جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین مبین اسلام همواره به عنوان تفکر زنده و پویا شناخته شده و به علت دارا بودن پایه‌های استوار و منطق متقنش، از مصاف و تعامل با افکار و عقاید متفاوت و یا حتی متضاد، ابایی ندارد. مناظره و احتجاج یکی از بهترین راههای تعامل بین ادیان و مکاتب است که اگر درست و اصولی انجام گیرد، می‌توان امیدوار بود که از رهگذر آن، به سرمنزل هدایت و سعادت رهنمون شد. معصومان(ع) به علت عصمت ذاتی‌ از هرگونه خطا و اشتباه مبری بوده و مناظرات ایشان نیز به عنوان بهترین نمونه در این زمینه مطرح است. از آنجا که درونمایه شبهات در طول تاریخ ثابت و حداقل دارای کمترین تغییر است، بررسی شبهات و سئوالات از صدر اسلام و مناظرات معصومان(ع) در این زمینه، از نظر قالب و محتوا بسیار کارگشا و مفید می‌باشد. در این پایان‌نامه سعی شده است، به روش توصیفی-تحلیلی، آداب مناظره از برخورد و نحوه‌ی رفتار اولیای دین(ع) با مخاطبان و از قواعد مناظره، به بررسی عدم مغالطه در مناظره پرداخته شده است. مناظره علاوه براینکه باید دارای محتوای عقلانی و منطقی باشد، باید در قالب زیبا و مناسب نیز ارائه گردد. رعایت اخلاق و سلوک معصومان(ع) باعث نرمی قلوب و افزایش تدثیرگذاری بر مخاطب می‌گردد و از عداوت و لجاجت وی می‌کاهد. همچنین نباید در مناظره مغالطه و سفسطه وجود داشته باشد و استفاده از این دو در اثبات حق و حقیقت نیز مورد تأیید معصومان(ع) نبوده است. ایشان(ع) در مواجهه با مغالطه، ابتدا وقوع آن را هشدار داده و با استفاده از روش‌های متفاوت به تبیین مسئله و هدایت مخاطب می‌پرداختند.

هدف اصلی این رساله، تبیین ارتباط آیات سوره اسراء است تا عملا نظر کسانی را تأیید کند که معتقدند اگرچه نزول آیات به صورت پراکنده و تابع حوادث زمان نزول بوده ولی نظم اصلی کتابی که از سوی خداوند حکیم در اختیار بشر قرار گرفته و برای همه عصرها و نسل ها پیام دارد هرگز تابع جوّ آن زمان نیست و کاملا حساب شده و حکیمانه است.به علاوه این رساله زیرمجموعه طرحی بزرگ تر است که اینک در دست اجراست و ناظر بر کلیه سوره های قرآن است تا عوض بحث های نظری در مورد ارتباط یا عدم ارتباط، عملا رابطه تنگاتنگ آیات به تصویر کشیده شود.برای اثبات ارتباط آیات سوره اسراء در مرحله اوّل، به جمع آوری موضوعات مهم سوره و نشان دادن رابطه بین آیات با موضوع مشترک (ارتباط خطّی) پرداخته شده، ثمره این جمع آوری و بررسی دستیابی به اصلی ترین خطوط ارتباطی و موضوعات تشکیل‌دهنده‌ی سوره اسراء است که به طور اجمال عبارتند از: پیامبران، مبانی و اصول، مشرکان، کافران، ظالمان، خداوند، معاد و حوادث قیامت، قرآن، انسان و شیطان. در مرحله دوّم، از رهگذر بررسی رابطه ی بین خطوط ارتباطی ثابت شده که آیات این سوره کاملا هماهنگ بوده و یک شبکه ی ارتباطی بر همه آن ها سایه افکنده است، سرانجام در مواردی که رابطه ی تازه ای بین آیات پدیدار شده، آراء مفسران مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

اين رساله با عنوان «احتجاجات پيامبر اسلام (ص) در زمينه توحيد و نبوت در قرآن»شامل شيوه‌هاي تبليغي و محورهاي احتجاجي پيامبر اسلام (ص) و همچنين تحليل و بررسي احتجاجات پيامبر در زمينة توحيد و نبوت و اثبات اين دو اصل ديني براي مخاطبان مختلف مي‌باشد.مطالب اين رساله در چهار فصل تنظيم شده است :ـفصل اول شامل طرح تحقيق و كليات آن مي‌باشد. ـ فصل دوّم شامل دو بخش است : در بخش اول ويژگي‌هاي مخالفان پيامبر در زمينة توحيد و نبوت و علل انكار آنان مورد بررسي قرار گرفته است ، و بخش دوّم شامل بررسي ويژگي‌هاي پيامبر و سيرة احتجاجي ايشان ومحورها و شيوه‌هاي تبليغي‌شان مي‌باشد.ـ در فصل سوّم احتجاجات پيامبر (ص) در زمينة توحيد مورد بحث واقع شده كه در آن انواع توحيد و بررسي چگونگي اثبات آنها از سوي پيامبر (ص) صورت گرفته است. ـ در فصل چهارم احتجاجات پيامبر (ص) در زمينة نبوت و موضوعاتي كه پيامبر براي اثبات نبوت خويش به احتجاج در مورد آنها پرداخته مورد بررسي قرار گرفته است.

شناخت فضاي صدور روايات معصومان آنچنان اهميت دارد كه گاه بدون در نظر گرفتن آن، به فهمي‌نادرست و چه بسا گمراه‌كننده خواهيم رسيد به عبارت ديگر در بسياري از موارد بايد بدانيم كه معصوم، در هنگام بيان سخن يا انجام عمل خود در چه شرايطي هست يا مخاطب در چه وضعيتي قرار دارد و از اين دست مجهولات كه بايد به آنها پاسخ روشني داده شود. احاديث امام رضا(عليه‌السلام) هم از اين قاعده مستثني نيستند و براي شناخت بهتر و صحيح آنها بايد به قرائن مقامي‌(فضاي صدور) عصر حضرت دقت بيشتري مبذول داشت. به كمك روايات حضرت رضا(عليه‌السلام) و ديگر معصومان، كتب تاريخي و ملل و نحل مي‌توان به فضاي صدور احاديث امام دست پيدا كرد. اهل حديث، معتزله، واقفيه، غلات، خوارج، مرجئه، خلفاي بني العباس (مأمون) و سادات حسني و حسيني از فرق و جريان‌هايي هستند كه در جاي جاي روايات حضرت حضور دارند بنابراين با دقت در عقايد و فعاليت‌هاي آنها مي‌توان شناخت نسبتا كاملي از احاديث امام به دست آورد به طوري كه با حضور آنها بود كه امام به رد عقايدي چون؛ تشبيه و تجسيم، اختيار محض، جبر مطلق، قائم بودن امام هفتم پرداختند و با جريان ها و اقداماتي مثل؛ غصب خلافت، ادعاي دروغين امامت و اسرائيليات مقابله كردند و همچنين به اثبات و تبيين مباحثي مانند؛ بداء، عصمت انبياء، نبوت پيامبر اكرم، جايگاه الهي و فضيلت اهل بيت، اهميت ايمان و عمل و احكام فقه شيعه مبادرت ورزيدند.

از دیر باز تعلیم و تربیت در زندگی بشر از اهمیّت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است. با توجّه به رابطه دانایی و پرسش، پرسش همواره در امر آموزش مهمّ تلقی شده؛ زیرا تأثیر آن در این امر به وضوح قابل مشاهده می‌باشد. روش پرسش و پاسخ، از مهمّ‌ترین و پرکاربردترین روش-ها در فرهنگ اصیل دینی است. موضوع محوری این پژوهش تبیین فرهنگ پرسشگری و پاسخگویی در سیره آموزشی ـ تربیتی معصومان(ع) است؛ لذا در رساله حاضر به بررسی جایگاه پرسش و پرسشگری در سیر? قولی و فعلی معصومان(ع) پرداخته شده است. همچنین با تتبع در روایات حاوی پرسش به استخراج و تبیین آداب و شرایط پرسشگری صحیح و پاسخگویی مطلوب می‌پردازد. هدف نگارنده در این پژوهش وقوف بر زوایای ناشناخته و کاربردی سیره معصومان(ع) می-باشد؛ لذا دست‌یابی به جایگاه پرسشگری و نحوه مواجهه معصومان(ع) با پرسشگران و شیوه پاسخگویی به آنان و در نهایت احیای روحیه پرسشگری با توجّه به تعالیم ائمه(ع) جزء اهداف اصلی رساله حاضر است.نگارنده در فرایند پژوهش، به این نتیجه رسیده است که ائمه(ع) همواره روحیّه پرسشگری را در مخاطبان خود تقویّت کرده‌اند. همچنین بخش قابل توجّهی از آموزه‌های فقهی، اعتقادی و اخلاقی ـ تربیتی معصومان(ع) از طریق پرسش‌های مسلمانان و پاسخ ایشان به دست ما رسیده است. با بررسی روایات حاوی پرسش مشاهده می‌کنیم که انواع پرسش‌ها را می‌توان به پرسش‌های حقیقی و منطقی، بی‌جا و غیر منطقی، بیهوده و پرسش‌های غیر حقیقی و غرض آلود تقسیم نمود. هر یک از این انواع با ممکن است با اهداف و انگیزه‌‌هایی مانند: علم و یادگیری، کسب اطمینان و یقین، اقرار گرفتن، انکار کردن، آزار رساندن، تحقیر و مسخره نمودن، اظهار تعجّب و اعتراض، شبهه افکنی و ... مطرح می‌گردد. از دیگر دست آوردهای این پژوهش آگاهی از اصول و آداب صحیح پرسشگری و پاسخگویی مطلوب از منظر معصومان(ع) است. جانشینان آخرین فرستاده الهی پرسش‌هایی را که دارای فواید و کارکردهای اساسی و مهمّ در زندگی بشر بوده و موجب هدایت و سعادت مردم می‌شده، مورد تشویق قرار داده و طرح نمودن آن را دارای اولویّت می‌دانسته‌اند. بنابراین در سایه یافته‌های این پژوهش می‌توان به رهنمودهای کلیدی و تعیین کننده‌ای از سوی معصومان(ع) برای گسترش فرهنگ پرسش و پرسشگری و تحقیق در جامعه اسلامی پی برد.

دین اسلام که اساس دعوت خود را بر برهان و دلیل و منطق نهاده است، اهمیت ویژه‌ای برای احتجاج قائل بوده و شیوه و روش‌های کاربردی آن را از طریق پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت او (ع) به ما آموخته است. معصومین (ع) در احتجاج و رویارویی‌های خود با منکران و معاندان دین،‌ به امور گوناگونی استشهاد می‌نمودند. سنت و حدیث پیامبر اکرم (ص)، عقل، ‌اجماع مسلمانان، تاریخ، سیره انبیای پیشین و ... از جمله این امور می‌باشند. در این میان استشهاد به قرآن از مهم‌ترین و پرکاربردترین شیوه احتجاج و مناظره معصومین (ع) به شمار می‌رود. حقانیت و جامعیت قرآن، علم و انس اهل بیت (ع) با قرآن و مقبولیت قرآن در برابر عدم مقبولیت ائمه(ع) در اذهان اکثر مسلمانان در آن زمان، کثرت احتجاج معصومین (ع) به قرآن را سبب می‌شد. اهمیت و جایگاه ویژه قرآن از سویی و ذو وجوه بودن قرآن از سوی دیگر سبب رواج استشهاد به قرآن در احتجاجات مسلمانان شده بود به گونه‌ای که حتی مخالفان و معاندان اهل بیت (ع) و پیروان فرقه‌های انحرافی نیز با سوء استفاده از آیات قرآن در پی به حق نشان دادن افکار و اعمال باطل خود بودند.در چنین شرایطی معصومین (ع) با استشهاد به قرآن که با فنون و شگردهای خاصی انجام می‌شد علاوه بر آن‌که راه صحیح بهره بردن از آیات قرآن را نشان می‌دادند، اتصال خود را به علوم و معارف غیبی و احاطه خود بر ظاهر و باطن قرآن و در نتیجه ضرورت تمسک و مراجعه به اهل بیت (ع)برای فهم قرآن کریم را برای همگان روشن می‌ساختند. مخاطبان احتجاجات معصومین (ع) به قرآن در دو گروه غیر مسلمانان (شامل مشرکان، اهل کتاب، زنادقه و ...) و مسلمانان (شامل خلفا و حکام جور، گروه‌ها و فرق مسلمانان و عامه مردم) جای می‌گیرند. موضوعات این استشهادات نیز بسیار متنوع و گوناگون است و انواع موضوعات کلامی، فقهی، اخلاقی و علمی در میان آن هال دیده می‌شود. معصومین (ع) همچنین در احتجاجات خویش به سطوح معنایی گوناگونی از آیات همچون ظاهر، تاویل، مصداق، سبب نزول و ... استشهاد می‌نمودند و کارکرد آیات در احتجاجات آنان متنوع است. در احتجاجات آنان نه تنها ظاهر آیات بلکه مفهوم ،‌سبب نزول،‌ مصداق، تأویل و جری و تطبیق آیات نیز مورد توجه و استشهاد قرار می‌گرفت. این استشهادات، از نظر ظاهری، به دو شیوه استشهاد صریح و استشهاد پنهان به قرآن صورت گرفته است؛ استشهاد صریح و آشکار بدین معناست که شنونده‌ هر چند نا آشنا با قرآن باشد به سبب وجود قرینه‌ای در کلام امام متوجه این استشهاد می‌شود. این استشهادات از جهت مقدار آیاتی که مورد استشهاد قرار گرفته‌اند، تبیین یا عدم تبیین ارتباط آیه با موضوع مورد احتجاج و همچنین چگونگی اتصال آیه به کلام قابل تفکیک هستند. استشهاد پنهان معصومین (ع) به قرآن یا اثرپذیری از قرآن نیز همان استفاده پنهان از قرآن است که در آن به پیوند کلام با قرآن تصریح نمی‌شود و گونه‌های مختلف آن در چهار گروه اثرپذیری واژگانی، گزاره ای، الهامی و تلمیحی جای می گیرند.

پژوهش حاضر نوری است مقتبس از مشکاه دومین پیشوای جهان شیعه، امام حسن مجتبی (ع) دربرابر معاویه و دشمنان اهل بیت (ع) می باشد. این پایان نامه تحت عنوان ((بررسی احتجاج امام حسن مجتبی (ع) با معاویه در باب امامت از منظر قرآن و حدیث)) در پنج فصل تنظیم و تدوین گردیده است.براساس متن احتجاج 155 طبرسی از امام حسن مجتبی (ع)، ابتدا عبدالله بن جعفر بن ابی طالب (ع) به بیان اولویت حضرت علی (ع) در امر امامت و ولایت امت با اشاره به حدیث نبوی به مقایسه ائمه دوازده گانه معصوم با خلفاء دوازده گانه اهل ضلالت می پردازند و سپس عبدالله بن عباس با بیان مشا بهت عملکرد بنی اسرائیل با وصی حضرت موسی (ع)، نسبت به عملکرد منحرفانه اکثریت امت اسلام با وصی پیامبر (ص) با استناد به حدیث غدیر و سریه موتهبر امامت علی (ع)و ائمه معصومین (ع)تاکید می نمایند و آنگاه امام حسن (ع) با بیان محوریت و انحصار علم لدنی و افاضه ای ، کتاب جامعه علی (ع) و مصداق راسخین در علم، فقط در اهل بیت (ع) ،مردمان را به 3 گروه تقسیم می نمایند که فقط محبین ولایت نجات یافته اند.

یکی از عوامل آرامش و رستگاری بشر، استحکام روابط بین آنهاست. تأثیر و نقش گفتگو به هنگام تقابل اندیشه ها و جایگزین کردن گفتگو به جای مخاصمه و ستیزه در وحدت و هماهنگی و در نهایت در هدایت و ضلالت اقشار مردم و اقوام مختلف آشکار است.باب گفتگو و استدلال در جهان آفرینش، پیش از خلقت آدمی آغاز شده و خداوند در باره آدم با فرشتگان هنگامی گفتگو می کند که خلقت او هنوز به پایان نرسیده بود. به دنبال اعلام خداوند در خصوص خلقت آدمی و جانشینی او بحث و گفتگو در بین فرشتگان آغاز می گردد و از خداوند حکمتِ خلق و جعلِ آدمی را جویا می شوند. از این منظر می توان گفت، محاوره و مشورت در خصوص خلق آدم فضیلتی است که در متن آفرینش بشر نهادینه شده است. گفتگو با اهل فرهنگها و تمدنهای دیگر، حتی با مخالفان عقیدتی و سیاسی و منحرفان، مورد تأکید آموزه های دینی و از شیوه های تبلیغی انبیاء و ائمه است و با توجه به این که سیره آن بزرگواران باید همواره الگوی عملی ما باشد، بررسی و تحلیل زوایای گوناگون سیره ایشان ضروری به نظر می رسد. هم چنین به جهت این که پرداختن به سیره تبلیغی و روشهای مختلف ایشان در راه رسیدن به هدف که همانا پاسداری از مرزهای مکتب و حفظ و نگهداری آن است، دارای اهمیت ویژه ای است.باز شدن باب گفتگو، مناظره و احتجاج، اختصاص به اسلام ندارد؛ بلکه پیش از آن نیز در میان ادیان دیگر رواج داشت؛ اما باظهور اسلام به جهت آگاه سازی مردم از حقایق، بیش از هر دینی به بحث و گفتگو اهمّیت داده است.پیامبر اکرم و جانشینان بر حق او نه تنها به گفتمان و مناظره با پیروان دیگر ادیان الهی توجه داشته؛ بلکه برای آگاهی و ارشاد ملحدان و مشرکان نیز اهمیت قائل بودند و باب محاوره و گفتگو را با آنها باز می کردند. تاریخ شیعه از رابطه فرهنگی و تشکیل گفتمانهای دینی و کلامی در محیطی کاملاً مسالمت آمیز حکایتهای بسیار دارد که این خود نشانگر این است که دین اسلام دین خشونت نیست؛ بلکه بر پایه گفتمان متقابل و پذیرش عقلانی است. در پژوهش حاضر شیوه های گفتار از خلال گفتگوهای موجود در قرآن و منابع روایی که کلام و تذکرات معصومیناست به صورت کاربردی استخراج شده است. تا ضمن بدست آوردن جواز گفتگو و مناظره در مکتب اسلام، الگویی دینی برای بر خورد با مخالفان حاصل گردد.با بکار گیری و استفاده از این الگوهای قرآنی و روایی در گفتمانها و مناظرات، می توان بستری مناسب برای روشنگری ،آموزش علوم، اصلاح نگرشها و هدایت به سوی نیکیها و پرهیز از بدیها و در نهایت به وحدت و همبستگی انسانها دست یافت.

«الاحتجاج» کتابی است کلامی به زبان عربی از کتب معتبر شیعه و نویسنده آن، ابو منصور شیخ احمد بن علی بن ابی طالب طبرسی از محدثین موثق و علمای بزرگ است. این کتاب، شامل بحث‌ ها و استدلال‌ های معصومین علیهم‌ السلام و بزرگان دین با مخالفان در موضوعات مختلف كلامی و سایر موضوعات محاجات و مناظرات پیغمبر اسلام و ائمه شیعه و استدلال‌ های برخی از اصحاب ائمه در برابر مخالفان و افراد مختلف و پیروان ادیان غیر اسلامی، نسبت به اصول و فروع دین اسلام و مذهب شیعه اثنی عشری است. الاحتجاج از كتب معتبری است كه علماء به آن اعتماد داشته و روایات آن را نقل می‌ كنند. تنها اشكال روایات این كتاب، مرسله بدون اكثر روایات است و هیچ سندی در كتاب برای روایات یافت نمی‌ شود. كتاب با آیات و روایاتی كه به بحث و استدلال با مخالفین ترغیب می‌ كنند شروع و اجر و ثواب حمایت‌ كنندگان از دین خدا را بیان می‌ كند. سپس احتجاجات پیامبر اسلام و ائمه اطهار علیهم‌ السلام را به ترتیب ذكر كرده و در بین آن‌ ها گاهی استدلال‌ ها و بحث‌ های اصحاب و اهل بیت پیامبر علیهم‌ السلام را نیز آورده است و در پایان، توقیعات امام عصر علیه‌ السلام را در پاسخ به سؤالات و مشكلات شیعیان ذكر كرده است.

«موسوعة الغدير في الكتاب و السنة و الأدب»، اثر علامه شيخ عبدالحسين احمد امينى نجفى، كتابى است در اثبات ولايت بلافصل حضرت على (ص) بعد از پيامبر (ص) و اثبات حقانيت مذهب شيعه كه به زبان عربى نوشته شده است. برخى اين كتاب را معتبرترين كتاب براى اثبات حقانيت شيعه مى‌ دانند. نويسنده در اين كتاب، به 110 تن از صحابه و 84 نفر از تابعين پيامبر (ص) كه حديث غدير را روايت كرده‌ اند اشاره مى‌ كند. آنگاه 360 تن از راويان حديث غدير از قرن دوم تا چهاردهم را بر مى‌ شمارد. در پايان هم اشعار شاعران مختلف را درباره اين موضوع ذكر مى‌ كند.