جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع‌ وحیانی‌ بودن‌ نص‌ از مهم‌ترین‌ مباحث‌ وحی‌ است. طبق‌ دیدگاه‌ عمومی‌ مسلمانان، یگانه، مصدر و منبع‌ وحی‌ و آیات‌ قرآن‌ کریم‌ در لفظ‌ و معنا، خداوند حکیم‌ و علیم‌ است. بسیاری‌ از دانشمندان‌ اسلامی‌ وحیانی‌ بودن‌ نص‌ قرآن‌ کریم‌ را امری‌ مسلم‌ گرفته‌ و برخی‌ دیگر از جمله‌ علا‌ مه‌ طباطبایی‌ به‌ آن‌ تصریح‌ کرده‌اند، قلمرو وحیانیت‌ نص‌ در محدودة‌ الفاظ، ترکیب‌ و تنظیم‌ آن‌ها است، و از آثار و نتایج‌ آن، مهیمن‌ بودن‌ قرآن‌ کریم‌ بر دیگر کتاب‌ها، قدسی‌ و ماورایی‌ بودن، واقع‌ نمایی‌ و حقیقت‌پردازی‌ و اعتبار والای‌ سند آن‌ است. از ادلة‌ آن‌ می‌توان‌ به‌ اتفاق‌ مسلمانان، اد‌عاهای‌ خود قرآن‌ کریم، از جمله‌ آیات‌ وحی، انعام، 15؛ طه، 114 و آیات‌ دخالت‌ نداشتن‌ پیامبر در متن‌ وحی، از جمله‌ یونس، 15؛ نمل، 6 و نحل، 103 و ادلة‌ بیرونی‌ از جمله‌ اُمی‌ بودن‌ پیامبر9، آیات‌ تحد‌ی‌ و اعجاز قرآن‌ و تعبیر قرآن‌ به‌ قرائت‌ و کتاب‌ اشاره‌ کرد. مخالفان‌ از عصر رسالت، همواره‌ شبهه‌هایی‌ را ضد‌ بر علیه‌ متن‌ قرآن‌ مطرح‌ کرده‌اند تا آن‌ را بشری‌ جلوه‌ دهند. مخالفان‌ عصر رسالت، پیامبر را به‌ سحر، افترا و اسطوره‌گویی‌ متهم‌ می‌کردند، در این‌ عصر نیز خاورشناسان‌ با طرح‌ مصدر بودن‌ تورات‌ و انجیل‌ برای‌ قرآن‌ و نیز قرآن‌ لفظ‌ و سخن‌ محمد است، به‌ تضعیف‌ این‌ نص‌ الاهی‌ می‌پردازند که‌ از جمله‌ می‌توان‌ بروکلمان، ریچارد بِل، فیلیپ‌ حتی، بول، ان‌ جی‌ داود و یوسف‌ درة‌ الحداد را نام‌ برد؛ اما تمام‌ مطالب‌ آن‌ها برداشت‌های‌ شخصی‌ با دلیل‌های‌ سست‌ و بی‌پایه‌ است. همچنین‌ برخی‌ از روشنفکران، وحی‌ را تجربة‌ نبوی‌ و تابع‌ پیامبر می‌دانند که‌ شواهد تاریخی‌ و آیات‌ قرآن، همه‌ نشان‌ می‌دهد که‌ «پیامبر» تابع‌ وحی‌ است‌ نه‌ «وحی» تابع‌ او و وحی، تجربة‌ او نیست.

تا آنجایی که از حدود دو سده قبل از ظهور اسلام از تاریخ زبان عربی که قرآن به آن نازل شده است، اطلاع داریم، زبانی در جزیره العرب رواج داشته است که برای شعر و خطابه به کار می رفته است. این زبان از هر گونه خطای گفتاری مصون بوده است تا این که پس از ظهور اسلام و آغاز فتوحات اسلامی غیرعربها وارد جامعه عربی شدند و همین امر سبب شد توسط آنان که این زبان را از توده مردم می آموختند، خطای در گفتار (= لحن) به زبان عربی وارد شود. مسلمانان برای پاسداری از این زبان تلاش هایی کردند. در این مقاله می کوشیم ضمن یک بررسی تاریخی در خصوص زبان عربی به یکی از این تلاش ها یعنی نقط و تالیفاتی که از رهگذر آن و برای پاسداری از قرآن به وجود آمده و مالا سبب تکامل خط عربی گردیده است، بپردازیم.

امام خمینی"قدس‌سره‌الشریف " یکی از شخصیتهای برجسته و متمایز عصر حاضر در بین تمامی رهبران جهان و اندیشمندان نهضتهای آزادیبخش و انقلابی است که دنیا در طی چند دهه گذشته پیش از انقلاب اسلامی بخود دیده است . او بود که مجد و عظمت و عزت دیرینه را به اسلام و کرامت و کیان غصب شده را به مسلمانان، آنهم پس از طی قرنها مظلومیت و استضعاف بازگرداند. از اینرو آن حضرت (ره) چه در دوران حیات پربرکت و سرشار از عشق و فداکاری و شهادت‌طلبی و ایثار و استقامت و جهاد در راه خدا و دوستی خاندان عصمت و طهارت (ع) و احیای ارزشهای دینی و مبارزه علیه مستکبران و ستمگران و چه بعد از رحلت ملکوتی خویش به نحوی از انحاء در ادبیات دنیای اسلام بخصوص ادبیات معاصر عرب بجا گذاشته‌اند بطوریکه شاعران معاصر عرب در حدود پنجاه‌هزار بیت شعر در وصف انقلاب و مدح و رثای امام(ره) با تاثر و تالم عمیق از ارتحال جانگداز و ملکوتی آن حضرت (ره) سروده و در آن به بیان ما فی‌الضمیر و عواطف پاک قلبی با بهره‌گیری از قریحه‌ها و مضمون آفرینیهای بکر و تازه آنهم در قالب مراثی پرداخته‌اند، که بی‌شک حاکی از تاثیرپذیری شاعران از اندیشه‌های متعالی و آرمانهای والای حضرت امام(ره) می‌باشد که با آفریدن نهضت رهایی بخش خود، پیام‌آور شکوفایی و احیای فرائض و سنن الهی اسلامی در تمام ابعاد جامعه‌اسلامی همچون تحرک بخشیدن به نهضتهای فکری و دینی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شد بهمین خاطر در حرکتهایی که امروزه در کشورهای اسلامی علیه ظلم و نژادپرستی و تبعیض و اشغال و تهاجم فرهنگی غرب و شرق صورت می‌گیرد باعث گردیده تا امام راحل، طلایه‌دار حقانیت و مظلومیت اسلام و مسلمانان بشمار آیند. این تحقیق، تلاشی است در جهت تبیین و باز شناخت حجم تاثیر قیام و پیامد رحلت ملکوتی امام(ره) بر جوامع عربی و ارزیابی موفقیت شاعران معاصر عرب در میان بعد خصوصیات و صفات برجسته آن حضرت (ره) و آشنایی با دید و نگرش آنان در این زمینه و نیز تحلیل و مطالعه در بعد رابطه قیام امام‌حسین(ع) و امام‌خمینی(ره) و فرهنگ پویای عاشورا و ادب مقاومت و انقلاب است که کوشش زیاد بعمل آمده تا با سیر و تفحص در لابلای سوگ سروده‌های شاعران معاصر عرب موارد قابل طرح بگونه روشن ارائه گردد.

این نوشته می کوشد با ریشه یابی برخی از مسایل و مشکلات آموزش زبان عربی در ایران راه حل هایی را برای آن جستجو نماید. به طور کلی مهمترین مسایل و مشکلات آموزش زبان عربی در ایران را می توان در چهار عنوان زیر برشمرد: 1- سطح آموزش زبان عربی در مدارس ایران پایین تر از حد مطلوب است. 2- برخی از دانش آموزان به زبان عربی علاقه مندی چندانی نشان نمی دهند. 3- بسیاری از دانشجویان گروه های عربی دانشگاه ها بی انگیزه و دلسرد هستند. 4- در بعضی از مراکز مرتبط با زبان عربی کمبود نیروی متخصص در زبان عربی احساس می شود. برای هر یک از مسایل فوق علت های مختلفی قابل تصور است که برخی از آن ها عام است و همه شاخه های علوم انسانی را در برمی گیرد؛ ولی برخی دیگر خاص رشته زبان و ادبیات عربی است که در چهار محور اصلی زیر بررسی شده است: 1- دانشجو، 2- استاد، 3- برنامه درسی، 4- ابزارهای آموزشی. سپس برای حل مشکلات مربوط به هر محور پیشنهاداتی مطرح گردیده است. گرایشی کردن آموزش زبان و ادبیات عربی دانشگاه ها از جمله راه حل هایی است که می تواند راه گشای از میان برداشتن برخی از مشکلات مختص به آموزش زبان و ادبیات عربی دانشگاه ها باشد.

زبان وسیله ای است برای برقراری ارتباط اجتماعی و به دو صورت ظهور می کند: خط و گفتار. این دو به تبع عوامل و تأثیرات متعدد دستخوش دگرگونی های فراوان می شوند. همچنین زبانها در تأثیرگذاری بر روی یکدیگر گاه مایه فساد و فرسایش و گاه مایه شکوفایی متقابل می گردند که از جمله می توان به رابطه تاریخی میان زبان فارسی و عربی اشاره کرد که مایه شکوفایی هر دو زبان گشته است. با این وجود، در اکثر تحقیقات و مطالعات بیشترین اذعان و یا بزرگنمایی بر جانب تأثیر زبان عربی بر فارسی بوده است و این مقاله حدود واقعی این تأثیر گذاری دو جانبه را مورد بررسی قرار می دهد.

بی ترديد قرائات قرآنی تاثير بنيادی بر علم نحو داشته است. نحويان برای تبيين قواعد زبان عربی بيش‌ترين بهره را از قرائات برده اند. اين موضوع موجب شده است، رابطه گسست ناپذيری ميان علم نحو و قرائات ايجاد گردد. از آن جهت که قرائات قرآنی در بردارنده ناب ترين لهجات و گويش های زبان عربی است، مورد توجه ويژه متخصصان علم نحو قرار گرفته است و بر اين اساس کتاب های متعددی را تحت عنوان «اعراب القرآن» تاليف نمودند. شايد بتوان گفت برای نحويان مقدور نبوده است، بدون بهره گيری از قرائات به تبيين دقيق قواعد و نکات زبان عربی و ذکر شواهد نحوی بپردازند. بعضی از نحويان متاخر در تبيين قواعد به رد و انکار پاره ای از قرائت ها پرداختند؛ اما علم قرائات سهم زيادی در گسترش و تنوع قواعد زبان عربی داشته است.

زمخشري دانشمند بزرگي است كه در علوم مختلف از جمله حديث وتفسير واصول فقه ونحو وبلاغت وادب مهارت ويژه اي داشته است. بعضي از مصنفات او عبارتند ا: الكشاف في تفسير القرآن، المفصل في النحو، الأنموذج في النحو وأساس البلاغة في اللغة. تفسير كشاف او به دليل مهارتي كه زمخشري مؤلف اين كتاب در شناخت علوم زيادي مخصوصا علوم بلاغت وبيان واعراب وادب داشته تفسير كم نظيري است. اين تفسير از نظر احاطه نويسنده آن بر علوم مختلف وشناخت زبان عرب ممتاز است، وزمخشري در اين كتاب در خلال معاني ومفردات وبلاغت به ذكر وجوه اعرابي پرداخته است بدون اينكه براي آنها جايگاه خاصي را اختصاص دهد.لذا استخراج اين وجوه نحوي بارز از تفسير كشاف در صورتي كه تا پايان قرآن ادامه يابد مجموعه اي كامل از اعراب قرآن كريم مبتني بر تفسير كشاف را بدون نياز به مراجعه به آن، همراه با مقايسه آراء نحوي زمخشري در اين تفسير با ساير كتب نحوي اش وآراء ساير معربين قرآن كريم براي محققان فراهم مي سازد وعلاوه بر آن ممكن است منجر به كشف آراء جديد نحوي واعرابي زمخشري نيز گردد. بنابراين استخراج اين وجوه نحوي مفيد، همان چيزي است كه من به بررسي آن در اين رساله پرداختم وبه نتايجي دست يافتم كه به بعضي از آنها اشاره ميكنم. مثلا در آيه﴿فَالْتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِيَكُونَ لَهُمْ عَدُوًّا وَحَزَنًا إِنَّ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا كَانُوا خَاطِئِينَ﴾ (القصص 8:28). زمخشري اعتقاد دارد كه «لام» در اينجا لام تعليل است وعلت انجام كار رامشخص مي كند اما «لام» در اينجا لام تعليل نيست وعلت را مشخص نمي كند بلكه مشهور است كه لام در اين آيه لام عاقبت است وعاقبت كار رانشان مي دهد، چون آل فرعون او را نگرفتند كه دشمنشان شود بلكه او را گرفتند كه نفعي به آنها برساند اما در پايان امر دشمنشان ميشود. ودر طول اين پايان نامه ميبينيم كه أبوحيان در بسياري موارد با زمخشري مخالفت مي كند ودلائل قاطعي براي رد آراء او مي آورد، مثلا در آيه: ﴿الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ بِالآخِرَةِ هُمْ يوقنون﴾ (النمل 3:27). زمخشري اعتقاد دارد كه جمله «وهم بالآخرة هم يوقنون» ممكن است جمله اعتراضيه باشد ووقوع جمله اعتراضيه را در آخر جمله جايز مي داند اما أبوحيان با زمخشري مخالفت ميكند و اعتقاد دارد كه جمله اعتراضيه بايد بين دوچيز باشد كه يكي از آنها متعلق به ديگري باشد مانند وقوع آن بين: صله وموصول، و بين دو جزء اسناد، و بين شرط وجزاي شرط، وبين صفت وموصوف، وبين قسم ومقسم عليه، واينجا بين هيچكدام از اينها واقع نشده است.

«الالفاظ المستعملة فی المنطق» تالیف ابو نصر فارابی تلاشی است تا ارتباط وثیق میان منطق و دستور زبان عربی را تبیین نماید. ظاهراً این کتاب بخشی از کتابی است که فارابی در آن شماری از متون منطقی را تلخیص کرده بوده است. ورود به مباحث اصلیِ منطق در نظر گرفته شده است. رویکرد نظری فارابی در بیان مباحث، این اثر را از نحو گزارشی دور و به نحو تحلیلی نزدیک ساخته است و این کتاب او، هم از نظر تحوّل تاریخی و صناعت منطق اهمیت دارد و هم از جهت مباحث و شیوة بیان آنها، ارزشمند است. مولف، در این کتاب می‌کوشد تا منطق یونانی را با نحو زبان عربی و فرهنگ اسلامی هم آهنگ نماید و اثر حاضر متضمن واژه‌های ابزاری است که به اسامی یا افعال ضمیمه می‌شوند. هم چنین این کتاب در بر دارنده اوصاف کلمات مبنی می‌باشد که اختصاص به نحو عربی دارد. یکی از موضوعات فراگیر در این کتاب تشریح دقیق رابطه میان منطق فلسفی و دستور زبان عربی است. واقعیت تاریخی انتقال فلسفه از یک زبان و فرهنگ بیگانه؛ یعنی یونان باستان به جهان عرب و مشکلات قابل توجهی که به دلیل نیاز به تالیف یک واژه نامه فلسفی به عربی پدید آمده بود. این مجموعه در ده فصل تنظیم شده است. حرف‌ها، لفظ های مرکب، گونه‌های معانی کلی و منفرد، معنای قسمت وترکیب و دانش منطق از جمله سرفصل‌های کتاب مذکور است. در اینجا نگاهی به عناوین ده فصل کتاب داریم: فصل اول در اصناف الفاظ دلالت کننده از قبیل اسم، کلمه، و مرکب از آن دو است. فصل دوم به بررسی اصناف مفرده می‌پردازد که شامل خوالف، واصلات، واسطه و حواشی می‌باشد. فصل سوم در بیان الفاظ مرکب و اصناف معانی است. فصل چهارم در اصناف معانی کلیه است. فصل پنجم اصناف معانی کلیه مفرده است که به بحث پیرامون نوع و جنس و تقسیمات هر کدام از آنها می‌پردازد. فصل ششم در اصناف معانی کلیه مرکبه است. فصل هفتم در قسمت و ترکیب می‌باشد. در فصل هشتم به انحاء تعالیم می‌پردازد. فصل نهم در اموری است که متعلم علم منطق باید آنها را بشناسد. فصل دهم بررسی صناعت منطق است. اگر چه بخش وسیعی از کتاب، به عناوین زبان شناسی اختصاص یافته است ولی فارابی به مباحث فوری تر منطق همچون قیاس، نظریه برهان و مسائل شناخت شناسانه مرتبط با این علم نیز توجه ویژه‌ای داشته است. وجه غالب منطق و شناخت شناسی فارابی، انتخاب یک شیوه درجه بندی شده در توضیح و تفسیر صفت‌های قیاسی است که در آن برهان به عنوان شیوه‌ای مناسب برای فلسفه معرفی شده است و دیگر روش‌ها تا حد ابزارهایی برای ارتباطات غیر فلسفی تنزل یافته‌اند.

انتخاب زبان عربی و همتاطلبی برای آن یکی از پرسش‌های مربوط به قرآن است. این مقاله به شبهاتی می‌پردازد که برخی سایت‌ها درباره عربیت این کتاب درافکنده‌اند.با آنکه رسالت دین جهانی ادعا شده، چرا زبان عربی برای آن گزیده شده و چرا به جای عربی زبان دیگر انتخاب نشد تا برای عده بیشتری از مردم جهان فهمیدنی باشد؟ آیا غیر منطقی نیست که خدا کتابی به زبان عربی نازل کند و از دیگران بخواهد به آن ایمان آورند؟ آیا با آمدن زبان عربی مسیر کشف اعجاز قرآن طولانی نمی‌شود؟ چگونه همگانی شدن و تصدیق به آن، با زبانی محدود ممکن است؟ و شبهاتی دیگر. در پاسخ به این شبهه در مقاله توضیح داده شده که زبان عربی مانع شناخت مردم از محتوای این کتاب نیست و همه وجه اعجاز قرآن، عربیت زبان نیست، محتوا و پیام‌های این کتاب است.