جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسانها همواره برای سوالات بیشماری که پیرامون آنها فراگرفته به دنبال پاسخ می گردند لذا گاهی با مسایل برخورد عالمانه می کنند و پاسخی مناسب برای مجهولات خود می یابند یا این که بر پایه برخی از توهمات و خیال باطل برای سوالات خود جواب تراشی می کنند تا به نوعی درد جهل خود را تسکین دهند؛ اینگونه می شود که به عقاید باطل و خلاف واقع متمایل می گردد مجموعه این گونه عقاید و یا اعمالی که از آن ناشی می شود را خرافات می گویند . خرافات آثار مخرب و بعضاً غیر قابل جبرانی دارد از جمله نابودی امت ، دین گریزی و روی آوردن به مسایل بی اساس به جای عقلانیت و ... لذا باید برای مبارزه با آن و تالی فاسدشان تمام قد قیام کرد از این رو است که اسلام به عنوان دین جامع و جادوانه به این امر مهم همت گماشته است ؛ و قرآن کریم و اهل بیت به مثابه دو بال این دین کامل الهی در کنار هم به مقابله با این افیون اجتماعی اقدام کرده اند برنامه های قرآن کریم و عترت را در این رابطه می توان به چند بخش تقسیم کرد : ابتدا مانند طبیبی حاذق به ریشه یابی مرض خرافه گرایی پرداخته و جهل ، تقلید کورکورانه و... را از علل آن تشخیص می دهد سپس با موقعیت شناسی مکانی و زمانی به درمان این مرض صعب العلاج میـ پردازد لذا برای عصر جاهلیت با خرافاتی همچون تطیر ، ازلام ، سحر و.... نسخه ای مناسب می پیچد و برای مقابله با خرافات ادیان منحرف گشته یهود و مسیحیت مانند حس ناسیونالیستی و رهبانیت و.... راهکارهای مناسب ارائه می دهد البته به دلیل جاودانگی آموزه های قرآن کریم و عترت در مقابله با خرافات در عصر حاضر از جمله نحس بودن بعضی از ایام و اعداد و آویزه های خرافی و .... نیز راهکارهایی را ارائه می دهد اهم راهکارهای قرآن کریم برای مقابله با خرافات در همه انواع و اقسام آن می توان به توجه به فطرت ، دعوت به عقل گرایی ، دعوت به برهان و دوری از تقلید کورکورانه و ... اشاره کرد در احادیث معصومین نیزآموزه های مفید و موثری برای مقابله با خرافات وجود دارد که می توان به دعوت به خردورزی ، دوری از تلقین و مستند گویی و دعوت علما به مرزبانی از دین و.... اشاره کرد به این ترتیب در همه اعصار به ویژه در عصر حاضر عالمان آگاه و بصیر به مسایل و معضلات فردی و اجتماعی به این دعوت اهل بیت لبیک گفته اند که در عصر حاضر می توان به عالمانی همچون امام خمینی و رهبر معظم انقلاب اسلامی و شهید مطهری اشاره نمود که با سخنرانی ها ، نگارش های وتلاششان، سعی در زدودن خرافات بر عقاید باطل ازجامعه داشته اند.

اهدافی که این پایان نامه به دنبال تحقق آن ها بوده بدین شرح است:1-

«الحور العين» كتابى است از ابوسعيد بن نشوان الحميرى، متوفى 573 قمرى كه در زمينه‏ هاى مختلفى سخن گفته، اما چون بيشتر مسائل آن شرح و توضيح فرقه ‏هاى مختلف اعتقادى است، لذا جزء كتب كلامى قرار گرفته است و الا مباحث اين كتاب را مى ‏توان چنين بيان كرد: از لغت و عروض و قافيه بحث مى ‏شود، از بعضى وقايع تاريخى صحبت مى ‏شود، در بعضى از فصول كتاب از بعضى معتقدات و عادات عرب؛ و اخلاق زمان جاهليت سخن گفته شده است، از اعراب به تنهايى نامى آورده نشده، بلكه از هنود و فارس و روم و معتقدات آنان مطالبى ذكر كرده شده است. همچنين فصولى از كتاب را به ذكر مذاهب بشرى، مباحث فلسفى در باب اصل عالم طبق نظر طبيعيين و فلاسفه و أطباء و حتى مذاهب و فرق اسلامى، نصرانى، يهودى، مجوسى، صابئى و... را معرفى نموده است. از مباحث مهمى كه مولف درباره آن تحقيق جالبى به عمل آورده است، اصل تسميه شيعه و اشتقاق اسم آن و ابتدا ظهور شيعه و مسائلى از اين قبيل است. از باب مثال درباره نام گذارى اين فرقه مى‏ نويسد، لمشايعتهم على بن أبى طالب و أولاده عليهم السلام. درباره ابتداء ظهور شيعه مى‏ گويد: شيعه كه على (ع) را بر قتال طلحه و زبير و عائشه و معاويه و خوارج در زمان حياتش مشايعت كردند، سه گروه بودند: 1- فرقه ‏اى از آنها كه قسمت كثيرى را شامل مى‏ شوند بر اين اعتقادند كه امامت ابى‏ بكر و عمر و عثمان بر سيره پيامبر نيست. 2- فرقه ‏اى ديگر كه تعدادشان كمتر از گروه قبلى است، مى ‏گويند: امام بعد از رسول (ص) ابابكر سپس عمر و سپس على است و براى عثمان امامتى قائل نمى ‏باشند. 3- گروه آخر كه به نظر وى عده قليلى مى‏ باشند، قائلند: بعد از رسول الله (ص) على أولى به امامت امت پيامبر است و امامت ابى‏ بكر و عمر را از طرف مردم، بر وجه راى و شورى مى‏ دانند؛ مولف مى‏ گويد: اين سه فرقه باقى بودند تا زمان كشته شدن حسين بن على (ع) كه در اين زمان باز سه گروه گشتند: أ- اماميه: وجه نامگذارى گروه به اين دليل است كه اين گروه قائلند كه امام بعد از حسين بن على (ع) فرزندش على بن حسين (ع) است كه با نص امام اول مشخص شده، اين امامت ادامه دارد، و زمين خالى از حجت نمى‏ گردد. ب- واقفيه، و بعد از آن زيديه كه بعد از حسين بن على (ع)، زيد بن على بن حسين را امام به حق مى ‏دانند. ت- كيسانيه؛ اين گروه بعد امام سوم، أبوحنيفه را امام مى‏ شمرند. سپس آقاى نشوان الحميرى به ذكر گروه هايى كه بعد از اين فرق پيدا شده ‏اند، مى‏ پردازد.

حجّ، در دوران جاهلیّت، به شکل میراث تحریف شده ای از آیین حنیف حضرت ابراهیم(ع)، در بین اعراب جاهلی سابقه ی طولانی داشته و جدای از بعد عبادی آن، کارکردهایی در زمینه ی امنیت اجتماعی و رونق اقتصادی نیز برای قوم عرب در بر داشته است. از اینرو اعراب جاهلی، مراسم حج را در ماهها و روزهای معیّنی از سال با اعمال و مناسک خاصّی، بجامی آوردند. با درخشش خورشید اسلام از شهر مکه- خاستگاه حج ابراهیمی- ضمن امضای اصل این عمل عبادی، رفتارهای شرک آلود و جاهلانه ی مشرکان عرب در آیین حج، با نقد جدی و اصلاحات اساسی مواجه شد؛ به گونه ای که دگرگونی شگرفی در اهداف، کارکردها، اعمال و مناسک حج به وجود آمد. اسلام، کعبه و مسجد الحرام و دیگر اماکن حج را از لوث وجود بت ها پاک نموده و سنت های جاهلانه ای همچون تلبیه و قربانی در نزد بت ها، طواف به دور آنها و تبرک جستن از آنها را برانداخت. نیز طواف عریان پیرامون کعبه که در جاهلیت مرسوم بود، ممنوع شد و حفظ حرمت ماههای حرام، قداست و امنیت حرم، به خصوص مسجد الحرام و بیت اللّه - که در نزد مردم جاهلی نیز جایگاه والایی داشت - مورد تأکید دوچندان قرار گرفت. با تشریع حج تمتع، انجام اعمال عمره در ماههای حج - که در جاهلیت، بزرگترین گناهان شمرده می شد - جزء اعمال حج قلمداد شد. اسلام، پوشش احرام یکسان برای همه ی حاجیان از هر قوم و طبقه وضع کرد و با زدودن خرافات از مناسک حج و لغوآداب و رسوم قبیله ای و امتیازات موهومی که قریش و برخی دیگر قبایل ساکن در حرم برای خود می پنداشتند، حج را عامل وحدت و قدرت مسلمانان قرار داد. همچنین با رفع ممنوعیت کسب و کار در ایام حج، بازارهای مکه رونق چشمگیری پیدا نمود و اصلاح امور دین و معیشت مردم، به طور هم زمان در حج مورد توجّه قرار گرفت.

یکی از بزرگترین مشکلاتی که انسانها در طول تاریخ با آن مواجه بوده‌اند مسئله خرافه است. خرافه، هر اعتقاد و حکم به وجود شیء یا وجود رابطه علت و معلولی بین پدیده‌ها و اثرگذاری آنها است که این اعتقاد ناشی از ترس یا جهل بسیط یا جهل مرکب و خطای در برداشت و تفسیر از پدیده‌هاست و عقل یا نقل آن را تأیید نمی‌کند و به کسی که به چنین حکمی اعتقاد دارد، خرافاتی گویند. خرافه از جهت گستره مکانی (یعنی میزان شمولیت) و نیز از جهت آثار (اجتماعی، فردی، سیاسی) و نیز از جهت گستره نظری قابل تقسیم‌بندی به انواع مختلف است. عوامل اصلی گرایش به خرافه، «جهل» ، «وهم» و امیال کنترل نشده مانند میل به قدرت‌طلبی، جاودانگی و معرفت‌طلبی و... است.در این پژوهش به انواع خرافه و شیوه‌های مختلف مبارزه قرآن با خرافات یعنی دعوت به تفکر و تعقل و فراگیری علم و دانش و مبارزه با جهل و نادانی و نیز مقابله با یکایک مصادیق خرافه در عصر جاهلی مانند شرک، فال زدن ، آداب و رسوم خرافی در مورد زنان و... که در قرآن به آنها توجه ویژه گردیده، پرداخته‌ایم.

معنی شناسی عبارت از تحقیق و مطالعه‌ی تحلیلی درباره کلمات کلیدی زبان است تا جهان بینی آن از ارتباط درونی ، انسجام و ارتباط میدان‌های معنی شناختی کلمات کلیدی استخراج شود. از آنجاکه بحث علمی معنی شناسی امامت در نهج البلاغه علی رغم شروح بسیار بر آن انجام نشده ؛ در حقیقت تفهیم وتفهّم نهج البلاغه کاملصورت نگرفته است. لذا دراین رساله بر اساس روش علمی معنی شناسی سعی شده است واژه ی امامت در وضع اوّلیه ، فرهنگ جاهلیت ، فرهنگ قرآن وسپس نهج البلاغه- که حاوی فرهنگ اسلام و دوران خلافت خلفای سه گانه و امام علی (ع)است- بررسی گرددو وجوه آن واژه نیز درهرکدام ازموارد فوق ، حوزه های معنایی و تقابلات معنایی امامت و جنبه های گوناگون آن توجه شود و برای مطالعات بعدی نهج البلاغه راهکاری جدیدو رهنمودی تازه ارائه دهد وفرصت بهره برداری ازاین گنجینه الهی را فراهم آورد. در این تحقیق،پس از بحثی در باره کلیات تحقیق و اصطلاحات علم معنی شناسی ابتدا به.بررسی تطوردلالی واژه ی امامت دردو سطح معناشناختی جاهلی وقرآنی ، باتوجه به جهان بینی خاص هردوره .پرداخته شده است.سپسسطح سوم معنی شناختی پس ازقرآن یعنی نهج االبلاغه. بررسی شده و مصادیق و مفاهیم این واژه تحلیل شده است .بررسی حوزه های معنایی این واژه و مترادفات آن در نهج البلاغه ،علاوه براین که هماهنگی معنایی واژه رادرقرآن ونهج ا لبلاغه به اثبات می رساند بیانگر این حقیقت است که هم عوامل درون کلامی ازقبیل بافت وسیاق وبلاغت و...وهم عوامل برون کلامی ازقبیل فرهنگ وجامعه ومسائل سیاسی و...درمعنای واژه دخالت داشته است و اکنون تطورمعنایی آن ،پس ازقرآن در زمینه های اصول اعتقادات،اخلاقیات واحکام مشهود است..درلسان نهج البلاغه واژه امامت دارای شمول معنایی ،ازقبیل امامت اعتقادی،اجتماعی، سیاسی ،اقتصادی ،فرهنگی ،نظامی و...است که سیرارتقاء معنایی این واژه را ازبعد مادی به ابعاد والای الهی آن به اثبات می رساند. در ضمن همانند قرآن کریماز باب تقابل معنایی بر امامان باطل نیزدلالت دارد.

خداوند هدف از خلقت جن و انس را عبادت خود بیان کرده است . عبادت خدا همان معرفت خداست که صنع اوست ، یعنی این معرفی باید از جانب خودش صورت بگیرد و لاغیر. تا این معرفی نباشد هیچکس قادر به شناختن پیامبران راستین نخواهد بود و در نتیجه نمی توانیم حجج الهی را بشناسیم. لذا برای رهایی از ضلالت و مرگ جاهلیت ملزم به تسلیم نسبت به شناخت خدا و انبیا و اولیای اوهستیم تا راه صحیح بندگی و عبادت خدا را برای ما معرفی کنند و در این مسیر راهبر ما باشد، زیرا خدا تبعیتتسلیم بودن نسبت به ایشان را وسیله تقرب و بندگی خود قرار داده است. لذا در حال حاضر شناخت حجت زمان امام دوازدهم تنها راه رهایی از کفر و ضلالت است به فرموده اهل بیت علیهم السلام در عصر غیبت ، همه اهل هلاکت هستند بجز کسانی که ثابت قدم در راه شناخت امام باشند و توفیق بر دعای بر حضرت داشته باشند. بنابراین با مراجعه به دعای عصر غیبت به چگ.نگی کسب معرفت و راه های مقابله با مرگ جاهلیت میپردازیم . از جمله مهم ترین آن راه ها میتوان انتظار فرج ، دعا برای حضرت ، دعا در حق دوستان و نابودی دشمنان ایشان و تربیت منتظران و ... اشاره نمود.

قرآن کریم این کتاب فرهنگ ساز به بخش وسیعی از مولفه های فرهنگی عصر نزول واکنش نشان داده است. برای ورود به بحث مواجهه قرآن با فرهنگ عصر نزول؛ در فصل اول و دوم، مفاهیم "جاهلیت" و "فرهنگ" را با کمک کتب لغت و تفاسیر مختلف و روایات معتبر، بررسی کردیم. سپس در فصل سوم، از بررسی اوضاع کلی سرزمین حجاز- که مهبط وحی بود- به این نتیجه رسیدیم که آنچه بر فرهنگ عصر نزول سایه داشت، جهل و جهالت بود. جهل چه مخالف عقل چه مخالف حلم و چه مخالف علم و دانش؛ تناقض شدیدی با روح تعالیم اسلام دارد، به همین دلیل خداوند در اولین آیات نازل شده بر پیامبراکرم(ص) به مواجهه با جهل و نادانی و تشویق به علم آموزی پرداخت. دعوت مکرر این کتاب الهی به خردورزی و دانش از یک طرف و تشویق های دائمی رسول خدا از طرف دیگر سدّ جاهلیت و خرافه گرایی را شکست و بشریت را مشتاق علم و دانش ساخت. به دلیل وسعت مفهوم فرهنگ، در فصل چهارم فقط به بیان مواجهات قرآن با فرهنگ جاهلیت در سه بخش پرداختیم که عبارتند از: مواجهه با عقاید و خرافات، مواجهه با آداب و رسوم اجتماعی و مواجهه با آداب و رسوم خانوادگی. در هر بخش بر آن شدیم که با کمک تفاسیر شیعه و سنی و سایرکتب مرتبط با موضوع، نحوه مواجهه قرآن کریم با این ابعاد فرهنگی را بیان کنیم. در نهایت این نتیجه حاصل شد که واکنش اسلام نسبت به عناصر مختلف فرهنگی متفاوت بوده است. قرآن کریم نسبت به برخی مولفه های فرهنگ جاهلیت که با روح تعالیم اسلام تناقض داشته، به انکار و نسبت به برخی دیگر از عناصر فرهنگی که با آموزه های حضرت ابراهیم(ع) همخوانی داشته، به تائید و به گزینی فرهنگی پرداخته است. این کتاب عظیم، در مواجهه با بخش وسیعی از فرهنگ جاهلیت روش جای گزینی فرهنگی یا در حقیقت همان اصلاح فرهنگی را در پیش گرفته است. در کل، اسلام نسبت به فرهنگهای متعدد برخوردهای متفاوتی نشان داده و با رویکرد به گزینی و جای گزینی فرهنگی در صدد غالب کردن فرهنگ توحیدی ناب بر فرهنگ جاهلیت بوده است.

این پژوهش درباره "بررسی تطبیقی دو دین اسلام و حنیف از منظر آیات و روایات" است. نخست، به این سئوال پرداخته شده است که آیا میان این دو دین با هم ارتباطی دارد؟ برای یافتن پاسخ این سئوال، نخست، دین قوم پیامبر(ص) اعم از قریش و عرب مورد بررسی قرار گرفت. هم چنین دین خود پیامبر قبل از بعثت و نبوت ایشان بررسی شد. اهمیت پرداختن به این مباحث از آن رو است که در میان قبایل عرب قبل از اسلامنشانه ها و بقایایی از دین حنیف حضرت ابراهیم دیده می شد و آن ها قبل از ظهور پیامبر اسلام به برخی از احکام و سنن دین حنیف عمل می نمودند. هم چنین عقاید و سنن این دو دین، مورد مقایسه قرار گرفت. از رهگذر این تحقیق روشن شد که دین اسلام احیاگر عقاید و سنن دین حنیف و پاک کننده آن از هر گونه شرک و بت پرستی و مکمل آن بوده است. در این تحقیق روشن شد که دین اسلام، عبارت از صورت منقح و کامل شده عقاید و سننی را که حضرت ابراهیم آورده بود.

یکی از عناصر مهم فرهنگ ، اعتقادات و باورهاست. بعضی از این اعتقادات، خرافات استکه عبارت است از عقاید باطل و بی اساس که به کلی خلاف منطق و واقعیات است. به تعبیردیگرخرافات همان معتقدات، باورها یا انجام کارهایست که هیچ گونه ریشه ی عقلانی ندارند. اینمعتقدات، مجموعهای از اخبار، عقاید، اندیشهها، عادات و اعمال غیر علمی و خلاف منطق هستندکه در رابطه با موضوعات و پدیده های طبیعی و بعضاً عینی به وجود می آیند. از آنجایی کهخرافات از عناصر فرهنگی جدانشدنی جوامع انسانی است و قرآن کریم از همان ابتدای نزول خود،باورها و رفتارهای خرافی را برنتافته است، لذا، هدف پژوهش حاضر محور قرار دادن روششناسی مبارزه با خرافه از منظر قرآن است و روش تحقیق، کتابخانه ای و پردازش آنها از طریقتحلیل منطقی می باشد. در این تحقیق ضمن تعریف خرافات، انواع آن مورد بررسی قرار گرفته وبه بحث پیرامون علل شیوع و زمینه های پیدایی آن و همچنین زمینه های روان شناختی وجامعه شناختی آن و درپایان به نقش پیامبران در زدودن خرافات و معرفی الگوهای عملیپرداخته شده است.نتایج حاصل از این کار کتابخانه ای گویای آن است که خرافات نزد افراد عمومیت دارد، اماشدت و ضعف آن متفاوت است. به همین ترتیب به لحاظ کارکرد های آشکار و پنهان و مثبت ومنفی ای که این دسته از عقاید در جوامع امروزی دارند، بحث و بررسی پیرامون آنها اهمیتویزهای می یابد.