جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده ندارد.

سهروردی در دو اثر بزرگش، المشارع و المطارحات و حکمه‌الاشراق، به نقد برخی از بنیان‌ها، آراء و ادله مشائیان پرداخته است. در بسیاری از این نقدها وی به مغالطه‌شناسی مشائیان پرداخته و مغالطات آنها را مشخص نموده است، به عبارتی دیگر، وی از دریچه مغالطه به نقد مشائیان نشسته است. در این پژوهش بر آن شده‌ایم که به بررسی و ارائه مغالطه‌شناسی او در نقد مشائیان بپردازیم. برای این کار ابتدا سعی کرده‌ایم که به بررسی چند مسأله بنیادی‌تر نسبت به این موضوع بپردازیم. در راستای پرداختن به مغالطه‌شناسی سهروردی در نقد مشائیان باید ببینم که وی اساسا چگونه به مغالطه پرداخته است، چه رویکردهایی در مغالطه‌پژوهی داشته است و مشخص کنیم که این نقدهای مغالطه‌شناسانه در مغالطه‌پژوهی‌اش چه جایگاهی دارند. برای این امر بایسته است که به طور اساسی‌تر، بدانیم که چه رویکردهایی در مغالطه‌پژوهی منطق‌دانان مسلمان وجود دارد و سهروردی چه جایگاهی در مغالطه‌پژوهی سنت منطقی منطق‌دانان مسلمان دارد. در این نوشتار پس از مشخص نمودن رویکردهای مغالطه‌پژوهی منطقدانان مسلمان و جایگاه سهروردی در میان این منطقدانان و مشخص نمودن جایگاه نقدهای‌ مغالطه‌شناسانه‌اش، به ارائه و بررسی این نقدها پرداخته شده است.

برخی از منتقدان[i] با استناد به آیه:﴿أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّیلِ ساجِداً وَ قائِماً یحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ یرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هلْ یستَوِی الَّذینَ یعلَمونَ والَّذینَ لَا یعلَمونَ إِنَّما یتَذَکرُ أُولُوا الْأَلْبابِ﴾[ii] و سایر آیات و احادیث مدعی شده‌اند که: علم ارزشمند و نافع از دیدگاه قرآن و اسلام منحصر در علوم دینی است. با نگرش درآیات و روایات معلوم می‌گردد که هدف قرآن بیان جزئیات تمام علوم بشری نیست و علم ارزشمند را منحصر در علوم دینی نمی‌داند، آیات قرآن و احادیث پیامبر (ص) نه‌تنها به همۀ علوم ازجمله علوم تجربی توجه کرده‌اند، بلکه تذکر داده‌اند که هنگام مطالعات تجربی به آفریدگار طبیعت، آسمان و... نیز توجه کنید که جمع بین ایمان و علم مطلوب است و با همدیگر منافاتی ندارند. در این مقال و مجال درصدد پاسخ‌گویی به شبهه مطرح‌شده با استناد به آیات و احادیث با بهره‌گیری از منابع معتبر هستیم.

از برهان صدیقین چندین خوانش ارایه شده است. درمیان اندیشمندان پسین، یکی از مهمترین خوانش‌ها ازعلامه طباطبایی است که با نگرشی وجودی عرضه شده است. مفاد خوانش وتقریر ایشان نسبت به دیگرخوانش‌های فلسفی، به مرز عرفان نزدیکتر می‌شود؛ چه اینکه در نگاه عارف نیز پذیرش خدا اولین اصل و مفروض اصلی تمام مباحث عرفانی است. در این نوشتار تلاش شده است با توجه به اینکه خوانش علامه دارای لایه‌های هستی‌شناسانه و شناخت‌شناسانه مهمی می‌باشد، درآغاز اصل برهان با تکیه به آثار ایشان نقل و سپس در هفت گام مورد فهم و تحلیل قرار می‌گیرد و در ادامه برخی از نقدهایی را که گام‌ها و لایه‌های پیش‌گفته را نشانه رفته است، شناسایی و آورده شده است و سرانجام نقدهای یادشده، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است و از نزدیکی برهان یادشده به عرفان و رویکردعلامه در خوانش برهان، دفاع شده است.

چکیده در تاریخ تربیتی اسلام با گرایش‌ها و رویکردهای متفاوتی روبه‌رو می‌شویم. گرچه سخن همهٔ آن‌ها برپایهٔ قرآن و سنت است، هریک از زاویه‌ای با واژهٔ تربیت و حیطه‌های مربوط به آن روبه‌رو شده‌اند. پژوهش و بررسی دربارهٔ این اصول تربیتی اهمیت دارد؛ چراکه با نقد و بررسی آن‌ها می‌توان عمیق‌تر و کاربردی‌تر با موضوعات تربیتی روبه‌رو شد. همچنین، آشنایی با معایب و کاستی‌های موجود، می‌تواند چهرهٔ واقعی این گرایش‌ها را آشکارتر سازد. از جملهٔ این رویکردها، گرایش نقل‌گرایی است که در حال حاضر، به‌شکل‌ افراطی در گروه‌هایی، همچون سَلفیان و وهابیان و ده‌ها فرقهٔ دیگر دیده می‌شود. این‌ گروه‌ها با تأکید بر سنت و کتاب، شیوه‌های غلط تربیتی خود را میان قشرهای گوناگون، از جمله جوانان ترویج می‌دهند. حال، باتوجه‌به اهمیت تربیت اخلاقی، این پرسش مطرح می‌شود که در رویکرد نقل‌گرایی معیارهای تربیت اخلاقی چگونه دنبال شده‌اند و آیا تربیت اخلاقی نقل‌گرایانه به این معیارها توجه کرده است یا خیر؟ این مقاله با روش تحلیلی‌استتاجی در پی پاسخ به این پرسش‌هاست. در ادامه دلالت‌های تربیتی رویکرد نقل‌گرایی و تأثیرات منفی این نوع تربیت اخلاقی نقد و بررسی می‌شود.

خدای متعال دارای صفات متعدد است . صفات باریتعالی عین ذات او است . و لذا این صفات در مفهوم با هم فرق می‌کنند اما در مصداق یکی هستند. علم یکی از صفات مهم باریتعالی است . که در مورد خدای متعال به معنای حضور و وجود است . او به ذاتش عالم است . چون هر چیزی که مادی نباشد و قائم به ذات باشد، مجرد است . هر مجردی عاقل است . پس خدای متعال که مادی نیست و قائم به ذات است در مرتبه اعلی تجرد قرار دارد. بنابراین او عالم است . اما علم خدای متعال به ما سوی، علم فعلی تام است که علت پیدایش مخلوقات است و علم به علت ، علت است از برای علم به معلول و از طرف دیگر علت نسبت به معلول در مرتبه بالاتری از وجود قرار دارد. بنابراین هر صفت کمالیه که معول دارد علت به نحو اعلی آنرا دارا است . علم یکی از صفات کمالیه است که مخلوقات دارند پس خدای متعال این صفت را به نحو کاملترش دارا می‌باشد. اما مشائین مخصوصا ابن‌سینا در کیفیت علم باری به ما سوی به صور مرتسمه قائل شده که در واقع صورتی از اشیا در علم باری موجود است و باعث خلقت اشای می‌شود گر چه در نهایت این نظریه رد شد علم باریتعالی به جزئیات تعلق می‌گیرد. منتهی ابن‌سینا و ابن‌رشد و اکویناس معتقدند که خدای متعادل جزئیات زمانی را به نحو کلی می‌داند. علم باری ثابت است گر چه موجودات مادی زمانی که مخلوق باری هستند تغییر می‌کند اما علم باری نسبت به آنان تغیر نمی‌کند زیرا او بر کل هستی احاطه دارد و علت پیدایش آنهاست بنابراین بوسیله تغییر در موجودات مادی، تغییری در علم او حاصل نمی‌شود. اما علم باری در رابطه با ممکنات اینگونه است که صفت ممکن در مورد خدای متعال معنی ندارد، چون نسبت او به مخلوقات نسبت وجوب است بنابراین صفت امکان نسبت به کسانی صادق است که به کل عالم هستی احاطه نداشته باشد. والا موجودی که بر کل عالم هستی تسلط دارد. او از حال - آینده گذشته همه موجودات آگاه است . خدای متعال به شرور عالم است با توجه به اینکه عالم هستی، خیر است شرور در عالم مادیات وجود دارد. گر چه شر امری عدمی است اما در عالم ماده یک امر نسبی می‌باشد و لذا شر نسبت به خیر سنجیده می‌شود. حکما مشا مخصوصا اکویناس معتقد است خدای متعال شر را به وسیله خیر می‌شناسد. به نظر می‌رسد، که انسان می‌تواند صفاتی را که در قرآن به خداوند نسبت داده شده را درک کند. و علم در مورد خدای متعال به معنای حضور و وجود است . و گرنه صفت علم برای ذات باری تعالی صادق نیست . خدای متعال عالم است چون در مرتبه اعلی از تجرد قرار دارد. و هر کمالی که مخلوقات دارند به طریق اولی او دارا است . زیرا علت تامه آنها می‌باشد پس او عالم است او بر کل عالم هستی تسلط دارد و علت پیدایش مخلوقات است . بنابراین به غیر عالم است . اما برخلاف نظریه ابن‌سینا، تمام موجودات نزد باری حضور دارند. و لذا نظریه صور مرتسمه باطل است . خدای متعال ما سوی خودش را به تفصیل می‌داند و لذا به نظر بنده ابن‌سینا منکر علیم باری به جزئیات زمانی نیست . اما اینکه او قایل شده خدای متعال جزئیات زمانی را به صورت کلی می‌داند قابل تامل است . صفت ممکن در مورد خدای متعال صادق نیست بنابراین او به ذات‌اش و به غیر عالم است .

برهان نظم متداول‏ترین برهان بر اثباتوجود خداست. برهان نظم با استفاده از نظم در جهان طبیعت درپی اثبات ناظم و علم وحکمت برای خالق جهان است . به عبارتی، هدف و وظیفه برهان نظم آن است که ما را از سطح طبیعت و جهان مادی به ماورای این جهان مادی که ذاتی علیم و حکیم است برساند و به خوبی از انجام چنین وظیفه‏ای برمی‏آید.دیوید هیوم (1711-1776 میلادی) انگلیسی از فلاسفه تجربه گرا و شکاک غربی است. وی با بسیاری از مبانی متافیزیک به معارضه برخاست چنانکه دلایل وجود خدا را نیز مورد مناقشه قرار داد، از آنجا که در عصر وی، مشهورترین دلیل اثبات خداوند در جهان غرب، دلیل نظم یا برهان علت غایی بود، وی این دلیل را مورد چالش جدی قرار داد و اشکالاتی بر آن وارد کرد. بسیاری از متکلّمان و فلاسفه غربی اشکالات وی را وارد دانسته و برهان نظم را نا استوار انگاشتند. متفکران اسلامی نیز در بحث های فلسفی و کلامی خود مناقشات هیوم بر برهان نظم را مورد توجه قرار داده و به آن ها پاسخ داده اند که در این تحقیق با جهت گیری تحلیلی و انتقادی به آن پرداخته شده است.

چکیده تبیین چگونگی هستی و ظهور انسان نقشی راهبردی در عملکرد انسان و اعتقاد او به غایت و هدف نهایی از زندگی و زیستن دارد. امروزه شاهد پیامدهای کلامی بسیاری در حوزه‌ی هستی‌شناسی و غایت‌شناسی انسان براساس دو رویکرد مشهور در مسأله‌ی ایجاد انسان –ثبات انواع و تبدّل انواع– هستیم؛ و ازآنجاکه تمام استنتاج‌های علوم به مدد عقل صورت می‌پذیرد، در این مقاله عوامل مؤثر بر تبدّل تا ظهور انسان از دیدگاه داروین، به مکتب عقلی ملاصدرا عرضه ‌می‌شود تا امکان و حدود این تبدّل‌ها با نظام دقیق عقلی او روشن‌ شود. داروین نظریه‌ی تکاملی‌اش را براساس مستندات تجربی خود که از طریق مشاهداتش در سفرها، فسیل‌ها و برخی آزمایش‌ها بر روی حیوانات اهلی به دست آمده و با استفاده از پیش‌فرض‌های عقلی، بنا نهاده و سپس آن‌را به انسان نیز تعمیم می‌دهد. به‌نظر وی، ایجاد انسان از نیای حیوانی و به‌یاری انتخاب طبیعی، در تنازع بقا صورت‌گرفته است؛ ایجاد انسان از سر تصادف بوده و سرانجامِ انسان نامعلوم است. وجودشناسی حکمت متعالیه با تبیین تشکیک در وجود و حرکت جوهری، حلقه‌های مفقوده‌ی داروین را روشن ‌نموده، چگونگی تبدّل موجود تا ظهور انسان و حدود آن‌را مشخص‌ می‌نماید؛ براساس حکمت متعالیه، گرچه انسان محصول فرایند تکامل است، این فرایند تابع برنامه‌ای ازپیش‌تعیین‌شده‌ است و عوامل زیست‌ محیطی، علل زمینه‌ای تکامل انسان هستند، حکمت متعالیه ساحت دومی نیز برای انسان قائل است که منشعب از جسم اوست و استعداد تبدّل و تکامل تا بالاترین مراتب وجودی را داراست. درنتیجه، انسان نه‌تنها هدفمند ایجاد شده، بلکه جاودانه است و در مراتب متفاوتی از وجود، زندگی خود را ادامه خواهد داد. روش پژوهش در این مقاله، توصیفی – تحلیلی است که با استفاده از منابع اصلی انجام ‌پذیرفته است.

چکیده ندارد.

مسیله آفرینش عالم از دیرباز مورد توجه فیلسوفان و اندیشمندان بوده است به طوری که سابقه این مسیله به دوره یونان باستان نیز میرسد و هر کس به فراخور مرام و مسلک خود به این موضوع پرداخته است. ابن سینا فیلسوف بزرگ ایرانی نیز از این قاعده مستثنی نبوده و توجه خاصی به این مسیله داشته است و در آثار گوناگون خود از جمله شفا، نجات، اشارات، تعلیقات و .. به این مسیله پرداخته است. طرحی که ابن سینا در قالب آن به بحث و بررسی آفرینش عالم می پردازد، طرح حدوث ذاتی و قدم زمانی است که میتوان آن را طرح سینوی نامید. ابن سینا برخلاف متکلمان قایل به قدم زمانی عالم نیستند چون آن را مرادف با بی نیازی از خالق و در نتیجه واجب الوجود بودن آن می دانند، در حالیکه به اعتقاد ابن سینا قدم زمانی عالم نه تنها با مخلوق بودن آن ناسازگاری ندارد و مطابق با آیات و روایات می باشد، بلکه با دایم الفیض بودن خداوند نیز سازگاری ندارد و این در حالی است که اعتقاد به حدوث زمانی عالم مرادف با تعطیلی فیض است و برخلاف فیاضیت واجب تعالی است. در مورد نوآوریهای ابن سینا در این مسیله میتوان گفت که شیخ ابتکاراتی داشته است از جمله، تقریر نوین نظریه فیض، اثبات حادث ذاتی، چگونگی صدور و ... ابن سینا با تقسیم حدوث به ذاتی و زمانی مدعی می شود که ازلی بودن عالم از حیث زمانی مستلزم آن نیست که عالم هستی مخلوق خداوند نباشد. از این حیث نزد بوعلی خداوند به عنوان علت فاعلی عالم، صرفا محرک نبوده بلکه معطی وجود به عالم هستی نیز تلقی می شود. در باب منتقدیم شیخ در مسیله آفرینش جهان می توان از غزالی نام برد که بوعلی سینا را به سبب اعتقادش مرتد خوانده و او را تکفیر کرده است. بیشتر انتقادات وارد شده بر ابن سینا وارد نیست و در بیشتر موارد غزالی یا قصد عناد داشته یا دچار بدفهمی و مغالطه شده است.