جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار ائمه الاطهار (علیهم السلام)» بزرگترین مجموعه‌ی روایی اسلامی است که دایره‌المعارف نقلی شیعه‌ی اثنی عشری محسوب می‌شود. این اثر بزرگترین اثر «علامه مجلسی(ره)» از علمای پر کار و خدوم تشیع است که از معروفترین علمای شیعه در عهد صفوی به حساب می‌آید . از جمله کسانی که بر کتاب با عظمت بحار تعلیقه دارند «علامه سیدمحمدحسین طباطبایی(ره)» است که در زمره‌ی بزرگترین علمای معاصر است.ایشان مجموعاً بر95موضع از هفت جلد بحار (تا صفحه‌ی 45 جلد هفتم) تعلیقه دارد که شامل سه کتاب می‌شود: 1- عقل و علم وجهل 2- توحید 3-عدل و معاد.روش علامه طباطبایی(ره) در نگارش تعلیقات موجز‌نویسی است. موضوع تحقیق حاضر بررسی آرای دو عالم بزرگ، علامه مجلسی(ره) و علامه طباطبایی(ره)، در متن و حاشیه‌ی بحارالانوار است.و تلاش شده رویکرد فلسفی و کلامی علامه طباطبایی(ره) در مواجهه با روایات و برداشت‌های علامه مجلسی(ره)، مورد بررسی تحلیلی - انتقادی قرار بگیرد.طبیعی است که برای بررسی دقیق‌تر و قضاوت جامع‌تر درباره‌ی آرای آن دو بزرگوار به سایر کتب مطرح و مرتبطشان با این مسائل و موضوعات نیز مراجعه خواهد شد تا منظومه‌ی فکری آن ها و نقاط اشتراک و افتراقشان وضوح بیشتری بیابد.این پژوهش در 4 فصل تنظیم شده است.پس از طرح مساله در فصل نخست،درفصل دوم مباحثی جهت آشنایی اجمالی بامجلسی(ره) ، طباطبایی(ره)، بحارالانوار و تعلیقات بر آن مطرح گردیده است.بخش عمده ی رساله را فصل سوم به خود اختصاص می دهد که در آن به نقد و بررسی تک تک تعلیقه ها و سنجش و ارزیابی مدعیات و دلایل مطروحه ،پرداخته شده است.در فصل پایانی پس ازتاکید بر ضرورت گسترش عقلانیت و خردورزی و فرهنگ نقادی،نتیجه گیری پژوهش و پیشنهادهای نگارنده ارایه شده است.

حج، «سفر الی‏اللّه» است؛ سفری که سیر و سلوک باطنی و معراج روحانی را با سیر و سفر ظاهری (آفاقی و انفسی)، پیوند می‏زند و با آیات و بیّنات، در قلّه‏های بلند توحید و مناره‏های پر فروغ ایمان به مشعل‏داری هدایت یافتگان کعبه حقیقت و قافله‏سالاران کوی عشق، توأم می‏سازد و ره‏آورد آن، «معرفت و کمال» و رشد معنوی و تجلّی فطرت انسانی است.قرآن کریم، کعبه را رمز هدایت برای جهانیان خواند؛ و بدینسان نور هدایت و معرفت و شعور و شناخت، در تار و پود حج تعبیه گردید و زائر خانه خدا، از این مشعل هدایت و عرفان و شهود بهره خواهد گرفت که روح حجّ ابراهیمی و معنویت و آداب شرع را در اعمال و مناسک جاری سازد و مشاعر و مناسک را معنی ببخشد و از نیّت حج عزم خدا را، و از احرام تحریم غیر حق را، و از طوافْ عشق و فنای ابدی را، و از نماز شوق شهود را، و از رکن و مقام قیام للّه‏ و تجدید میثاق خدا را، و از زمزم حلاوت شراب وصل را، و از مسعی صدق و صفا و حیرت و انقطاع را و از عرفات عرفان و انابه را و از مشعر شور و شعور را، و از منا «محو و فنا» و مجاهده و ایثار را به ارمغان آورد؛ و این، زمانی است که حجّ با معرفت و ژرف‏نگری توأم باشد و پیام‏های معنوی مناسک به حج‏گزار تفهیم گردد و او با سویدای دل دریابد و در اعماق جان جای دهد تا مایه معراج و تعالیِ روح وی گردد. حجّ، قصدِ خدا کردن است و آهنگ بیت وسیله‏ای است برای راه یافتن به حریم کبریایی صاحب بیت که نزدیکترین راه آن دل است که بیت اللّه‏ الحرام واقعی است:کعبه مردان نه از آب و گل است طالب حق شو که بیت اللّه‏ دل استو اگر به این مفهوم بیندیشیم که خداوند خانه را به خود نسبت داده (بَیتی) که این خود نشانه تشریف و تکریم است، و به تطهیر بیت از لوث شرک و بت و هر آلودگی دیگر فرمان می‏دهد، پس طواف کننده واقعی کسی است که با طهارت جسم و روح و پاکیزگی جان و دل و منزّه از غبار معاصی به خانه دوست رو آورد تا با رویت قلبی، به دیدار دوست تشرف و شهود محضرش راه یابد که مقصود و مقصد نهایی آنجاست و کعبه بهانه است.و اگر به داستان قربانیِ ابراهیم و اسماعیل بنگریم، می‏فهمیم که رمز قبولی حجّ و پاداش معنوی آن، همان راهی است که آن پدر و پسر پیمودند و علایق را در منای عشق سربریدند و علی رغم وسوسه‏های ابلیس و جاذبه‏های عاطفی، همه موانع را از پیش پای برداشته و شیطان را رمی و رجم کردند و درست در وسط میدان این مصاف؛ یعنی محلّ «جمره وُسطا» زیر آفتاب سوزان منا تسلیم امر حق شدند و سوختن و ساختن در آتش عشق محبوب ازلی را بر همه چیز ترجیح دادند تا ندای «قد صدّقت الرویا» را از کنار مسجد خیف شنیدند و آن پاداش عظیم را گرفتند. در متن مزبور، گذشته از مقدمات به مضامین عرفانی حج در سه فصل اصلی تحت عناوین تعریف حج و آثار و منافع آن، بررسی ابعاد عرفانی حج و اسرار عرفانی زیارت بعد از حج پرداخته و به هر کدام از این مباحث در حد مقتضی اشاره گردید و فصل آخر نیز به نتیجه‌گیری اختصاص داده شد.

حیات علامه محمدباقر مجلسی مصادف با دوران حکومت صفویان بود. این دوران شاهد شکوفایی مسائل دینی بود که هر یک نقشی چشم‌گیر در تحوّلات ساختار ایران داشتند. در این دوران ساختار دینی ایران از سویی در پیوند نزدیک با ساختار سیاسی فعالیت می‌کرد و از سوی دیگر با بهره‌گیری از این نزدیکی بر شکوفایی علمی و پژوهشی خویش می‌افزود. آنچه در پرتو این تحوّلات چشم‌گیر علمی شکل گرفت دگرگونی در ساختار تنظیم و شیوه ارائه معارف دینی به جامعه در جهت فهم دینی بود؛ مجلسی در این فضا در مقام تبیین مقاصد شریعت و بر اساس طرح ذهنی خود در خصوص موضوعات گوناگون و با تأکید بر همراهی قرآن و سنت، پس از یادکرد آیات هر باب ـ که به شیوه‌ای عالمانه انتخاب و مورد استناد قرار گرفته‌اند ـ ؛ به تفسیر مفاهیم آن‌ها در پیوند با روایات پرداخته است.بحارالانوار بی‌تردید یکی از مهمترین جوامع حدیثی و پرکاربردترین دایرهالمعارف شیعه که آیات و روایات را در خود جمع کرده است، گرچه در نگاه نخستین چنین به نظر می‌رسد که این کتاب فقط جامع حدیثی است ولی با استمرار توجّه و مراجعه به آن خواهیم دریافت که این کتاب، یک دوره از تفسیر آیات قرآن را نیز دربردارد، چنان‌که بزرگان علوم و تفسیر قرآن به این مسأله اذعان داشته‌ و این کتاب را نخستین تفسیر موضوعی جامع آیات به شمار آورده‌اند، و آن را یکی از مهمترین نوآوری‌ها و ابتکارات علامه مجلسی دانسته‌اند. تفسیر موضوعی به معنای گردآوری آیات مربوط به یک موضوع و تبیین آنها برای بیان نظر قرآن کریم راجع به آن موضوع که مبتنی بر دسته‌بندی آیات و جمع‌بندی مدلول‌های آنها است. در بحارالانوار پیوند عمیقی میان آیات و روایات است که مجلسی با استخراج موضوعی از قرآن، آن را در روایات جستجو کرده، تا نشان دهد آنچه در روایات است جدا از قرآن نیست و روایات مبیّن و مفسّر آیات به شمار می‌روند. تفسیر موضوعی با رویکرد جامع و فراگیر و عطف توجه به گستره موضوعات قرآن شیو‌ه‌ای است، که به نظر می‌رسد مجلسی عملاً در تبیین جوانب آن نقش مهمّی ایفا کرده است. این نوشتار بر آن است تا در حدّ توان به بررسی تفسیر موضوعی در بحارالانوار بپردازد، بدان امید که سرآغازی باشد برای تحقیقات و پژوهش‌هایی گسترده و ژرف‌تر.

مقاله پیش رو نظر به چالش هایی که ثبت «کنیه» با کارکردهای متنوعش در فرایند ترجمه متون روایی به همراه دارد نگاشته شده است. هدف در این پژوهش، اولا طرح این چالش ها و ثانیا یافتن راهکارهایی عملی برای حل آن هاست. در این راستا چندی از این چالش ها که در طول تجربه نگارندگان در ترجمه متون روایی نمایان شده اند طرح می شوند و به لحاظ نظری تحلیل می شوند. سپس سه نمونه به نمایندگی از مواردی که هر چالش را در بر دارند از کتاب ارجمند بحار الأنوار نقل می شوند تا چالش به طور تطبیقی بازخوانی شود. سپس راهکارهایی برای حل هر چالش، نظر به نمونه های مذکور، به دست داده می شود. کارکرد کنیه به مثابه یک اسم خاص، دلالت مجازیِ کنیه به عنوان یک وصفِ فرهنگی، ارجاع کنیه به پدیده های غیر انسانی و نیز مفاهیم انتزاعی، کارکرد «ابن» و «بنت» و «بنی» در ساخت های شبیه به کنیه، سیالیت نوشتاریِ «أب» در ساخت کنیه نظر به نقش های نحویِ آن، و کاربست پربسامد کنیه های معصومین علیهم السلام، قضایایی هستند که در طول این پژوهش به عنوان مسائل چالش انگیز در ترجمه متون روایی به فارسی طرح شد اند و راهکارهایی برای حلشان به دست داده شده است.

چکیده سبک‌شناسیِ زبانی از رویکردهای نوین زبان‌شناسانه در بررسی متون است که شیوه بیان متمایز در هر متن را تحلیل می‌کند و هدف و تأثیر آن را بررسی می‌کند. در این دانش فرض است که هر متن مختصات زبانی متمایزی دارد که از سویی به آن فردیت می‌بخشد و از سوی دیگر آن را به دیگر متون پیوند می‌دهد. از دیدگاه سبک‌شناسانه، متون بنا به مختصات همگرایی که دارند در دسته‌های قابل تشخیصی، یعنی در چارچوب گونه‌های متون، کنار هم می‌نشینند و با نوعی خط‌چین از یکدیگر متمایز می‌شوند. از آن‌جا که ترجمه نوشتاری نیز پدیده متن را در دستور کار خود دارد و عملا متنی را از یک زبان به زبان دیگر منتقل می‌کند، از دیدگاه سبک‌شناسی می‌توان ترجمه را بازسازیِ مختصات زبانی متن مبدأ در قالب عناصر زبان مقصد به‌طور نسبی دانست. بر مبنای رویکرد سبک‌شناسیِ لایه‌ای که مختصات متن را در پنج لایه آوایی، واژگانی، نحوی، معنایی و کاربردی مطالعه می‌کند، در مقاله پیش رو بر لایه واژگانیِ متن حدیث، به‌عنوان بخشی از گونه متن دینی، تمرکز می‌شود و پنج محور از مختصات واژگانیِ سبک‌ساز در متن حدیث به دست داده می‌شود. سپس نحوه بازسازی این پنج محور در زبان فارسی بررسی می‌گردد و چالش‌ها و راهکارهایی که این فرآیند پیش رو دارد مطالعه می‌شود.

بررسی تاریخ قرآن کریم از منظر روایات موجود در کتاب بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الأطهار (ع) به همراه بیان آراء قرآن پژوهان، حائز اهمیت است. از آنجا که بحارالانوار بزرگترین دایرۀ المعارف تشیع است، بررسی این روایات و تبیین دیدگاه های علامه مجلسی نگاه ویژه ای را می طلبد.در این پژوهش پس از بیان روایات وحی و نزول قرآن، جمع آوری قرآن، قرائات و احرف سبعه و نقل دیدگاه علامه مجلسی به تبیین آراء قرآن پژوهان معاصر شیعه و مشاهیر اهل سنت پرداخته شده و در صورت وجود تعارض میان آراء آنها با دیدگاه های علامه مجلسی، تطبیق و مقایسه صورت گرفته است. علامه مجلسی درمورد نزول دفعی و تدریجی معتقد است که قرآن در شب قدر، به صورت کلی از لوح به آسمان چهارم نازل گردید تا از آنجا به صورت تدریجی به زمین نازل شود. سپس تمامی قرآن بر پیامبر(ص) نازل گشت تا به آن علم پیدا کند. در مبعث، نزول قرآن به صورت آیه آیه و سوره سوره آغاز شد و ایشان وظیفه یافت تا آن را برای مردم تلاوت نماید. همچنین با استناد به چندین روایت می توان دریافت که علامه مجلسی برآن است که قرآن در عهد نبوی جمع آوری شده است. ایشان قرائت حفص از عاصم را به عنوان معتبرترین قرائت بر می گزیند و نزول قرآن را بر حرف واحد دانسته و روایاتی را که مبین نزول قرآن بر هفت حرف است، ضعیف می شمرد.

باتوجه به متفاوت بودن روش ها در مکتب هاي حديثي، بررسي روش هرکدام از سه مکتب حديثي قم، بغداد و اصفهان مي تواند ما را به مجموعه انديشه هايي که در مباني اخذ و نقل حديثي، ديدگاهي همسو يا متفاوت دارند، آشنا سازد. در اين مقاله سعي بر اين است که روش شناسي احاديث مهدويت از ديدگاه اين سه مکتب بيان شود: از مکتب حديثي قم، کتاب کمال الدين و تمام النعمه شيخ صدوق، از مکتب حديثي بغداد، کتاب الارشاد شيخ مفيد و از مکتب حديثي اصفهان، کتاب بحارالانوار علامه مجلسي انتخاب شده است. از جمله اهداف، بازشناسي اصول و معيارهاي مولفان در گزينش، گزارش، تحليل و تبيين محتوايي و اعتبارسنجي روايات مهدويت است. از اين رو، به بررسي تطبيقي و بيان وجوه اشتراک و افتراق اين سه کتاب پرداخته مي شود.

بر مبنای روایات بحارالانوار، شیوه‌های سوگواری به دو بعد فردی و اجتماعی تقسیم شد و مصادیق هر یک به ترتیب مورد بحث قرار گرفت. بر همین اساس، آثار سوگواری نیز در قالب دو بخشِ آثار معنوی ـ عرفانی و آثار اجتماعی ـ سیاسی، دسته بندی شد و مصادیق آنها مطرح گردید.