جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

-1 1 طرح و تبیین مسئلهپویایی فکر بشر از لوازم جدایی ناپذیر شاکله انسانی اوست. نگرش جامع و وحددبخش به اجزای متنوع جهان هستی تنها از این موجود خارق العاده بر مدی آیدد. ایدنیک ادعا نیست بلکه چنان که در همین نوشتار آمده اسدت در سداحت هدای مختلدعلوم اعد از ترربدی عیلدی و مداورا عیلی پیچیدده بدودن خلیدت انسدان وهسدترهتوانایی های پیدا و پنهان وی کاویده شده و به اثبا رسیده است. معدار دیندی نیدزسرشار از نشدانه هدای متیندی پیرامدون ویدهه بدودن آفدرینش انسدان اسدت. در حدوزهانسان شناسی تحیییا بسیاری صور هرفتهاست و به تازهی هرایش به پهوهش هایمیان رشته ای در این زمینه فراوان به چش می خورد. آن چه سبب شد تا رساله دکتدریدر این زمینه انتخاب شود مطالعه برخی میالا و کتب در زمینه تعامل عل و دین وتلاش تحسین برانگیز آن ها در شناخت جهان هستی به ویدهه نیدش نهدن انسدان درتکوین و نزدیکی تنگاتنگ یافته ها در این زمینه بوده است. وحد و انسدرام متعلدشناخت انسان یعنی جهان هستی و کثر علدوم در رابطده بدا کشد و تبیدین آن ازسویی و جستارهای همگن در باره پتانسیل انسان انگیزه پرتدوانی شدد تدا پهوهشدیتطبییی پیرامون انسان شناسی جهان شناسی در عرصه علوم ندوین و فلسد ه و عرفدان -صور هیرد.متأس انه با وجود این که پیچیده بودن وجود آدمدی در عرصده هدای مختلد علمدی -پهوهشی مورد پذیرش است ولی برخی از رخدادها در هستره دانش و کدنش انسدانی01مانند داده های فراروانی هنوز به حاشیه رانده می شود و همواره از هردونه علمی بودنبه کناری پرتاب می شود تنها به این دلیل که توجیه محک و مستدل علمدی بدرای آنیافت نشده و یا نمی شود. با این که هر روز شدگ تی هدای تدازه ای از انسدان هدا دیددهمی شود باز ه شک و انکار برخی دانشمندان نسبت به توانمندی های او پرداختن بهخاستگاه رخدادهای فراحسی را امری فراهنرار بیهدوده و خرافدی و یدا بدا تسداماموری اعتیادی دینی که عل نسبت به آن خداموش اسدت مدی نمایاندد و داده هدای -دینی عرفانی را دغدغه شخصی و غیر مستدل نمایش مدی دهدد. شدگ ت تدر آن کده -دستمایه های امکان و یا اثبا علمی بودن چنین داده هایی در دستاوردهای علوم عیلیو ه چنین علوم ترربی یافت می شود.به عنوان نمونه ابن سینا در نمط نه )میاما العارفین( هرهداه شدنیدی کده « می هویددعار از عهده کاری یا تحریکی یا حرکتی بر می آید که از عهده دیگران خارج اسدتآن را به کلی انکار مکن شاید که در خدط مشدی و قدوانین طبیعدت بده علدل آن پدی»! ببری 1از سوی دیگر بنا بر نصوص دینی جهان و هر آن چه در آن است مسخّر آدمی اسدتو به هر اندازه فیر او بیشتر باشد غنای او افزایش می یابد؛ از آن جا کده وحدی مددعیخطاناپذیری است لاجرم می بایسدت تبییندی مطداب بدا واقعیدا طبیعدی کده حدوزهجستارهای علوم ترربی است داشته باشد؛ زیدر ا کدار اصدلی فلاسد ه و عرفدا و نیدزاندیشمندان حوزه علوم ترربی کش واقعیدت جهدان هسدتی از راه عیدل مشداهده1 - ابن سینا الاشارات و التنبیها ت شرح محی طوسى ق نشرالبلاغه 1731 ج 7 ص 11100درونی و حس ظاهری است. در حوزه علوم ترربی برخی بر این عییده اند که ن س یانهن می تواند با تصویرسازی تخیل ت کدر تیویدت اراده و تمرکدز بدر بددن مدادیخویش تاثیر فیزیکی داشته باشد و نیز طب برهان می تواند برانهان اجسدام و ابدداندیگر و حتی در کائنا نیز چنین تاثیری را ایراد کند؛ زیرا جس و بدن آدمی با سایرشاید اخباری در باره عارفان « اجسام زمینی و سماوی ت اوتی ندارد. ابن سینا می هویدبشنوی که مربوط به دهرهونی عاد باشد و شما به تکذیب آن مبادر ورزید؛ مثدلطلب باران برای مردم یا طلب ش ای مریض خسو و زلزله و یا ایدن کده پرندده ازآنان فرار نکند و از این قس که محال و ممتنع قطعی نیستند پس توق کنید و عرله». نکنید زیرا این کارها علل و اسبابی در اسرار طبیعت دارند 1ثد انشدأناه « ابن عربی واضع عرفان نظری نیز در باره خلیت آدمی مدی هویدکده آیده» خلیاً آخر 2 یعنی پس از آن خلیتی دیگر پدیدآوردی )بعد از ساختن جس ( اشاره بدهآن طور و مرتبه انسانی است که خداوند وی را درّاک به این قوا حیّ و عدال و قدادرفتبدارک الله « و مرید و متکل و سمیع و بصیر قرار داد به همین خاطر بده خویشدتنه ت. در فصوص الحک بعد از این که خوارق عادا را بده همدت » احسن الخالیینبلند عارفان نسبت می دهد ولدی بده دلیدل نگدرش وحدد وجدودی خدویش بسداطدوهانگی را بر می چیند و متصر و متصرَ را شخص واحدی)ح ( معرفی می کند.از نظر او ترک تصر عار به معنای ترک فعدل از جاندب او نیسدت بلکده بده ایدن1 - همان ص 1612 - مومنون 1102معناست که عار در اوج عبودیت متصرفی جز خدا نمی داند و نمی بیندد . براسدادیدهاه های فلس ی و برخی از دیدهاه های علمی حوزه آهداهی انسدان فیدط بده مغدزمادی خت نمی شود بلکه هستره نهن فراتر از بددن اسدت . در عرصده روان شناسدیبرخی مانند هوستاو یونگ به حافظه جمعی بشری اعتیداد دارندد و هسدترش علد رانتیره بهره مندی انسان ها از این حافظه عمی می داند. 1 چنان که در ایدن نوشدتار آمددهاست در دنیای فیزیک کوانتوم یافته هایی شاهد بر تواندایی انسدان در ظهدور نره یداموجی بودن الکترون ها وجود دارد که نمایان هر نیش کلیدی انسان درتبدیل انرژی بهماده و برعکس می باشد. این ایده ها بر اسا وحد یکپارچه جهدان چده در سدطزیراتمی و چه در سط کیهدانی مطدرح هشدته اسدت . در جهدان غدرب بده صدورآکادمیک درحوزه عصب روان شناختی و فراروان شناسی برای مطالعه پیرامدون قددرشگ ت انگیز نهن اقدام به تأسیس رشته های علمی نموده اند.- -2 1 ضرورت تحقیق و هدف آن1 نیاز به پهوهش های میان رشته ای برای جستروی وحد نظر و یافتن نگرشدی بدا -ابعاد بیشتر برای تبیین واقعی تر از وجود انسان و جهان .2 تعامل بیشترعل و دین در راستای دستیابی به هد فوق -7 تشوی دوستداران علوم جدید به تامل در دیدهاه های فلس ی و عرفانی -1 -cf. Carl Gustav Jung, 2005-7, 2221, Theory& practice1, LECTURE 5, Semester1, Ian R.Ridgway PhD.pp. 4-6031 ترغیب دینداران به مطالعه داده های ترربی به منظور تامل بیشتر در خلیت فیزکدی -انسان و جهان.در رابطه با داده های فراروانی در علوم اسلامی به ویهه فلس ه و عرفدان پیشدینه قدویبراهین محک و شواهد موث بر تأیید توانایی های فراحسی انسان و خاسدتگاه آن هداوجود دارد که یافته های ترربی مکمل و موید آن ها بوده و با توجه به آن دستاورد هداعل و دین به مرز های مشترکی می رسند. تحیی در ایدن بدار ه از آن جهدت ضدروریاست که به وسیله آن و همراه با تطبی دو حوزه عل و دین روشن شود1 داده های فراروانی با روش های علمی و عیلی نه تنها تحیی پذیرند بلکه مدی تدوان -با روش ترکیبی ترربی تحلیلی توضیحا موجهی بدرای ایدن داده هدا ارائده داد بده -هونه ای که با اصول عل نوین تطبی پذیر باشند.2 ارائه شواهد موث بر امکان و اثبا وجود داده های فراروانی در حدوزه عرفدان و -عل .7 است اده از دستاوردهای علمی به عندوان صدغرای قیدا بدرای اثبدا داده هدای -فراحسی در حوزه فلس ه وعرفان همواره مورد توجه فلاسد ه و علمدای بدزر دیدنبوده است. اندیشمندان ما در حوزه معرفتی برای تبیین وتوجیده یافتده هدای خدود درمباحث فلس ی و عرفانی از قوانین اثبا شده در علدوم ترربدی بده عندوان ترربیداییینی است اده های شایانی کرده اند که در این نوشتار نیز هدد سدعی در تبیدین ایدنتوانایی ها با براهین فلس ی و مکاش ا عرفانی و تطبی آن ها با دسدتاوردهای جدیددعلمی است.041 ارائه شباهت ها و نزدیکی تنگاتنگ داده های ترربی فلس ی و عرفدانی بده منظدور -تیریب آرای دانشمندان به یک دیگر برای تبیدین جدامع همگدن و فراهیدر یافتده هدایبشری از جهان هستی. طبیعتاً چنین نگرشی در حصول جهان بینی اصد یل و مطداب بداواقع کمک شایانی به اهل عل و حیییت جویان خواهد نمود.- -3 1 پرسش های اصلی تحقیق1 انسان از نظر عرفان و عل ترربی چگونه موجودی است و نیش او در تکدوین و -ارتباط با جهان پیرامونش تا چه حد است؟7 دیدهاه عل و عرفان در باره قابلیت های فراروانی دانشی و کنشی انسان چیست؟ -1 علت و منشأ این قابلیت ها و نیز داده های فراروانی چیست؟ -- -4 1 پرسش های فرعی تحقیق1 آیا امور فراروانی تحیی پذیرند؟ -2 آیا روش های کنونی مورد است اده درعلوم کارآیی لازم و کدافی را بدرای بررسدی -تحیی پذیری داده های فراروانی دارند؟7 آیا با روش فلس ی و استدلالی می توان تحیی پذیری این داده ها را اثبا نمود؟ -7 آیا فیزیک کوانتوم راهی برای تبیین داده های فراروانی باز کرده است؟ -1 ساز و کار مغز انسان در عصب شناسی عرفان و فیزیک چگونه تبیین می شود؟ -6 آیا شواهد عینی و علمی مستندی برای تحیی این رخداد ها وجود دارد؟ -05- -5 1 فرضیه های تحقیق1 برخی از امور فراروانی تا کنون با روش های معمول در عل بارها مدورد بررسدی -قرار هرفته و نتایج معناداری داشته اند. بنابراین با ایراد فضا و ابزار مناسب و اسدت ادهاز روش های تل ییی می توان سایر امور فراحسی و فراراواندی را مد ورد بررسدی هدایدقی قرار داد.2 مکاش ا و شهودا عرفانی ویههی هدای علمدی مصدطل بده معندای خداص را -داراستال در عین شخصی و حضوری بودن با قاعده هدای فلسد ی قابدل اثبدا و بیداناست به تعبیر دیگر مدلل می باشد.ب نظام مند و قاعده مند است. ترربیا عرفای زیادی در طول تاریخ بشر ایدن مهد -را به اثبا رسانده است.ج قابل ترربده توسدط انسدان هدای مختلد در زمدان هدای مختلد است)عنصدر -تکرارپذیری(.7 با اثبا دو دلیل؛ جامعیت وجودی انسان و وحد اجزای جهان و تعامل متیابدل -انسان و جهان در حوزه های عصب شناختی فیزیک و عرفان می توان تبیینی ترربدیعیلانی و شهودی برای داده های فراروانی ارائه نمود.فیض روح الید ار باز مدد فرماید دیگران ه بکنند آنچه مسیحا میکرد! 11 دیوان حافظ06- -6 1 پیشینه اجمالی تحقیقپیشینه م صل و مسدتند در بخدش کلیدا خواهدد آمدد ولدی بده هونده ای اجمدالیآزمایشا کلاسیک و آکادمیک درخصوص تأثیرهذاری روانی در سدال 1?71 توسدط» جی.بی.راین « 1 دانشمند آمریکایی پایه هذاری شد. دکتر دین رادین 2 هد جدزو افدرادبرجسته ای ست که تحیییا علمی بسیاری در زمینه ادراک فراحسی انردام داده و بدهجهدان « نتایج قابل توجهی ه دسدت یافتده اسدت . کتداب معدرو او تحدت عندواندر سال 1??3 به چاپ رسید و پس از آن تداکنون هشدت بارتردیدد چداپ » هوشیارشدده و بده زبدان هدای مختلد ترجمده شدده اسدت. رادیدن جدذاب تدرین بخدشفراروان شناسی را عبور از سد فضا و زمان و رسیدن به مرزهای ناشناختگی مدی داندد .در همین مرزهاست که پای یافته های فیزیکی نیز در این باره به میدان می آید. 7 کتد اب» جهان هولوهرافیک « مشهور مایکل تالبو با عنوان 1 در زمینه امور فراروانی به چاپچهارده رسیده و کتاب دیگر وی به نام عرفان و فیزیک جدید نیز مباحثی تطبییی را» تائوی فیزیک « میان دو حوزه عرفان و فیزیک مطرح نموده است. کتاب 1 از فریتیدو1 - Joseph Banks Rhine2 - Dean Radin3 -cf: Radin, Dean, Electrodermal Presentiments of Future Emotions, Journal of Scientific Exploration, Vol. 18, No. 2, pp. 253–273, 2004 4-Talbot, Michael, The Holographic Universe: The Revolutionary Theory of Reality, HarperCollins, ISBN0:062014102, 9780062014108, 368 pages, 2011. 5 - Capra, Fritjof, The Tao of Physics, HarperCollins Publishers, ISBN: 0007378289, 9780007378289, 416 pages, 2010.07کاپرا ه میایسه ای میان عرفان چینی و فیزیک کوانتوم انرام داده است که بسیار موردتوجه اهل عرفان و عل قرار دارد.در کشور ایران درباره فلس ه نهن و تکنولوژی فکر کارهایی انرام هرفته است ولدیهنوز جای تحیی کامل و جامع تر وجود دارد. جز چند کتاب مختصدر و چند د میالدهتطبییی در فلس ه و روان شناسی منابعی اع از پایان نامه میاله و یا کتابی که بدا ایدنرویکرد و به صور علمی پهوهشی و آکادمیک به ایدن موضدوع خداص پرداختده -باشند دیده نشده است .- -7 1 کاربردهای تحقیق حاضراولاً این تحیی می تواند با تاکید بر نظریه مکمل در رابطه عل و دین کمدک خدوبیبرای روح پویای جوانان باشد تا با نگرشی تازه به داده های علمی و عرفدانی بنگرندد.عل به ویهه فیزیک و روان شناسی همگام با معرفت ناب دینی هر دو مسئولیت پدردهبرداری از حیای جهان هستی را بر عهده دارند و نه تنهدا در تعدار نیسدتند بلکدهمکمل توانند بود.ثانیاً این تحیی می تواند نوعی نگرش پدیدارشناسانه به ابعاد وجودی انسان باشد ودر بروز و شکوفایی قابلیت ها نیش کاربردی ای ا نماید.ثالثاً با به دست دادن یک نوع انسان شناسی عرفانی علمی کده در ایدن تحیید ارائده -می شود می تواند روی کدردی دیدن مدارانده بده سداحت دروندی انسدان در کنارسدایرروی کردهای روان شناختی باشد.08رابعاً این تحیی به دلیل نوآوری و قدم آغازین در این مسدیر مدی تواندد در بردارنددهمسائل جدیدی در عرصه تحیییا میان رشدته ای باشدد و راه را بدرای پدهوهش هدایدقی تر و وسیع تر علمی پیش روی دانشرویان دوره های تحصیلا تکمیلی بگشاید.- - -1 7 1 جنبه جدید بودن و نوآوری طرحالبته اصل بحث تازه نیست بلکه دغدغه همیشگی بشری است ولدی شدیوه نگدرشنوع بیان و انطباق آن با کند و کاو های جدیدد علمدی مدی تواندد جدان تدازه ای بده آنببخشد. موضوع این نوشتار در نوع خود ک نظیر و ک سابیه است به ویهه به هونه ایتطبییی با حوزه عصب شناسی تا به حال تحیییدی آکادمیدک صدور نگرفتده اسدت .امروزه نیاز فطری جوانان به معنویدت ممکدن اسدت خطدر هدرایش بده آیدین بدود امدیتیشن و یوها و عرفان های عریب و غریب را در پی داشته باشد و ایدن در حدالیاست که محتوای معار اسلامی به ویهه مکتب شیعی سرشدار از معنویدت راسدتینراهکارهای اصدیل و انسدان سداز عیلانیدت و علدومی بددیع اسدت. از سدوی دیگدردستاوردهای علمی نوین بسیار مورد توجه قشر جوان است و می تواند پاسد خ هدویحس حیییت جویی آن ها باشد؛ از این رو ارائه رهیافت های نوین از معار دیندی بدازبان روز که یافته هدای ندوین علمدی نیدز تطدابیی شدگر بدا آن هدا دارد مدی توانددروی کردی نوین را با نزاهت دینی برای قشر جوان ارائه دهد.09- -8 1 روش تحقیق1 روش کتابخانه ای در هنگام هردآوری داده ها -2 مصاحبه و مکاتبه با اهل فن و نظر -7 در تدوین روش ترکیبی ) توالی و توازی( -1 تطبییی -در این جستار از منابع دست اول عرفانی فیزیکی و عصب روان شناختی است اده شدهاست. افزون بر آن از تعداد زیادی کتاب های مرتبط علمدی موثد و میدالا علمدی -پهوهشی نیز کمک هرفته شده است. لازمه این جستار ترجمده کامدل برخدی میدالالاتین علمی و یا چکیده آن ها بوده که در این زمینه تلاش زیادی را صر شده است.- - -1 8 1 فصل بندی اجمالی مباحثاین نوشتار در چهارفصل فصدل اول کلید ا فصدل دوم بررسد ی تطبیید ی داده هدا یفراروانی در حوزه فیزیک عصب شناسی فلس ه و عرفان)جهدا امکدا نی و اثبدا تی(فصل سوم ارائه شواهد و نمونه های موث از داده های فراروانی در حوزه های یاد شدهو سرانرام فصل چهارم ارائه نتایج نهایی به هونه ای تطبییی که حاوی نیداط مشدترکمیان حوزه های مورد بحث است

از نظر عرفا «خلق» به معنای عرفی آن، وجود حقیقی ندارد و هر آن چه در عرصه گیتی مشاهده می شود، جز تجلی ذات احدی خداوند نیست. همه موجودات «نمود» ند و «بود» حقیقی منحصر در ذات الهی است. به تعبیر دینی هر آن چه در سرای وجود جلوه گری می کند «وجه الله» است. از دیگر سوی، انسان خلیفةالله است و به دلیل جامعیت اسماء الهی و تام بودن مظهریت حق، می تواند سلطه علمی و فعلی بر عالم هستی داشته باشد. از نگاه فیزیک نوین نیز، در بنیاد جهان، یکپارچگی شگفت انگیزی حاکم است و انسان به عنوان تنها ناظر آگاه وبا نگاهی عمیق تر یک «سهیم»، نقش کلیدی و تعیین کننده ای در تبیین و حتی تکوین جهان ایفا می کند، به گونه ای که تصور وجود جهان بدون انسان محال است. در این نوشتار وحدت بنیادین اجزاء جهان و رابطه انسان با جهان هستی در حوزه عرفان و فیزیک به گونه ای تطبیقی طرح و بررسی می شود.

ختم ولایت، یکی از مسایل مهم عرفان است که بسیاری از عارفان بزرگ، جنبه‌های مختلف آن را مورد بحث قرار داده‌اند. سید حیدر آملی، از عارفان بزرگی است که نه‌تنها به دقت این مسأله را به بحث گذاشته است بلکه بر خلاف دیگران که سعی در توجیه سخنان عارف نامدار، ابن عربی، داشته‌اند، به صراحت با او به مخالفت برخاسته و با توجه به دلایل عقلی، نقلی و کشفی، نظر وی را مبنی بر این که حضرت عیسی (ع) خاتم ولایت مطلقه است، رد می‌کند و ختم ولایت مطلقه را ویژه‌ی حضرت امیر مؤمنان (ع) و ختم ولایت مقیده را ویژه‌ی حضرت مهدی (عج) می‌داند.

در اندیشه‌های عرفانی مفهوم انسان کامل و کیمیا ارتباطی تنگاتنگ و همیشگی دارند. هرچند رسیدن به انسان کامل یکی از اهداف عرفان است، اما کیمیا در اغلب دیدگاه‌های عرفانی به‌مثابۀ مسیری برای دستیابی به رمز و راز خلقت تعریف می‌شود که بدون آگاهی از این حقایق حصول انسان کامل میسر نیست. پس کیمیا و کیمیاگر، همچون عارف، هدفی جز تکوین انسان کامل ندارد. البته به‌رغم این ارتباط تنگاتنگ، در مکاتب مختلف عرفانی، شباهت‌ها و تفاوت‌هایی میان، مفاهیم، جایگاه، نحوۀ ارتباط و طریق وصول به کیمیا و انسان کامل مشهود است. بررسی این باورها و توجه به شباهت‌ها و تفاوت‌هایشان ضمن آنکه می‌تواند روشنگر مفاهیم پیچیده و عمیق انسان کامل و کیمیا باشد خود وسیله‌ای برای بررسی چگونگی پیدایش آن‌هاست. در این نوشتار با بررسی اجمالی و تطبیقی دیدگاه‌های عرفانی مختلف در خصوص انسان کامل و کیمیا، به‌ویژه با تکیه بر دیدگاه‌های عرفانی حکمت متعالیه و جابر بن حیان سعی، در آشکارسازی برخی شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در این باورها می­کوشیم. البته در بررسی عرفان صدرایی، به آرای ابن عربی (به‌منزلۀ منبع تفکرات عرفانی در حکمت متعالیه) توجه ویژه شده است.

آموزة مايا كه براي بيان چگونگي خلقت در آيين هندو مطرح مي گردد، يكي از مهم ترين بخش هاي الهيات هندو مي باشد. اين آموزه، بيانگر اين است كه فرايند خلقت در واقع نوعي تجلي برهمن است و جهان به عنوان ساية برهمن و رؤياي او صادر شده است. نظرية مايا، كه زاييدة يك نگاه وحدت وجودي است، بيشتر در كتاب اوپانيشادها مطرح گرديده و از سوي عارفان مكتب ودانتايي، بخصوص متفكر برجستة اين مكتب يعني شانكارا واكاويي، بسط و گسترش يافته است. اين پژوهش، بر آن است تا نشان دهد اصل نظريه مايا، هرچند نه به شكلي مفصل، در مجموعة «وداها»، كه قديمي ترين متون مذهبي جهان و آيين هندو به شمار مي روند، وجود داشته است. بدين منظور، به كاوش هاي لغت شناسي و معناشناسي در باب نظرية مايا پرداخته و با نظر به سرودهاي وداها، از جمله دو سرود «آفرينش» و «پروشا»، تلاش در اثبات اين مطلب صورت گرفته است

نسان جدید، به علل گوناگونی همچون پیشرفت‌های علمی و فلسفی، ضعف مراجع دینی (یهودی و مسیحی) در پاسخ‌گویی به نیازهای فکری و عملی او، رفتار نامناسب کلیسا با اهل اندیشه و رشد فزایندۀ سرمایه‌داری و مصرف‌گرایی، دچار بحران تعبد‌گریزی و آزادی‌خواهی شده است. پوچی و بی‌معنایی و به دنبال آن، اندوه، دلهره و نومیدی در زندگی فردی از یک‌سو و ناامنی و بی‌عدالتی در زندگی اجتماعی و جهانی از سوی دیگر، پیامدهای گریزناپذیر تعبد‌گریزی و آزادی‌خواهی بوده‌اند. در این میان، آنچه مغفول مانده، ساختار ماهوی و فطری در انسان است. انسان جدید، ماهیت و فطرت را انکار کرد تا با پشت‌کردن به سنّت، به آزادی در فکر و عمل دست یابد. در این مقاله تلاش شده است تا راه رهایی از بحرانِ پوچی و بی‌معنایی از نگاه علامه طباطبایی که مدافع ساختار ماهوی و فطری در انسان است و از نگاه سورن کرکگور که مخالف این ساختار است و مواضعی ناسازگار دارد، با روش فلسفی و کلامی و با بررسی تطبیقی، ارزیابی و تحلیل شود.

این مقاله برآن است راه حل تعارض میان عقل و دین را از دیدگاه ابن رشد و ملاصدرا به دست دهد. در نگاه هر دو فیلسوف، هیچ تعارض واقعی میان عقل و دین وجود ندارد و برای رفع تعارض ظاهری تاویل به عنوان راهکار مطرح شده است. ابن رشد با تعیین اصول و مبانی برای تاویل و نتیجه حاصل از آن، یعنی همزیستی مسالمت آمیز مذاهب مختلف اسلامی و نیز عالمان دینی (فیلسوفان و متکلمان)، نظری جدید ارایه کرده است. ملاصدرا نیز با تاکید بر مبانی ای همچون «اصالت وجود و ذو مراتب بودن آن»، «حرکت جوهری»، و «اتحاد عاقل و معقول» ضرورت تاویل را به صورت کلی تبیین کرده است. پایه کار ابن رشد عقل گرایی است، در حالی که ملاصدرا هم به روش های فلسفی و هم به روش های عرفانی توجه می کند.

سهروردی ادراک بصری را اشرف ادراکات حسی می داند. وی معرفت شناسی اشراقی را با ابصار آغاز می نماید و قاعده اشراقی ابصار را چنان بسط می دهد که ادراکات مراتب بالاتر را نیز دربرمی گیرد، لذا در معرفت شناسی اشراقی نخست باید فعل ابصار را از دیدگاه فلسفی تحلیل و بررسی نمود تا بتوان در نهایت به درک حقیقت علم حضوری اشراقی نائل آمد؛ اما ملاصدرا که بحث های فلسفی خود را بر اساس اصالت و بساطت وجود مطرح می نماید،مبحث ابصار نفس را هم ناشی از بساطت و تجرد و احاطه وجودی نفس می داند. در نظر وی آنچه نفس دریافت می نماید، غیرمادی و از شئونات و تصرفات بالطبع نفس با افاضه قدرت الهی و درنتیجه، مدرکات بالذات نفس می باشدو به تعبیر دیگر، معرفت نفس در حقیقت کشف و نمود، مدرکات باطنی نفس می باشد که در جهان مادی، به صورت ادراک قوا که در حقیقت آلات و معدات ادراک نفس هستند، نمود می نمایند. پس معرفت نفس ناشی از اتحاد آن در قوس صعود و خلاقیت در قوس نزول می باشد.

نحوۀ نگرش به آثار ملاصدرا می ­تواند در استنباط آرای دقیق وی مهم و تأثیرگذار باشد. در این راستا دو گونه رویکرد قابل تصور است؛ اول آن­که نظرات صدرا را همان تصریحات وی، که اکنون در همه جا شایع و رایج است و به عنوان نظرات صدرالدین شیرازی شناخته می ­شود، دانست. رویکرد دوم می ­تواند چنین باشد که با توجه به تصریحات ملاصدرا و شواهد و قرائن گوناگون، استنباط نظرات نهایی وی، صرفاً با مطالعۀ آثارش حاصل نمی­ شود بلکه نیاز مبرم به اجتهاد فلسفی وجود دارد. در این مقاله ضمن تأیید نظر دوم، از سه طریق اثبات می­ شود که نظرات صدرا جز با توجه تام به مبانی اساسی وی به دست نمی­ آیند. سه طریق مذکور عبارت‌اند از تصریحات صدرالدّین، شرایط حاکم بر زمانۀ وی و نیاز جدی به نظام فلسفی هماهنگ و سازگار.