جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این تحقیق به بررسی انتقادی مبانی نظریة مشروعیت در اندیشة سیاسی ابن تیمیه پرداخته است، تا با برجسته سازی نقاط ضعف آن بر اساس عقل، کتاب و سنت، به نادرستی دیدگاه وی رهنمون گردد. متأثر بودن برخی از نظام های مدعی حکومت اسلامی در منطقه، از تفکر سلفی گری ابن تیمیه در حوزة مشروعیت سیاسی، اهمیت این تحقیق را دوچندان می سازد. ازاین رو تحقیق حاضر با روشی توصیفی و انتقادی، با تبیین دیدگاه ابن تیمیه در باب مشروعیت سیاسی و مبانی آن، به این رهیافت رسیده که ابن تیمیه به دلیل عدم اتخاذ روش علمی صحیح، نتوانسته است در نظریه پردازی در زمینه مشروعیت سیاسی، موفق عمل کند و پیش فرض هایش دارای اشکالاتی نظیر عدم اعتنا به عقل، عدم فهم معنای صحیح امامت در اسلام، خلط مفاهیم امامت و رسالت و عدم اعتنا به نصوص متواتر، حجیت اجماع و عدالت صحابه است.

یکی از مباحث مهم در دین شناسی جایگاه عقل در درک معارف دینی است، در پژوهش پیش رو تلاش می‌شود جایگاه عقل از دیدگاه ابن تیمیه و علامه طباطبایی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد، تا نقاط قوت وضعف دو دیدگاه روشن شود. ابن تیمیه معتقد است گاهی عقل بر قوه‏ای گفته می‌شود که انسان با آن تعقل می‌کند، چنانکه بر علوم و اعمالی که با آن قوه حاصل شده نیز عقل گفته می شود. که این معنی نتیجه عقل به معنای اول است، ازدیدگاه ابن تیمیه انسان در کسب معارف دینی با بودن کتاب و سنت و فطرت نیازی به عقل ندارد، و در صورت تعارض شرع و عقل، شرع مقدم است و سانی که به عقل در معارف توجه می کنند را در خطا می‏داند. علامه نیز معتقد است مراد از عقل در انسان عبارتست از نفس مدرک انسان و آن مبدئى است که تصدیقهاى کلى و احکام عمومى بدان منتهى می شود، علامه دیدگاه افراطی که در آن عقل در دین شناسی کاملا خود بسنده است و دیدگاه تفریطی که به بى‏اعتباری عقل نظر دارد، نمی پذیرد، و معتقد است جایگاه عقل بین آن دو است و عقل به هیچ‏وجه به خطا نمی رود و یکی از منابع مهم در معرفت دینی است. و هرگز بین عقل و شرع تعارض واقع نمی‏شود، دراین میان عقل در اندیشه علامه نسبت به ابن‏تیمیه دارای جایگاه ویژه‏ای در کسب معارف دینی دارد.

در این پژوهش، داده‌ها به صورت اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند و با روش توصیفی ـ تحلیلی به تحلیل محتوای آنها پرداخته می‌شود و نیز با رویکردی اجتماعی به علم کلام تلاش خواهد شد خاستگاه‌های اجتماعی پیدایش اندیشه کلامی شخصیتی چون ابن‌تیمیه مورد بررسی قرار گیرد. مهم‌ترین نتایج تحقیق حاکی از آن است که عوامل اصلی تأثیرگذار در شکل‌گیری اندیشه‌های وی را می‌توان در قالب مؤلفه‌هایی چون «شرایط سیاسی»، «سقوط خلافت عباسی» و به دنبال آن، «اضمحلال اقتدار سیاسی بخشی از جامعه اسلامی»، «مناقشه‌های معرفتی»، «مناقشه‌های کلامی»،«جهت‌دهی خاص به روش‌های فهم آیات، روایات و احادیث نبوی» و «فعالیت دراویش و نصیریه» در شام احصاء نمود. جاذبه‌های اندیشه ابن‌تیمیه با توجه به شرایط بحرانی جهان اسلام، وضعیتی را به بار آورده است که همچنان خود را در جریان‌های سلفی معاصر احیا می‌کند.

کتاب الدلیل الشرعی علی اثبات عصیان من قاتلهم علیّ من صحابی او تابعی توسط الشیخ عبدالله الهرری به رشته تحریر در آمده است. اطاعت از امیرالمومنین به فرموده کتاب و سنت یاایها الذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرسول و اولی الامر منکم واجب است وکسانی که به خروج خلیفه در آمدند کفرشان ثابت است و به نحو مردن جاهلیت میمیرد. ابن تیمیه در کتاب منهاج السنه علت خروج ناکثین و مارقین و قاستین را نبود عدالت در امیرالمومنین می داند و معتقد است که امیرالمومنین در هفتاد جا دچار اشتباه شده است. نویسنده این کتاب در صدد بررسی کسانی است که با امیرالمومنین به محاربه پرداختند و همچنین تهمت هایی که ابن تیمیه انتساب به امیرالمومنین داده است را بیان می کند. این کتاب شامل مقدمه و چند بخش می باشد. در بخش های ابتدایی کسانی که خروج کردند بر امام و همچنین از ندامت طلحه و عایشه و مراد معاویه از قتال را بیان می کند. در بخش های میانی انحرافات ابن تیمیه و بغض ابن تیمیه نسبت به امیرالمومنین را بررسی می کند. بخشهای پایانی هم احادیثی را به فضیلت امیرالمومنین اختصاص داده است. نویسنده پس از بررسی محاربین و تهمت هایی که به امیرالمومنین زده اند به این نکته اشاره می کند که ابن تیمیه شخصیتی قابل اعتماد نیست و نمی توان به احادیثی که می آورد اعتماد کرد.

کتاب ابن تیمیة و العقیدة السلفیة فی التشبیه و التجسیم، توسط سید علاءالدین سید امیر محمد الکاظمی القزوینی به رشته تحریر در آمده است. ابن تیمیه و سلفیه بر عقیده تشبیه و تجسیم خداوند متعال هستند. آنان آراء و نظرات خود را استناد به آیات صفاتی که برای خدا در قرآن ذکر شده می دهند و به روایات و احادیثی که بدان تصریح داشته باشد استناد نمی کنند. نویسنده در اثر حاضر سعی بر این دارد تا عقائد و نظرات منحرف ابن تیمیه و سلفیون را در تشبیه و تجسیم و رؤیت خدا بیان کند و همچنین به برخی از اکاذیب و افتراءات و خداع ابن تیمیه و شاگردان و یاران و کسانی که او را تأیید می کنند از اتباع سلفیه و خود را به عنوان فرقه ناجیه معرفی کرده و اتهامات زیادی را بر مسلمین وارد کرده و مسلمین را مشرک و کافر می خوانند و مسلمین را اهل بدعت معرفی می کنند. این کتاب شامل مقدمه و بیست و هفت مطلب می باشد. برخی از مطالب این اثر مباحثی چون، فرقه ناجیه، نظر ابن تیمیه از مخالفینش و افتراء بر آنان، ابن تیمیه و حدیث احمد بن حنبل در لعن یزید بن معاویه، کلام در عقیده تشبیه و عقیده تجسیم، اثبات صورت برای خدا از صورت، ابن تیمیه از مجسمه است، مجسمه چه کسانی هستند؟، کلام در عقیده رؤیت خدا، مسأله عقیده رؤیت از منظر اهل بیت(ع) و شیعیانشان، کلام در عقیده بر مکان و جهت و فوقیت برای خدا و ..... می باشد. مؤلف پس از بررسی عقائد ابن تیمیه و سلفیه در تشبیه و تجسیم باری تعالی، ابتدا به تبیین عقائد آنان پرداخته و سپس به این نتیجه رسیده است که عقیده آنان باطل و منحرف می باشد و عقائد آنان را رد نموده است.

کتاب تنزیه الحق المعبود عن حیز والحدود توسط عبدالعزیز عبدالجبار الحاضری به رشته تحریر در آمده است. بحث در امور عقیده ای کاری بسیار سخت می باشد ولکن بعد از مشاهده برخی کج فهمی ها و بستن افتریات به ذات اقدس الهی هر مسلمان آگاهی را بر آن میدارد تا گامی در دفاع از حقیقت بردارد. نویسنده در این کتاب برآن است تا مسئله توحید و تنزیه باری تعالی از شباهت به مخلوق را، به زبانی عالمانه اما ساده وقابل فهم برای همگان از دیدگاه علمای اسلام بیان نماید. این کتاب جامع بعد از تعریفات متعدد از مولف وکتابش توسط تنی چند از علما و صاحب نظران با مقدمه ای آغاز و بعد از آن بحث کتاب را با بیان عقیده الطحاوی و مراد ایشان آغاز میشود در بخش بعدی نظرات ائمه حنفیه را در تنزیه خداوند از حدود وجهت بیان شده است که در ادامه نویسنده حدود سی نمونه از نصوص ایشان را بیان می کند بیان عقیده ابن تیمیه پیرامون حدود الهی رادر ان مواردبیان می نماید .بعد از آن تحریف بعضی از معاصرین همجون بن باز در کلام الطحاوی گوشزد شده و سپس به بیان عقاید سایرین همچون ماتردیه و اشعری پیرامون تنزیه الهی پرداخته شده است در این فصل نیز قریب نود نمونه بیان شده است.بعد از آن دو شبهه که تحت عنوان پرسش از مکان خداوند بیان شده است توضیح و پاسخ گفته شده است کتاب بایک ملحق در بیان عقاید ابن تیمیه و یک خاتمه به پایان رسیده است. نویسنده در ان کتاب نظرات عالمانه و مدقانه علمای مذهب اهل تسنن را به خوبی بیان و آنها را از عقاید وهابیت تمییز داده است.

مهمترین اختلافات بین فرق و مذاهب اسلامی ‌و بویژه سلفیه بحث تفسیر آیات متشابه قرآن کریم است. نویسنده در کتاب موقف السلف من المتشابهات بین المثبتین و المؤولین سعی نموده تا سه رویکرد مثبتین، مؤولین و سلفیون را بررسی نماید. این کتاب شامل نقل قول بزرگان از مذاهب مختلف همچون اشاعره، معتزله و... است که نویسنده هر یک را با ادله مربوطه ایشان آورده است. نگارنده مباحث خود در این کتاب را در هفت بخش مجزا دسته بندی کرده است که شرح آن بدین قرار است: در بخش اول دیدگاه هر سه طیف را به تفصیل بیان نموده و ادله ی ایشان را در این زمینه و چرایی اعتقاد به چنین مساله ای بیان می دارد بخش دوم و سوم به بررسی و نقد دیدگاه مثبتین اختصاص دارد، که در این بخش ادله ی ایشان را واکاوی می نماید. بخش چهارم هم به مقایسه دیدگاه ابن‌تیمیه و مذهب مؤولین پرداخته است. نویسنده در بخش ششم و هفتم دیدگاه صحیح که همان تأویل است را بررسی و بیان نموده است. نویسنده با بررسی مطالب فوق همان‌طورکه در بخش هفتم بیان داشته توانسته با ادله محکم نظریه تاویل آیات متشابه را اثبات نماید.

کتاب نُصرة الإمام السبکی بِردِّ الصَّارم المُنکِی بقلم إبراهیم السمنودی به رشته تحریر درآمده است. زیارت قبور انبیاء و اولیاء الهی و صلحاء از أعمال حسنه و مستحب اسلامی است که جمیع مسلمین معتقد به این عمل می باشند. اما ابن تیمیّه با ابراز عقائد منحرفش با آن به مخالفت پرداخته و این عمل را شرک می دانست. ابن القیّم شاگرد وی نیز راه استاد خود را پیش گرفت. تا صدها سال بعد از آن دو با ظهور ابن عبدالوهّاب و بروز عقائد ضالّه اش که بدعتهای زیادی را در دین وارد نمود بار دیگر مسئله حرمت زیارت قبور و شدّالرحال برای زیارت قبور توسط او و اتباعش مطرح گردید. ابن عبدالوهّاب با متحد شدن با آل سعود به مناطق مختلف نجد و حجاز حمله برده و تمامی بقاع متبرکه و بناهای قبور را منهدم و تخریب نمودند. مسئله زیارت قبر نبیّ اکرم (ص) و شدّالرحال برای زیارت آن حضرت یکی از مسائل مهمی است که امروزه وهابیّون و سلفیّون با شدت با آن برخورد کرده و این عمل را شرک و کفر محسوب می کنند. وهابیّون و سلفیّون با تبلیغات شدیدشان در موسم حج و غیر آن با نوشتن کتب زیادی در تبلیغ عقائد ضالّه اشان می کوشند تا بسیاری از سنن حسنه اسلامی را نفی کرده و بدعت تلقی نمایند. یکی از این کتب ضالّه که توسط وهابیّون و سلفیّون نشر و توزیع گردیده کتاب الصَّارم المُنکِی تألیف إبن عبدالهادی الحنبلی است که حاوی مطالبی در نفی و ردّ زیارت قبر نبیّ اکرم (ص) و شدّالرحال برای آن است. او زیارت قبر حضرت و شدّالرحال برای زیارت قبر شریف را بدعت و شرک دانسته لذا مؤلف اثر حاضر درصدد برآمده تا روایات مستندی از نبیّ اکرم (ص) در رابطه با استحباب و أجر عظیمی که زائر از زیارت قبر شریف حضرت و شدّالرحال برای زیارت قبر ایشان شامل حالش می شود را تبیین نماید. و جواز زیارت قبر نبیّ اکرم (ص) را به إثبات برساند. و همچنین نقد و ردّی بر کتاب الصَّارم المُنکِی و گفته های غلط او باشد. این کتاب شامل بیست و پنج مبحث روایی می باشد. بعضی از مباحث آن عبارتند از: نبیّ اکرم (ص) فرمودند: نهی کردم شما را از زیارت قبور پس زیارت کنید قبور را، حضرت فرمودند: شدّ الرّحال نکنید الّا به سه مسجد، که مسجد من یکی از این سه مسجد است. حضرت فرمودند: کسی که زیارت کند قبر مرا بر من واجب است شفاعت او. حضرت فرمودند: کسی که برای زیارتم به سوی مدینه رهسپار شود، من شفیع و گواه او خواهم شد. حضرت فرمودند: کسی که بعد از رحلتم مرا زیارت کند، مثل اینست که مرا در زمان حیاتم زیارت کرده. کسی نیست که سلام کند بر من نزد قبرم إلّا این که خدا ردّ کند و برساند آن سلام را به روحم. و ... مؤلف بعد از بررسی موضوعات مطرح شده در کتاب الصَّارم المُنکِی، که زیارت قبر نبیّ اکرم (ص) و شدّالرحال را برای زیارت قبر آن حضرت بدعت و شرک دانسته، با درج أحادیث و روایاتی از خود نبیّ اکرم (ص) که به بیان ثواب و أجر فوق العاده بالای زیارت آن حضرت پرداخته، به این نتیجه رسیده است که برخلاف آنچه که امروزه وهابیّون و سلفیّون مدّعی آنند، زیارت قبر شریف نبوی بدعت و حرام نبوده بلکه عملی مستحب و خداپسندانه می باشد.

کتاب القول الأسَدّ ـ فی بیان حال حدیث «رأیت ربی فی صورۀ شاب أمرد» ـ توسط ابوالیسر عبدالعزیز ابن الصدیق الغماری به رشته تحریر در آمده است و حسن بن علی السقاف بر آن تعلیقیه زده است. مشبهه و مجسمه بر این عقیده اند که خداوند در روز محشر به صورت حضرت آدم بر مردم ظاهر می شود. ابن تیمیه یکی از شخصیت هایی است که خداوند را به صورت جوانی خوش سیما دارای دست و پا که در صورت او مویی نروییده است فرض کرده است. چون خداوند متعال بری از این اوصاف و اوهام می باشد پایه و اساس این عقائد فاسد و مردود ثابت می شود. نویسنده این کتاب در صدد است تا با عقائدصحیح اسلامی با جوابیه ها و ردی های خود به مقابله با این عقائد خرافی بپردازند. برخی مطالب این کتاب از این قرار است. تصحیح شبهه در کلام ابن تیمیه در حدیث الشاب الأمرد بودن خداوند متعال و رؤیتش با چشم، تصحیح قول شیخ حمود التویجری در عقیده اهل ایمان در خلق آدم علی صورۀ الرحمن, ذکر کردن اسانید حدیث الشاب الأمرد، فصلی در کلام بر موضوع حدیث رأیت ربی فی أحسن صورۀ. کتاب إعلام الثقلین بخرافۀ الکرسی موضع القدمین تعلیقه کتاب القول الاسد است که توسط حسن بن علی السقاف القرشی الهاشمی الحسینی به رشته تحریر در آمده است. لفظ کرسی در آیه: «وسع کرسیه السموات و الأرض» نزد منکرین به منظور جایگاه قدمین و دو پای پروردگار جهانیان است که با این تفسیر قائل به جسم بودن خدا می شوند.نویسنده این کتاب، در صدد بر طرف کردن شبهاتی که در این زمینه صورت گرفته می باشد. برخی مطالب این کتاب از این قرار است. قول صحابی نزد اصولیون حجت نیست ، حدیث «له فی کل سماء کرسی برای خداوند متعال در هر آسمانی کرسی و تختی است» و احتجاج کردن ابن قیم به این حدیث، مناقشه اسانید الکرسی موضع و جایگاه قدمین خداوند متعال از ابوموسی اشعری. روایت صحیح از ابن عباس و تفسیر الکرسی به العلم.

کتاب موقف علماء اهل السنۀ من ابن تیمیۀ توسط عادل کاظم عبدالله به رشته تحریر در آمده است. فرقه وهابیت بر اساس افکار و آراء ابن تیمیه به گونه ای پی ریزی شده که شناخت عقاید وهابیان در گرو شناخت عقائد ابن تیمیه می باشد. علماى شیعه و بسیاری از علمای اهل سنّت که هم عصر ابن تیمیّه بوده اند مطالب وی را به نقد کشیده و بر ردّ بطلان نظریات او کتاب ‌هایی نوشته اند. نویسنده این کتاب در صدد بررسی دیدگاه ها و نظرات علمای اهل سنّت مرتبط با ابن تیمیه می باشد. این کتاب شامل مقدمه و دیدگاه 110 تن از علمای اهل سنت مرتبط با ابن تیمیه ومنع کردن ابن تیمیه از فتوا دادن و همچنین بطلان عقیده ابن تیمیه می باشد. در قسمت های پایانی کتب ابن تیمیه که آنها را در دانشگاه الازهر مصر ضاله خواندند بررسی می کند. نویسنده پس از بررسی دیدگاه های علمای اهل سنت به این نتیجه رسیده است علمای اهل سنت ابن تیمیه را کافر، زندیق، ناصبی، ضال و... می دانند که هیچ جایگاهی نزد اهل تسنن ندارد.