جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب یکی از کتب سلسله الدراسات الاصولیه و درباره اصل " عمل اهل المدینه" از اصول فقه مالکی می باشد. اصلی که می گوید اگر اهل یک شهری بر چیزی اتفاق داشتند ، خلاف آن نباید چیزی گفت. البته این در هر زمانی نیست بلکه در زمان اصحاب و تابعین آنها بوده است.

کتاب ازمه العقیدیه بین الاشاعره و اهل الحدیث به بررسی اختلاف های عقیده ای که بین اشاعره و اهل حدیث در قرن 5و6م قمری به وجود آمده است می پردازد. خود مصنف در مقدمه کتاب بیان میکند که منظور ایشان از اصطلاح ازمه عقیدیه یعنی اختلاف عقیده ای که بین این دو گروه ایجاد شده است درباره صفات خدا است که به موارد دیگر ازهم کشیده شده است. ایشان ادامه می دهد اهل حدیث یعنی سلف ها و اشاعره یعنی خلف ها و بعد هدف از تالیف کتاب را دستیابی و تعریف و توضیح حقیقت ازمه= اختلاف که تاثیرات بسیار زیادی هم دارد و وضع تعریفی صحیح برای آن و تلاش در جهت حل اختلافات و کم کردن شرور و ایجاد اتحاد بین اشاعره و اهل حدیث عنوان می کند.

‌تَذکِرَة الفقهاء، اثری جامع در فقه استدلالی و تطبیقی با گرایش فقهیِ امامی، به عربی، نوشته حسن بن یوسف بن مطهر حلّی مشهور به علامه حلّی، دانشمند امامی قرن هفتم وهشتم است. علامه حلّی، این کتاب را به درخواست فرزندش محمد، معروف به فخرالمحققین، نوشت و چنان‌که در مقدمه تأکید کرده، در این کتاب به اختصار فتاوا و ادله فقهی را بر پایه فقه امامی و با اشاره به آرای مخالف و داوری میان مذاهب به روشی منصفانه آورده است. به گفته مؤلف، کتاب در چهار قاعده تنظیم شده، اما به غیر از دو قاعده عبادات و عقود، بقیه آن در دسترس نیست. هر قاعده نیز مشتمل بر شش کتاب است. مؤلف در هر مسئله ابتدا نظر مقبول خود را در قالب بیان نظریه فقیهانی از امامیه که با آن نظر موافق اند، نوشته وسپس با آوردن نام برخی موافقان از میان صحابه و تابعین و فقهای مذاهب دیگر و با استناد به ادله مورد قبول عامه و خاصه به تحلیل آن پرداخته است. در بیان نظریه های مخالفان با توجه به احاطه خود بر آرای فقهی امامیان و اهل سنّت و ذکر ادله آنان، گاهی به نقد و پاسخگویی پرداخته و چه بسا پاسخهایی مفروض در توجیه آن‌ها ذکر کرده و خود به آن‌ها پاسخ داده است. بدین ترتیب، در بسیاری از فروع و مسائل فقهی، نوعی مناظره و گفتگوی علمی بر پایه مبادی مفروض صورت گرفته، ولی در برخی مسائل (بیشتر در ابواب معاملات) به ذکر نظریات مخالفان اکتفا نموده است، بی آن‌که به پاسخگویی بپردازد. از فقهای شیعه، علاوه بر آرای شیخ طوسی که بسیار موردتوجه مؤلف بوده، نظریات شیخ صدوق، شیخ مفید، ابن جنید، ابن ابی عقیل، علی بن بابویه، سلار دیلمی و ابوالصلاح حلبی بیشتر ذکر شده است. از میان پیشوایان اهل سنّت نیز به آرای شافعی بیش از دیگران پرداخته و گاه نظر برخی پیروان مذاهب چهارگانه، مانند محمد بن حسن شیبانی و ابویوسف و زُفَر و جصّاص (رازی) و اسماعیل مُزنی و داود ظاهری هم مورد توجه قرار گرفته است. همچنین آرای بسیاری از فقهای صحابی و تابعی، از جمله ابن عباس، ابن مسعود، ابن ابی لیلی، ابن عمر، مجاهد، انس بن مالک، حسن بصری،سفیان ثوری، عطاء بن ابی رَباح، محمد بن شهاب زُهْری، ابراهیم نخعی، سعید بن مسیّب،محمد بن سیرین و قَتادة بن دِعامه، ذکر شده است. گاهی نیز به آرای مذاهب دیگر مانند زیدیه و قاسمیه (شاخه ای از زیدیه پیروان قاسم بن ابراهیم رسّی) اشاره شده است. بر این اساس، برخی محققان تذکرة الفقهاء را از مهمترین منابع فقه مقارَن (تطبیقی) و گروهی دیگر آن را از جمله منابع موجود در باره علم الخلاف (خلافیات) می دانند.

کتاب «مسائل ابن رشد» نوشته محمد بن احمد ابن رشد است. این کتاب، جواب‌ ها و فتاوی ابن رشد به سؤالاتی است که از او پرسیده شده یا سؤالاتی که در محضر او طرح شده و جواب داده است. او در جواب سؤالات به فتاوی پیشینیان نیز نظر داشته و جواب می‌ دهد. این کتاب در مجموع، 358 مسئله اصلی و گاهی فروعی دارد که ابن رشد به آنها جواب داده است. جلد اول در سه باب نوشته شده است: باب اول حیاة ابن رشد، باب دوم کتب ابن رشد و اتجاهاتها العامة و باب سوم مسائل ابن الولید ابن رشد است.

کتاب «مسائل ابن رشد» نوشته محمد بن احمد ابن رشد است. این کتاب، جواب‌ ها و فتاوی ابن رشد به سؤالاتی است که از او پرسیده شده یا سؤالاتی که در محضر او طرح شده و جواب داده است. او در جواب سؤالات به فتاوی پیشینیان نیز نظر داشته و جواب می‌ دهد. این کتاب در مجموع، 358 مسئله اصلی و گاهی فروعی دارد که ابن رشد به آنها جواب داده است. جلد دوم ادامه مسائل ابن الولید آمده است. این کتاب حاوی مسائل پنج گانه زیر است: نوازل قضائیه تتصل بنزاع معروض علی القضاء، تطلب فیه المشوره من لدن قاضی الموضوع، و هذه اغلبیه المسائل. نوازل غیر قضائیه و هی اما متصله بنزاع لم. شروح حول نصوص من الکتب المعتمده فی الفتوی و القضاء لدی المالکیه، یومذاک، کالمدونه، و العتبیه، و الواضحه، و النوادر، و التلقین، و الموازیه و المبسوطه، و الموطا، و احکام ابن سهل، کما تتناول شرح نصوص من القرآن و من السنه و ... مناقشات بین المذاهب الفقیه کالمالکیه و الحنفیه، او المالکیه و الظاهریه، او المالکیه و الشیعه، او مناقشات المذاهب الکلامیه کالمعتزله و الاشعریه او الشیعه ایضا. موضوعات ملخصه، و هخده اما مما کان یقدم به لدروس المدونه و لذلک فهو یوجد فی المقدمات ایضا و اما جمع لاحکام فی موضوعات معاصره ذات اهمیه خاصه.

تفسیر قرطبی، در دسته‌بندی تفاسیر، در گروه تفاسیر فقهی جای می‌گیرد و افزون بر مباحث فقهی مباحث گوناگون دیگری را نیز در خود جای داده است. یکی از موضوعات جالب توجه این تفسیر عقل است و جایگاه آن در سه حوزۀ فقهی، کلامی، و تفسیری قابل بررسی است. قرطبی در مقام نظر مجالی برای ورود عقل در حوزه‌های فقهی و کلامی نمی‌بیند، اما در عمل در مواردی به دلیل عقلی استناد کرده است. وی در حوزۀ قرآنی نقش پررنگی برای عقل در تفسیر قرآن قائل است. قرطبی در حوزۀ تفسیر با گشاده‌دستی نقش عقل در تفسیر را تبیین می‌کند و، با قبول تفسیر به رأی، عقل را منبعی مهم در تفسیر قرآن می‌داند و موافقان صرف تفسیر اثری را نقد و آن‌ها را تخطئه می‌کند. قرطبی روایات تفسیر به رأی را ناظر به دو دسته از مفسران می‌داند و، با قبول نقش عقل در تفسیر، در ذیل آیات به تعریف خود از عقل پرداخته است و بر اهمیت آن در تفسیر قرآن و ناکافی بودن اکتفای بر نقل تأکید دارد. مراد قرطبی از عقل طاعت الهی است و بر این اساس کسانی مانند کافران، که به طاعت الهی نمی‌پردازند، فاقد عقل‌اند. در این نوشتار درصدد بررسی تعریف عقل از دیدگاه قرطبی و نیز تبیین جایگاه آن در حوزۀ تفسیری هستیم.