جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درک صحیح از تحولات سیاسی- اجتماعی ایران از جمله نیازهای مبرم نسل کنونی است، این مقصد زمانی که با پیوندهای دینی آحاد جامعه هم‌افق شود ضرورتی دوچندان می‌یابد. از آن‌جا که در دوران شکوهمند انقلاب اسلامی، روحانیت ایران به عنوان یکی از اقشار متخصص و معمار جامعه در زمینه‌های دینی، علمی، سیاسی و اجتماعی قلمداد می‌شوند، بی‌شک جریان‌های فکری درون این سازمان که در سرنوشت نظام سیاسی اجتماعی نقش‌آفرین بوده، موجب شناخت صحیح‌تری نسبت به مسائل مختلف جامعه و نوع مواجهه با رخدادهای علمی، سیاسی و اجتماعی خواهد شد. اگرچه شناخت دقیق و روایت واقع‌بینانه از این جریان‌های فکری به‌طور دقیق و کامل میسر نیست؛ زیرا این جریان‌ها دارای اصول مکتوبی نیستند که بتوان به توصیف کامل آنها پرداخت، بلکه فرایندی هستند که در برابر تحولات و رویدادهای گوناگون عکس‌العمل نشان داده‌اند. البته، با قدری تسامح می‌توان جریان‌های فکری روحانیت کنونی در حوزه‌های علمیۀ ایران را از زاویه‌های مختلفی گونه‌شناسی کرد. این مقاله جریان‌های مزبور را از پنج منظر مورد بررسی قرار داده است که هر یک از منظرها خود دارای تکثرهای گوناگونی‌اند. لازم‌ به ذکر است به جهت روشن نبودن دقیق تمامی زوایای جریان‌های برشمرده شده در مقاله، و همچنین جهت رعایت اختصار، از ذکر نام افراد فعال در هر یک از جریان‌ها خودداری شده و تنها به توصیف اصول فکری و رویکردهای اساسی آنها بسنده شده است.

کتاب «ده گفتار» تالیف مرتضی مطهری، مجموعا ده سخنرانی یا مقاله است که در طول سال‌ های 1339 و 1341 هجری شمسی ایراد شده و یا نگارش یافته است. از گفتار اول تا گفتار هفتم سخنرانی‌ هایی است که در فاصله مهر ماه 1339 تا مهر ماه 1341 در محفلی ماهانه در تهران، که هر ماه یک نوبت در منزلی در سه راه ژاله با شرکت چند صد نفر از طبقات مختلف تشکیل می‌ شد، ایراد شده است. گفتار اول و دوم به موضوع «تقوا» اختصاص دارد. استاد مطهری در این دو گفتار با استناد به آیات و روایات به شرح معنای صحیح تقوا می پردازد. استاد مطهری در گفتار سوم به موضوع «امر به معروف و نهی از منکر» می پردازد. وی پس از اشاره به شرایط و احکام فقهی اجرای امر به معروف و نهی از منکر، تاریخچه ای از مبانی شکل گیری نهاد حِسبه و نحوه عملکرد آن را بیان می کند. در گفتار چهارم به مناسبت رحلت آیت الله بروجردی (ره) مرجع تقلید وقت، موضوع اجتهاد محور سخنرانی قرار گرفته است. استاد در این سخنرانی به تبیین مفهوم اجتهاد می پردازد و شرح مختصری در مورد اقسام مشروع و ممنوع آن ارائه می دهد. گفتار بعدی با عنوان احیاء فکر دینی یکی از مهم ترین سخنرانی های استاد مطهری در زمینه آسیب شناسی جامعه دینی محسوب می شود. «فریضه علم» موضوع محوری گفتار بعدی است. استاد مطهری در گفتار هفتم، با موضوع «رهبری نسل جوان» به مسئولیت هر نسل برای هدایت نسل بعدی اشاره می کند. شهید مطهری در دو گفتار هشتم و نهم به معرفی «خطابه و منبر» می پردازد. شهید مطهری در مقاله مشکل اساسی در سازمان روحانیت، ضمن اشاره به جایگاه مهم سازمان روحانیت و برخی امتیازات آن بر وجود پاره ای نواقص و ضرورت اصلاح آن تأکید می ورزد. در ارزیابی کلی از این اثر می توان گفت که موضوع «آسیب شناسی دینی» حلقه وصل و نقطه مشترک مباحث کتاب است.

در این تحقیق تلاش شده تا نقش انحصاری تشیع در رشد فرهنگ و تمدن و حتی جلوه های مادی ایران زمین در قرن گذشته به تصویر کشیده شود و نشان دهد که چگونه مذهب تشیع توانسته فرهنگی تمدن ساز را در این مرز و بوم رشد دهد و خصوصاً با هجوم فرهنگ غرب این مذهب بیشتر کارایی خود را نشان داد و جنبشهای اجتماعی معاصر نشانگر اوج هجوم استعمار و همچنین اوج بالندگی و مقاومت فرهنگ تشیع میباشند. در این منازعات نه تنها خطرات احتمالی هجوم بیگانه دفع میگردد بلکه عناصر دینی فرهنگ ایرانی رشد کرده و بارورتر شده و عناصر غیر دینی آن کم رنگ شده و حتی در بعض موارد جای خود را به عناصر دینی داده است. تاکنون این سیر به انقلاب اسلامی ختم شده و در ادامه به حکومت آرمانی امام زمان(عج) ختم خواهد شد.

هدف این پژوهش سنخ شناسی نگرش های ابراز شده مردم درباره روحانیت در سه فیلم زیرنورماه، مارمولک، و طلا و مس است. تلاش بر آن بوده تا با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی، سه فیلم مد نظر، که با نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند، تجزیه و تحلیل شوند. نتایج این تحلیل نشان می دهد که نگرش مردم درباره روحانیت در فیلم های مذکور را می توان به سه گونه نگرش مثبت (نگرش مثبت آمیخته با تقدس، نگرش مثبت همراه با احترام، نگرش مثبت همراه با اعتماد، نگرش مثبت کورکورانه و مقلدانه، نگرش مثبت منفعت طلبانه و ابزاری) نگرش منفی (نگرش منفی به استفاده ابزاری از جایگاه روحانیت، نگرش منفی آمیخته با ترس، نگرش منفی همراه با تحقیر و تمسخر، تصورات قالبی منفی) و عناصر مرتبط با تغییر نگرش نسبت به روحانیت (مانند اقناع، ناهماهنگی شناختی) تقسیم و طبقه بندی کرد. نگرش منفی به روحانیت در این سه فیلم، عمدتا به شکل پیش داوری و تصورات قالبی منفی بازنمایی شده است. مضامین بازنمایی شده در این حوزه عبارت از به قدرت و ثروت رسیدن روحانیان پس از انقلاب اسلامی، استفاده ابزاری روحانیون از لباس روحانیت، فاصله گرفتن روحانیت از متن جامعه، و سنتی بودن همه روحانیان.

بر اساس اندیشه های آیت اله جوادی آملی، با استفاده از روش تحلیلی، یعنی تحلیل به مولفه های معنایی در ارتباطات انسانی، سه الگوی ارتباطی، «متدانی»، «متعارف» و «متعالی» قابل تصویر است. بنابراین، در این مقاله، الگوی مطلوب روحانیت با نسل جوان در قالب «ارتباط متعالی»، مورد واکاوی قرار گرفته است. ایشان در این الگو، با توجه به ساختار شخصیت روحانی و ویژگی های دوران جوانی، بر این باورند که روحانیت با مراعات دو عنصر محوری «عقلانیت» و «صداقت» می تواند با نسل جوان ارتباط مطلوب برقرار کند. در این الگو، عقلانیت اقتضا می کند روحانی در ارتباط با نسل جوان، به مولفه هایی همچون: شناساندن هویت جوان، آموزه های دینی، ترغیب به عقل مداری، علم آموزی، مراقبت از نفس، توجه به شبهه های ذهنی و ارائه الگوهای سازنده توجه کند. همچنین با توجه به مفهوم «صداقت»، شایسته است روحانی، در تعامل با نسل جوان، فصاحت بیان، ادب در گفتار، عطوفت و مهربانی در ارائه دین، بلاغت در کلام و برخورد محبت آمیز را رعایت کند.