جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف آﻓﺮﻳﻨﺶ اﻧﺴﺎن بدین معنا ﻛﻪ اﻧﺴﺎن، ﺑﺮای ﭼﻪ ﻫﺪف، غرض یا غایتی آﻓﺮﻳﺪهﺷﺪه اﺳﺖ سوالی اﺳﺎﺳﻲ وﺑﻨﻴﺎدی و بلکه مهم ترین پرسشی است ﻛﻪ ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ. این پرسش‌، سابقه دیرینه‌ای دارد و مانند برخی از مسائل فلسفی‌، برای همگان مطرح است‌. غالب انسان‌ها مایلند بفهمند که هدف خلقت خودشان و یا مجموعه انسان‌ها چیست‌؟البته این پرسش در ارتباط با مجموعه عالم امکانی قابل طرح است و بدون تردید در این مجموعه هدف آفرینش انسان بی ارتباط با هدف بقیه مخلوقات نیست. در این پژوهش سعی شده است تا به مسئله هدف آفرینش انسان از نظر علامه طباطبایی پرداخته شود. علامه طباطبایی از جمله متفکرانی است که برای انسان ارزش زیادی قائل است و با توجه به این که برای انسان دو بعد قائل است؛ بعد روحی و جسمی، برای حیات انسان نیز ارزش زیادی قائل است و زندگی را پوچ و بی معنا نمی داند بلکه معتقد است آفرینش انسان و جهان هدف دار بوده و هر چیزی در این جهان برای رسیدن به هدفی آفریده شده است. روش ﺗﺤﻘﻴﻖ در اﻳﻦ ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ، ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ای می ﺑﺎﺷﺪ لذا ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻛﺘﺐ اﺻﻠﻲ علامه طباطبایی به خصوص آثار فلسفی و تفسیری ایشان (المیزان) در ﭘﻲ ﺗﺒﻴﻴﻦ دیدگاه این متفکر برجسته در اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد.از جملۀ محوری ترین مسائلی که در طول تاریخ تفکر بشر همواره، اندیشه وی را به خود مشغول داشته، سه محور اساسی «خدا شناسی» و «جهان شناسی» و «انسان شناسی» بوده است در این میان انسان شناسی از ویژگی خاصی برخوردار است زیرا انسان شناسی راه گشای خداشناسی است.موضوع انسان شناسی خصوصاً فلسفه خلقت انسان از قدیمی ترین موضوعاتی است که با تاریخ تفکر و اندیشه بشر همزمان است و در طی قرون و اعصار هیچ برهه ای را شراغ نداریم که اندیشمندان و متفکران پیرامون ابعاد مختلف این موضوع به مطالعه نپرداخته باشند، اما این پدیده همچنان به عنوان مبهم ترین، مجهول ترین و پیچیده ترین مسایل آفرینش انسان مطرح می باشد؛ و یکی از موضوعاتی که ابعاد گوناگون و مسائل اساسی آن هنوز در هاله ای از ابهام وجود دارد و صاحبان مکاتب و علوم مختلف پیوسته در اطراف آن دچار سرگردانی و سردرگمی فراوان می باشند موضوع فلسفه آفرینش انسان است.از سوی دیگر، هدف و فلسفه آفرینش به طور اعم و فلسفه خلقت انسان به طور اخص یکی از ریشه دارترین مسائلی است که از دورترین زمانها، همزمان با خلقت انسان بر روی کره خاکی مطرح بوده و گویا تا روزی که بشر بر روی زمین زندگی می کند مطرح خواهد بود.

تبیین واقع گرایی اخلاقی براساس اندیشه متعالیه و ارائه نظریه مختار مسئله این مقاله است؛ ازاین رو ابتدا با اثبات وجود مُعَنونی برای موضوعات گزاره های خارجی جهت فراهم آوردن بستر برای وجود خارجی محمول های گزاره های اخلاقی گردد. به یاری معقولات ثانی فلسفی و معناشناسی، استدلال هایی برای واقع نمایی محمولات اخلاقی ارائه گردد. در نتیجه چنین نظامی در صورتی می تواند وجود واقعیاتی در جانب مفاهیمی را که شأن محمولی دارند، اثبات نماید که نفس الامر را آن گونه که علامه طباطبایی تفسیر کرده (تحقق و ثبوت) تلقی کنیم. نکته قابل ذکر اینکه در این نوشتار، مسئله واقع گرایی تنها از حیث وجودی مورد بحث قرار می گیرد و جنبه معرفت شناسانه آن لحاظ نمی شود.

ابن سینا سعادت را به مطلوب بالذات و غایت لذاته تعریف می کند. او سعادت را از یک حیث به دوقسم 1. سعادت در قیاس با قوای مختلفی نفس و 2. سعادت در ارتباط با خود نفس تقسیم می کند. او از جهت دیگر، سعادت را به جسمانی (بدنی) و روحانی (نفسانی) تقسیم می کند و بر این باور است که سعادت روحانی اصل و سعادت جسمانی فرع است. هم چنین از حیث دیگر، سعادت را به مطلق و مقید تقسیم می کند و مدعی است که سعادت و شقاوت مطلق در دنیا قابل حصول نیست. و در نهایت، در پاسخ به پرسش چیستی سعادت قصوی و امکان دستیابی به آن در دنیا، سخن می گوید. گرچه بوعلی در آثار متعددش درباره ملاک دستیابی به سعادت عظمی به گونه ای متفاوت اظهارنظر می کند، اما این وجوه مختلف قابل جمع هستند و در مورد امکان دستیابی به سعادت قصوی در دنیا، بر این باور است که این امر در دنیا دست یافتنی نیست.

با اینکه در مطلوبیت کمال اختلافی نیست، در چیستی بحث کمال نهایی انسان اختلافاتی وجود دارد . بر این اساس مسئله چیستی کمال نهایی حائز اهمیت است. در این مقاله در ابتدا به معنای لغوی و اصطلاحی کمال، کمال اول، کمال ثانی و تفاوت بین آنها بیان شده است و در ادامه ضمن بیان دیدگاهها نظر آیت الله مصباح در مورد کمال نهایی انسان که قرب به خداست بیان می گردد. بر اساس تفسیر ایشان کمال نهایی انسان همان سعادت اوست و کمال نهایی هرچند مفهوماً متفاوت با سعادت است ولی مصداقاً یکی هستند ضمن آنکه کمال وجودی و فلسفی اعم از کمال اخلاقی است.

غزالی در مکتوبات مختلف خویش، تعاریف متعددی برای سعادت ارائه داده است. در نظام فکری غزالی، یکی از واژه های قریب به معنای سعادت، واژه کمال است، که به ما در دریافت چیستی سعادت مدد می رساند. غزالی کمال را از یک جهت به کمال بالذات و بالعرض و از حیث دیگر به حقیقی و وهمی تقسیم می کند و دستیابی به کمال حقیقی را سعادت معرفی می کند. او سعادت را به اقسام مختلفی ـ مطلقه و مقیده، دنیوی (مجازی) اخروی (حقیقی) ـ تقسیم می کند و بر این باور است که سعادت امری ذومراتب است. بر همین مبنا است، که او اگرچه ایمان را به تقلیدی و کشفی تقسیم می کند و هر دو دسته را اهل نجات و بهره مند از سعادت معرفی می کند، اما سعادت مؤمنانی که ایمان آنها از نوع کشفی است، برتر از سعادت افرادی معرفی می کند، که ایمان آنها از نوع ایمان تقلیدی است.

عنصر مصلحت به منزله یکی از اصلی ترین بن مایه های نظام حکیمانه تشریع در قوانین الهی و حکومتی در نظام اسلامی، دارای زیرساخت های متعددی در دید کلامی است. در نوشتار کنونی بر آن شدیم از رهگذر بررسی پاره ای از این زیرساخت ها، گوشه ای از جایگاه ویژه این عنصر تعیین کننده را تبیین نماییم. بر این اساس، ضمن تشریح شش زیرساخت اصلی «کمال و سعادت، علم، تدبیر و مهندسی امور، حسن عقلی، عدل و حکمت» ارتباط هرکدام با مصلحت را بیان کردیم. در خاتمه برای تکمیل مطلب، با بررسی اجمالی مبحث کلامی جنجال برانگیز سکولاریزاسیون، نقطه تمایز جایگاه آن را با جایگاه مصلحت در فقه تبیین نمودیم.