جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برخی واقع‌گرایان، احکام اخلاقی را استدلال‌پذیر می‌دانند. طبق این دیدگاه، استدلال‌های اخلاقی در تعین مسیر تصمیمات اخلاقی و تشخیص خوب و بد نقش مهمی دارند؛ از این رو، میزان اتقان و باورپذیری آنها در پذیرش فاعل اخلاقی تأثیر مستقیم خواهد داشت. برای تعیین میزان درستی و اتقان استدلال‌هایی که برای احکام اخلاقی ارائه می‌شود لازم است استدلال‌ها هم از جهت ماده و هم از جهت صورت بررسی شوند. هر اندازه استدلال‌ها به قیاس برهانی نزدیک‌تر باشند میزان یقین‌آوری آنها بیشتر است. به این ترتیب، با روش‌شناسی استدلال‌های اخلاقی دیدگاه‌ها و اندیشمندان مختلف می‌توان اعتبار احکام اخلاقی آنها را ارزیابی کرد. در این پژوهش، برآنیم جهت شناسایی میزان اعتبار احکام اخلاقی شهید مطهری و آیت‌الله مصباح، به عنوان دو اندیشمند واقع‌گرای مسلمان، به روش‌شناسی استدلال‌های اخلاقی ایشان بپردازیم. در این راستا از روش تحلیل تطبیقی استفاده شد. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد استدلال اخلاقی هر دو استاد به لحاظ صورت، از نوع قیاس اقترانی و به لحاظ ماده، از گزاره‌های غیراخلاقی بدیهی است. با وجود این، کبرای استدلال استاد مصباح از نظر شفافیت و حصول نتایج متقن، نسبت به استدلال اخلاقی استاد مطهری برتری دارد.

تأمل در مبانی فکری ملاصدرا و کاوش در آثار متعدد وی، با توجه به نظریه­پردازی‏های بکری که در این زمینه دارد، افقی نو برابر چشم‏ها می­گشاید؛ به طوری که می­توان اندیشه وی را با نگاه تازه­ای بازخوانی و ظرفیت فوق­العاده آن را در حوزه فلسفه اخلاق مشاهده کرد. از مهم­ترین مباحث این حوزه، نظریه ارزش اخلاق و محوری­ترین بحث این ساحت، معیار ارزش اخلاق است. خردورزی و حکمت با تهذیب نفس و اخلاق الهی، در نوشته­های صدرایی چنان درهم­تنیده است که می­توان به‏جرئت این دو را رکن رکین مبانی تفکر وی قلمداد نمود. این نوشتار بر آن است معیار ارزش اخلاق صدرایی را بر ­همین اساس استنباط نماید. بر ­خلاف آنچه امروز در خصوص معیار ارزش اخلاق وی مطرح است و از آن به اخلاق فضیلت­ یاد می­شود، نویسنده ضمن تقسیم اخلاق فضیلت، به دو بخش فضیلت­محوری و فضیلت­گرایی معتقد است سخن حق و صواب در نظریه ارزش اخلاق ملاصدرا آن است که گفته شود ملاصدرا در نگاه عالی و نهایی یک غایت­گرای قرب­گراست­. روی دیگر این حقیقت، غایت­گرای فضیلت­گراست. اینها دو روی یک سکه­اند که اولین آنها در ساحت بلند عرفان و دومی در ساحت حکمت مطرح است و فرقی با هم ندارند

مواجهة اديان و آيين‌هاي مختلف دنيا با مسئلة شر، ازجمله موضوعات قابل تحليل و بررسي در مباحث الهياتي و کلامي است. در اين ميان، تحليل معنا‌شناختي مفهوم شر و تحليل هستي‌شناختي شرور از يک سو و بررسي استلزامات جهان‌شناختي، الهياتي، انسان‌شناختي و اخلاقي پذيرش وجود شرور در عالم از سوي ديگر، قابل توجه است. اين مقاله با نگاه تطبيقي، نخست به تحليل هستي‌شناختي شر در اسلام و هندو پرداخته، سپس استلزامات جهان‌شناختي پذيرش وجود شرور در اين دو دين و آيين را بررسي كرده است. «شر» در هندوئيسم، مفهومي معادل رنج دارد و در اسلام از سنخ معقولات ثانية فلسفي است که از مشاهدة رابطة منفي يک پديده و وجود با کمال وجود و پديدة ديگر انتزاع مي‌شود. براين‌اساس، اسلام و هندوئيسم وجود شرور عالم را مسلّم مي‌انگارند. در باب استلزامات جهان‌شناختي نيز هر دو در نهايت، نگاهي خوش‌بينانه به عالمِ واجد شرور دارند.

موضوع مقاله بررسی نظریه حسن و قبح ذاتی و ارتباط آن با وظیفه‌گرایی کانتی یا نظریات مشابه آن است. مسئله اصلی این است که آیا پذیرش ذاتی بودن حسن و قبح به وظیفه‌گرایی می‌انجامد. این مسئله در دو حیطه توصیفی ـ تاریخی و غیرتوصیفی بررسی شده است. در بخش توصیفی نظریات عدلیه و معتزله، این پرسش مطرح می‌شود که آیا ذاتی بودن حسن و قبح به وظیفه‌گرایی منجر می‌گردد؟ این پرسش در خصوص سه گزاره از معتقدات عدلیه پاسخ داده می‌شود: 1. حسن و قبح ذاتی است؛ یعنی وابسته به جعل خداوند نیست؛ 2. خداوند عادل است؛ یعنی به‌طورکلی به نحوی عمل می‌کند که ما انسان‌ها عدالت را درک می‌کنیم؛ و 3. عدالت ذاتاً حسن دارد؛ یعنی معنای خوبی در عدالت نهفته است. گزاره اول و دوم را همه عدلیه قبول دارند و گزاره سوم را برخی از عدلیه پذیرفته‌اند. مورد دوم بنا بر برخی فرضیات به وظیفه‌گرایی می‌انجامد. در بعد غیرتوصیفی این مسئله بیان می‌شود که اگر شخصی معتقد باشد خود افعال بدون در نظر گرفتن غایت یا نتیجه خاص خوب هستند و عقل توان درک این خوبی را دارد، منجر به وظیفه‌گرایی کانتی خواهد شد. بین دانشمندان عدلیه طرفداری برای این نظریه پیدا نشد.

در تحقیق پیش‌رو سعی شده یکی از چالش‌برانگیزترین پدیده‌های فکری-اجتماعی معاصر با عنوان جنبش‌های معنوی نوپدید از منظر فلسفه اخلاق مورد بررسی قرار گیرد. برای دستیابی به مبانی آموزه‌های اخلاقی در این نوع معنویت‌ها دو پرسش از مطالعات فرا‌اخلاق ذیل بحث هستی‌شناسی مفاهیم اخلاقی و معناشناسی مفاهیم اخلاقی مورد بررسی قرار می‌گیرد. این مسأله که آیا حقایق اخلاقی‌ای که مفاهیم اخلاقی از آنها حکایت می‌کنند وجود منحاز و مستقل از ذهن انسان‌ها در خارج دارند یا خیر؟ و مسئله دوم اینکه این نوع مفاهیم وقتی در محمول گزاره های اخلاقی قرار می گیرند چه معنایی دارند؟ با بررسی پاسخ به این دو مسئله، دو رویکرد کلی غیرواقع‌گرایی و واقع‌گرایی را شاهد خواهیم بود. جنبش‌های معنوی نوپدید که در بستر پست‌مدرنیسم رشد و گسترش یافته‌اند، و روح حاکم بر پست‌مدرنیسم مثل ذهنیت‌گرایی، ساختارگریزی، عدم قاعده‌مندی را اتخاذ کرده‌اند، با رویکرد ناواقع‌گرایی، تبلور وجودی مفاهیم اخلاقی را در ذهن انسان‌ها قلمداد می‌کنند و همچنین این مفاهیم را مبتنی بر ذهن و احساسات فردی معنا می‌کنند. برای اثبات این دیدگاه، به بررسی مصداقی آموزه‌ها و دیدگاه‌های دو چهره سرشناس معنویت‌های نوین، دیپاک چوپرا و دونالدوالش در دوفصل مجزا پرداخته شده است. در نهایت برای اهمیت موضوع بحث، اشاره‌ای اجمالی به تأثیر رویکرد ناواقع‌گرایانه برشاکله آموزه‌های معنویت‌های نوپدید شده است.

از دیرباز، زنان در جوامع مختلف با دیدگاه‌های متفاوت، از جایگاه مختلفی برخوردار بوده‌اند. در این مقاله با روش توصيفي‌تحليلي و مقايسه‌اي، به بررسی نگاه آیین هندو و اسلام به زنان پرداخته می‌شود تا موقعیت و جایگاه زنان در این دو آیین شناسانده شود. حاصل کلام چنین به‌دست آمد که در نگاه اسلام، خداوند متعال مقام زن و مرد را بدون هیچ تفاوتی در کنار هم قرار داده است؛ اما در آیین هندو جایگاه و ارزش زن نسبت‌به مرد، بسیار پایین‌تر است و زنان از ارج و قرب کمتری برخوردارند. با این مقایسه می‌توان چنین تحلیل کرد که زن در نگاه اسلام، همانند مرد، از ارج و قربی بسیار بالا برخوردار است و صرف زن بودن نمی‌تواند عاملی بر خوب نبودن او و خوب بودن مرد باشد؛ بلكه عامل برتری در اسلام، تقواست، نه جنسیت؛ اما در آیین هندو زن تا زمانی می‌تواند زندگی کند که شوهرش زنده است و با رفتن شوهرش،‌ او هم از ازرش و اعتبار ساقط می‌شود.

یکی از بحث‌های مهم که در پژوهش‌های اخلاقی به آن پرداخته شده، مسئلة مسئولیت اخلاقی است که جنبه‌های مختلف آن، اعم از شرایط و گستره، مورد واکاوی و بررسی قرار گرفته است. بین مسئولیت اخلاقی و عامل اخلاقی تفاوت وجود دارد؛ گرچه ممکن است در برخی از شرایط مشترک باشند، لکن دو مسئلة متفاوت هستند. ازاین‌رو پرسشی که باید مورد تحقیق قرار گیرد این است که شرایط عامل اخلاقی چیست؟ تعریف مناسب برای آن کدام است؟ تا از خلط بین مسئولیت اخلاقی و عامل اخلاقی جلوگیری شود. در اثر پیش‌رو به شيوة توصيفي ـ تحليلي و روش کتابخانه‌اي، سعی شده است تا شرایط عامل اخلاقی از منظر امامیه و آئین کاتولیک، مورد بررسی قرار گیرد. در این نوشتار نشان داده می‌شود که شرایط عامل اخلاقی از منظر امامیه و آئین کاتولیک، با اندک تفاوتی، شباهت فراوانی با یکدیگر دارند. با توجه به بررسی‌های صورت‌گرفته، محور بحث در شرایط عامل اخلاقی، از منظر امامیه و آئین کاتولیک بحث تمییز است.

مقاله حاضر به یکی از مهم‌ترین و مورد ابتلاترین مسائل در روابط اجتماعی می‌پردازد. عرصه زندگی اجتماعی میدان بزرگ قضاوت نسبت به رفتارها، صفات و انگیزه‌های دیگران است. انسان مؤمن به پروردگار باید همه تلاش خود را به کار بندد تا در این عرصه به حق و عدالت داوری کند. ازهمین رو نیازمند اصول و معیارهای معتبری جهت قضاوت‌های درست اخلاقی هستیم تا با مراعات آنها زمینه انحراف در داوری‌ها کاهش یابد و بتوانیم به وظیفه خود در این زمینه عمل نماییم. این مقاله برای شناخت اصول قضاوت اخلاقی در روابط اجتماعی، به سراغ منابع وحیانی رفته و کوشیده است با روش توصیفی ـ تحلیلی، ضمن استخراج اصول از آیات و روایات، آنها را تبیین و بررسی کند و از این رهگذر به اصولی همچون داشتن اطلاعات کافی و یقینی، عدالت و انصاف، توجه به تفاوت‌ها و ظرفیت‌های وجودی افراد، تعمیم ندادن حکم در مصادیق و موارد مشابه، دست یافته است.

در بررسی رابطة کودکان بی‌گناه و شرور اخلاقی، توجه به احسن بودن نظام آفرینش با همة نقایصش و هدف از آفرینش انسان و راه دستیابی به آن اهمیت زیادی دارد. هدف، رسیدن به ‌کمال است و راه دستیابی به آن داشتن اختیار. شروری که کودکان بی‌گناه با آن مواجه‌اند، لازمة وجود این اختیار است. اختیاری که هم سبب تکامل است و هم سبب سقوط. خداوند با مجازات ظالمان، تقاص خواهد کرد. از سوی دیگر، سرانجام کودکان در پیشگاه خداوند، سرانجامی نیکو و همراه با آسایش است. ازآنجاکه کودکان در ستم‌های خود اختیاری ندارند، خداوند رحمان و رحیم، با دادن عوض به‌ کودکان، این ستم‌ها را جبران می‌کند. دنیا و همة آنچه در آن وجود دارد، سبب تکامل انسان‌هاست و کودکان از این قاعده مستثنا نیستند و به تکامل خواهند رسید. این مسئله، با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی و از دو منظر کلامی ـ فلسفی بررسی خواهد شد.

يکي از مهم‌ترين مسائل معرفت‌شناختي حوزة فلسفة اخلاق، مسئلة توجيه گزاره‌هاي اخلاقي است. در باب توجيه گزاره‌هاي اخلاقي، نظريات متفاوتي از منظر فيلسوفان اخلاق ارائه ‌شده است. از ميان اين نظريات، دو نظرية وجدان‌گرايي و شهودگرايي به ‌صورت ظاهري بيشترين شباهت را به هم دارند. وجدان‌گرايان اخلاقي معتقدند: براي انجام امور اخلاقي نياز به تفکر منطقي نيست؛ بلکه وجدان به‌تنهايي انسان‌ها را به اعمال اخلاقي دعوت مي‌کند. از سوي ديگر، شهودگرايان نيز چنين ادعايي را با بيان ديگري مطرح مي‌کنند. اين دو نظريه، با تمام شباهت‌هايي که به هم دارند، به علت اختلاف در معناشناسي، اختلافاتي در معرفت‌شناسي گزاره‌هاي اخلاقي دارند. اين مقاله با روش توصيفي تحليلي، نظريات ژان‌ژاک روسو سردمدار وجدان‌گرايي و جي‌اي مور سردمدار شهودگرايي را بررسي کرده و به نقد آن پرداخته است. حاصل اين پژوهش اين است كه نظريات وجدان‌گرايي روسو و شهودگرايي مور در مسئلة توجيه گزاره‌هاي اخلاقي، از سه منظر با يکديگر اختلاف دارند. ابتدا آنکه اگرچه هر دو فيلسوف به‌عنوان درون‌گرايان معروف‌اند، روسو وجدان را يک حس دروني معرفي مي‌کند، ولي مور شهود را مشاهدة عقلاني مي‌داند و تأکيد دارد که شهود، حسي نيست. افزون‌براين، شهود و وجدان در دائمي بودن يا نبودن و طبيعي بودن يا نبودن، اختلافاتي نيز دارند.