاقی در تدارک ادله ی لازم برای عمل ناکافی است . اما اندیشمندان مسلمان چطور؟ آنان چگونه وجود حقایق اخلاقی را تبیین می کنند؟ چگونه نیل و معرفت نسبت به این حقایق را بیان می نمایند؟ آنها درباره ی انگیزه اخلاقی چه رویکردی اتخاذ کرده اند؟ آیا آنان در این مسأله درون گرایند؟ اغلب فیلسوفان مسلمان مدعی اند که مفاهیم اخلاقی در زمره ی معقولات ثانیه ی فلسفی قرار می گیرند. معقولاتی که حاکم از ارتباط میان اعمال آدمیان و نتایج آنها می باشند. به عبارت دیگر این مفاهیم نشان گر رابطه ی افعال اختیاری آدمیان و سعادت آنان می باشند. در تبیین معرفت اخلاقی برخی از آنان همانند آیت الله مرتضی مطهری معتقدند که معرفت اخلاقی از فطرت انسان نشأت می گیرد و برخی از آنان همچون آیت الله محمد تقی مصباح یزدی می گویند که معرفت اخلاقی از همکاری عقل، تجربه و وحی به دست می آید. آنان در باب انگیزه ی اخلاقی درون گرایند؛ اما تقریری که ارائه می کنند تا حدودی از تقریر دیگران متفاوت است. این نوشتار به بررسی واقع گرائی اخلاقی می پردازد و سعی می کند به پرسش هائی که در بالا به آنها اشاره شده پاسخ دهد؛ و نویسنده نیز امیدوار است که در این راه سربلند بیرون آید.

در زبان دين موضوعات مختلفى مورد بحث و تحقيق قرار مى گيرد. از جمله آنها صحبت از صدق و كذب پذيرى گزاره هاى دينى است. به اعتقاد ما، بسيارى از باورهاى دينى، به شكلى مشاهده پذير قابل صدق و كذب هستند. درباره اينكه آيا واژگانى كه در باب امر الوهى به كار برده مى شوند معنايى مشابه با معنايى در مخلوقات دارند، گفت وگوهاى بسيار زيادى مطرح شده است. اين چالش علاوه بر انديشمندان و الهى دانان غربى، در ميان مسلمانان هم جريان داشته و ديدگاه هاى مختلفى در اين باب مطرح گرديده است. نظر غالب در نزد اماميه، اشتراك معنوى در اوصاف الهى است؛ يعنى اوصافى كه هم براى خالق استفاده شده اند و هم مخلوق، مشترك معنوى اند؛ ولى داراى مراتب اند و صدق آنها تشكيكى است. اين نوشتار مى كوشد با روش تحليلى ـ توصيفى به برخى از مباحث زبان دين با دقتى خاص نظر كند.

مفاهیم کلی را از دو منظر می نگرند: هستی شناختی، معرفت شناختی. از منظر هستی شناختی، درباره چیستیِ کلیات، و از منظر معرفت شناختی، درباره نحوه آگاهی ما از مفاهیم کلی و همچنین چگونگی ساخته شدن آنها در ذهن سخن می گویند. این نوشتار، پس از بررسی دیدگاه های هستی شناختیِ مطرح شده درباره کلیات، به نحوه شکل گیری آنها می پردازد. در این پژوهش، روشن خواهد شد که مفاهیم کلی با مواجهه با جزئیات (هرچند یک مواجهه) ساخته می شوند، و ادراک موارد متعدد و مصادیق مختلف در این فرایند، ضروری نیست؛ هرچند پس از ساخته شدن این مفاهیم، هرقدر شمار مواجهه ها با مصادیق افزوده شود، دقت آن مفاهیم بالاتر می رود و بهتر نمایانگر مصادیق خواهند بود.

ویتگنشتاین یکی از چهره های علمی قرن بیستم است که نگرش های او به طور معمول و مشخص، بازتاب های گوناگون و گسترده ای در میان اندیشمندان دیگر داشته است. دیدگاه ویتگنشتاین درباره خدا، و واقع گرایی یا غیرواقع گرایی این فیلسوف نیز از قاعده یادشده مستثنا نبوده و حتی مبنای نظری بسیاری از اندیشمندان قرار گرفته است. در نوشتار حاضر، می کوشیم تا به تبیین نگاه ویتگنشتاین در این باره بپردازیم و بگوییم که بر اساس رساله منطقی و فلسفی، به نظر می رسد که وی برای ماورای عالم طبیعت، حقیقتی قایل نبوده، زیرا بر آن بوده است که زبان بدان عالم راه ندارد. بدین ترتیب، ویتگنشتاین را می توان ملحدی نسبت به ماورا تلقی کرد، نه غیر واقع گرا. اما از عبارت های ویتگنشتاین در پژوهش های فلسفی اش (با این مضمون که: «الهیات از بازی زبانی منحصر به فردی برخوردار است»)، تا حدودی چنین بر می آید که او در عرصه هستی شناسی امرالوهی، واقع گرا می باشد و برای خدا، امرالوهی، و اعتقادات دینی، وجهه ای مستقل از اذهان قائل است.

با اینکه در مطلوبیت کمال اختلافی نیست، در چیستی بحث کمال نهایی انسان اختلافاتی وجود دارد . بر این اساس مسئله چیستی کمال نهایی حائز اهمیت است. در این مقاله در ابتدا به معنای لغوی و اصطلاحی کمال، کمال اول، کمال ثانی و تفاوت بین آنها بیان شده است و در ادامه ضمن بیان دیدگاهها نظر آیت الله مصباح در مورد کمال نهایی انسان که قرب به خداست بیان می گردد. بر اساس تفسیر ایشان کمال نهایی انسان همان سعادت اوست و کمال نهایی هرچند مفهوماً متفاوت با سعادت است ولی مصداقاً یکی هستند ضمن آنکه کمال وجودی و فلسفی اعم از کمال اخلاقی است.

پیش از مبعوث شدن حضرت محمّد مصطفی صلیالله علیه و آله، اغلب مردم سرزمین حجاز پرستش بت ها را مرام خویش قرار داده بودند. این نوشتار با رویکردی تحلیلی و بررسی اسنادی، تلاش دارد تا ضمن اشاره ای اجمالی به بت پرستی حاکم در جزیره العرب، نوع نگرش آنها به حقیقت غایی را در پرستش این بت ها به تصویر بکشد. از یافته های این پژوهش به دست میآید که در بت پرستی، شرک عرضی بر آنها حاکم بوده است. همچنین وجه شرک در آنها به دو حیثیت «شرک در ربوبیت تکوینی» و «شرک در الوهیت» باز میگردد. به عبارت دیر، به اعتقاد مشرکان، بتان و ارواح ماوراء آنها از یکسو، در تدبیر بخشی از عالم نقش داشتند و از سوی دیگر، این امور شایسته پرستش تلقّی شده اند.

رساله حاضر در 5 فصل تنظیم شده است. ابتدا دیدگاههای غایت انگارانه، وظیفه انگارانه و اخلاق اسلامی مطرح و سپس به صورت تطبیقی بررسی شده‌اند.

معاد و زندگی پس از مرگ مهم‌ترین حادثه زندگی بشر و ناشناخته‌ترین وجه حیات است که تنها از منظر وحی می‌توان تصویری از آن پیدا کرد و آن را ارائه داد. از آنجا که تلقی انسان از غایت و فرجام شناسی خویش، معنا بخش تمام اعمال و فعالیت‌های زندگی اوست و نحوه آغاز و کیفیت اعمال او را هم معین می‌کند، اعتقاد به معاد می‌تواند تأثیر شگرفی در زندگی بشر و رویکردهای او با مسائل و حوادث پیش رو داشته باشد. بی‌تردید یکی از جنبه‌هایی که می‌توان از اعتقاد به معاد در پرورش و گسترش آن بهره برد، تربیت اخلاقی است به همین جهت این پژوهش به نقش معادباوری بر تربیت اخلاقی از دیدگاه صحیفه سجادیه پرداخته و در این راستا تنظیم گردیده است. در ابتدا کلیات بحث را مورد بررسی قرار داده است و سپس به معرفی صحیفه سجادیه و شرایط خاص امام سجاد علیه السلام اشاره دارد و به این نتیجه می‌رسد که این کتاب شریف از ابتدا مورد توجه بسیاری از بزرگان دین قرار داشته و دارای محتوای غنی معارف دینی است و در زمینه تربیت اخلاقی می‌توان بهرهای بسیاری از آن برد. در فصل دوم به تصویر مرگ و معاد از دیدگاه امام علیه السلام اشاره می‌کند و به این نتیجه می‌رسد که اعتقاد به معاد به عنوان یکی از اصول دین، مورد توجه حضرت قرار داشته و بسیاری از ویژگی‌های قیامت و معاد در ضمن دعاهای امام سجاد علیه السلام آمده است. در نهایت در فصل سوم و چهارم رویکردهای تربیتی و اخلاقی که مترتب بر معادباوری هستند را با توجه به دعاهای حضرت مورد بررسی قرار می‌دهد و به این نتیجه می‌رسد که معادباوری نقش موثری در ایجاد انگیزه برای کسب فضائل اخلاقی و زدودن رذائل اخلاقی ایفاء می‌کند و می‌توان از این باور به عنوان یکی از ابزارهای تربیتی برای ایجاد و گسترش فضائل اخلاقی استفاده نمود.