جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتابنامه: ص. ۱۰۷ - ‎۱۱۱؛ همچنین بصورت زیرنویس // در این رساله بر آنیم که به بررسی مبانی عقلی و نقلی امامت از دیدگاه علامه طباطبایی بپردازیم. این رساله در نگاه تشیع و به ویژه علامه طباطبایی به عنوان یکی از بارزترین نمایندگان این مکتب، یکی از مسایل مهم اعتقادی است که همچون دیگر اعتقادات، بیشتر در حیطه علم کلام مورد کنکاش قرار می گیرد. امامت به تعبیری دنباله نبوت است اما تفاوت هایش با آن مهر خاتمیت بر نبوت زده و حقیقتی به نام امامت را ایجاد کرده است. هدایتگری امام در صورتی صورت می گیرد که تلاش های قبلی زمینه را برای آن مساعد تر نموده است. لذا در نحوه هدایت امام به مطلوب جلوه پرنگ تری می یابد. دانستن ویژگی های امام از جمله علم، عصمت و انتصاب او از سو.ی خداوند و نیز شناخت مناصب او، هم چون ولایت تکوینی، تفسیر دین و حکومت امام موجب ایجاد شناخت عمیقتری نسبت به نقش امام و ضرورت وجود او می شود. بررسی برخی مبانی عقلی چون دقت در برخی اوصاف خداوند، ضرورت وجود امام از دیدگاه علامه را به خوبی تبیین می نماید. هدایت گری خداوند هدایت بندگان را توسط او ایجاب می کند، حکت خداوند مقتضی ایجاد زمینه مناسب و شکل دادن نظامی است که در پرتو آن بتوان به هدف غایی خلقت و تکامل مطلوب دست یافت و آن نظام احسن قطعا خالی از وجود یک راهنما و هدایتگری به نحوه هدایتی که ذکر شد نخواهد بود. از سوی دیگر لزوم تدبیر بندگان به بهترین صورت، مقتضی ربوبیت پروردگار است و رحمت الهی ایجاب می کند که نیاز مومنان به رهبر و راهنما پاسخ دهد و این نقض را از آنان برطرف نماید هم چنین عدل الهی مستوجب آن است که افاضه لازم را به مستحق آن بنماید و از جمله کمال هدایت را که توسط امام صورت می گیرد و انسان را به غایتش می رساند از او دریغ ننماید. مبانی نقلی نیز این امور عقلی را تایید کرده و بر آن تاکید می ورزد یا از جنبه دیگری ضرورت وجود امام را تبیین می نماید. بررسی تفسیر شریف المیزان ما را در رسیدن به دیدگاه علامه درباره این مبانی یاری می دهد. از جمله آیه ‎۱۲۴ سوره بقره مه مبین هدایتگری خداوند است و ملازمه این صفت الهی با ضرورت امامت را بیان می کند. یا آیه ولایت که نشان می دهد برای اعمال ولایت تشریعی خداوند بر بندگان وجود امام ضروری است و آیه اکمتل دین متضمن آن است که بدون وجود امامت، تمامیت دین به سرانجام نخواهد رسید. بدین ترتیب بررسی مبانی عقلی و نقلی مار ابه اینجا می رساند که رسیدن انسان و مجموعه هستی به غایت مطلوب و سعادتمند شدن انسان، مرهون وجود امام است.

یکی از دغده های ذهنی انسانها از گذشته تا حال مساله غایت حیات و پایان زندگی این جهانی اوست. اینجاست که اهمیت فهم مساله معاد بیشتر آشکار می شود و بدین جهت ادیان الهی یکی از مسائل محوری رسالت خویش را دعوت به فهم این مساله و باور درست و راستین به آخرت دانسته اند. متکلمان و حکیمان مسلمان نیز ضمن اینکه در اصل باور به معاد اشتراک نظر دارند اما در کیفیت حیات پس از مرگ و چگونگی وجود انسان و حیات او اختلاف نمودند، تا جایی که برخی معاد را تنها جسمانی، برخی تنها روحانی و گروهی دیگر جسمانی و روحانی دانستند، دسته سوم ضمن باور داشتن به جسمانی و روحانی بودن معاد در کیفیت جسم اختلاف کردند. امام خمینی و علامه طباطبایی که از بزرگان حکمت، عرفان و کلام امامیه هستند، براساس فهمشان از آیات، روایات و بر مبنای تفکر فلسفی شان که از سرچشمه حکمت متعالیه صدرایی سیراب می شوند دیدگاه ویژه ای در این مسأله دارند. امام و علامه طباطبایی در روحانی و جسمانی بودن معاد متفق القول هستند با این وجود در معاد جسمانی، امام خمینی در اینکه بدن آدمی پس از مرگ ظاهری بدون هیولای مادی است، با استواری سخن می گوید. اما علامه طباطبائی در برخی کلماتش با توجه به برخی روایات به وجود جسم مثالی در عالم برزخ اشاره دارد، گرچه در تفسیر المیزان معتقد است که بدن انسان در عالم آخرت دوباره زنده می شود و به سوی روح حرکت می کند و به آن ملحق می شود، به عبارت دیگر همان الحاق بدنها به ارواح است نه عود ارواح به ابدان با این تعبیر برای نفس جایگاهی مهم تر از بدن قائل شده اند نه به این معنا که دیگران منکر این جایگاهند، بلکه به این معنا که بعد مادی نفس (بدن) از حیث رتبه به مراتب، پائین تر از روح است و روح از آن جهت که بعد از مفارقت از بدن به تجرد تام نایل شده است و غایت آن خودش است و دیگر نیازی به بدن ندارد و این بدن است که بعد از زنده شده باید به روح ملحق شود و با همراهی روح از کمالات لایق آن بهره مند شود.

این تحقیق شامل سه بخش با این موضوعات است: بخش اول، روش تفسیری علاّمه طباطبایی در المیزان: جایگاه احادیث در تفسیر المیزان، جایگاه سیاق، جایگاه اقوال صحابه و تابعین، نمونه ای از قصص قرآنی در المیزان، ترتیب تفسیر آیات در المیزان، جایگاه آیات الاحکام در المیزان؛ در بخش دوم، متن عربی آرای علاّمه طباطبایی در ذیل سوره های حمد، بقره، آل عمران و نسا و در بخش سوم، ترجمه ی فارسی آنها آمده است.

فلسفه دین دارای مسائلی نظیر رابطه علم و دین، عقل ودین، اخلاق و دین، مسأله زبان دینی و... است. بحث زبان دینی مسأله ای که شاید بتوان گفت در تمام ادیان آسمانی، مطرح بوده و هست. مباحث زبان دینی شامل چیستی زبان دینی، معناداری یا بی معنایی آن، حقیقی یا مجازی و یا سمبلیک بودن آن و معرفت بخش بودن انواع گزاره های دینی مانند گزاره های تاریخی، موعظه ای، دعا ونیایشی و گزاره های کلامی است. مهمترین بحث آن مربوط به گزاره های کلامی است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفان و متکلمان دینی بوده است با این سؤال که آیا اطلاق مفاهیم محدود انسانی و مادی بر خدای نامحدود غیرجسمانی امکان دارد. در این رساله، بررسی و تطبیق آراء علامه طباطبایی (ره) و ویلیام آلستون فیلسوف دین آمریکایی معاصر، در زمینه زبان الهیات (کلام) مدّنظر بوده است. آلستون برای توجیه مشکل اطلاق گزاره های کلامی بر خدا نظریه «کارکردگرایی» را مطرح می کند که البته بدون اشکال نیست. علامه برای توجیه این مشکل، نظریه های «اشتراک معنوی و تشکیک در وجود»، «تأویل کلامی» و «غائیت» را مطرح می کند که هر کدام در جایی کاربرد دارند. نظریه اشتراک معنوی درباره اوصافی نظیر علم، قدرت، حیات و وجود، کاربرد دارد و اطلاق آن ها را توجیه می کند و نظریه دوم در مورد اوصافی نظیر سمیع، بصیر، دارای دست بودن و مکان داشتن کاربرد دارد که این اوصاف، متعلق به ممکنات است و از ساحت الهی دور است که متصف به این اوصاف شود. این اوصاف، به اوصاف دسته اول تأول برده می شود و نظریه غائیت در زبان عرفی و دینی و در مورد تمام اوصاف استعمال دارد و استعمال و صدق آن ها را توجیه می کند.

زبان و زمان دو مقوله بسیار مهمّ و تأثیرگذار در حوزه ی معرفت دینی است. زبان دین از سویی بیانگر اهداف وباورهای گوناگون دین وشیوه ی خاص بکارگیری کلمات از سوی آورنده آن است واز سوی دیگر همه ی نمادهای دینی معنایشان را از کل زمینه ای که در آن بکار می روند، می گیرند و هر کدام ازآنها تداعی گر معنایی هستند که حتی در سنت واحد هم از دوره ای تا دوره ی دیگر تفاوت نمایان دارد. به عبارت دیگر می توان گفت گزاره های دینی بار معنایی زمان خود را دارند. تحقیق حاضر در پی آن است که چگونگی شناخت گزاره های دینی ومیزان تأثیرپذیری این شناخت از دو مقوله ی" زبان وزمان" را از نگاه "علّامه محمّد حسین طباطبایی" مورد بررسی قرار دهد. آنچه مدّ نظر است تبیین ملاک معنای نهفته ی عبارات والفاظ دینی ومتون مقدس به خصوص قرآن با نگرش زبانی وزمانی است. همچنین شناخت آن دسته از مبانی معرفت شناختی که محدوده ی برداشت ها ی متعدد ازمتون دینی را مشخص می کند و دستیابی به پاسخ هایی منطقی ومستند در جهت چگونگی پاسخگویی و شیوه ی انطباق قرآن کریم بر نیازهای متنوّع ومتغیّر انسان ها درعصر های گوناگون ، مورد توجه قرار گرفته است . اثبات ابدیّت و جاودانگی قرآن و پایان بخشیدن به دغدغه ی مؤمنان در خصوص هدایتگری مستمر این کتاب آسمانی در عصرخاتمیّت، از دیگر اهداف نگارنده در تدوین این اثر است. در این راستا تفسیر گرانسنگ "علّامه" بر قرآن ،المیزان فی تفسیر القرآن، مورد بررسی عمیق ودقیق قرار گرفت و با تعمّقی خاص در دیگر آثار ایشان ،مطالب وبیانات راهگشا در بحث حاضر استخراج واستنباط گردید.سپس با تأمل در آراء برخی اندیشمندان و صاحبنظران این امر ، دیدگاه "علّامه" در این خصوص بارز شده است .سرانجام نتیجه بدست آمده حاکی از این است که در منظر "علّامه" قرآن، به " لسان قوم" سخن گفته و الفاظ جدیدی برای معانی وضع نکرده است، بنابراین ادبیاتی رمز آلود ومعمّاگونه ندارد؛ بلکه همواره می توان به فهمی صائب وصواب از قرآن رسید . از سوی دیگر مخاطب اصلی این کتاب همه ی انسان ها هستند و گذشت زمان وقانون تحوّل وتکامل آن را کهنه نمی سازد؛ زیرا اساس این سنت لایتغیّر الهی بر خلاف قوانین اجتماعی ، بر توحید فطری است.

پژوهش حاضر از 4 بخش تشکیل یافته است . در بخش اول کلیاتی درباره تعریف و ماهیت آزادی و مفهوم آن، سیر تطور آن و نظرات اندیشمندان غربی و اسلامی ارائه می گردد. در بخش دوم، آزادی در حوزه فردی، ارتباط با آن با اراده و مسئولیت ، آزادی فردی در عرصه های مختلف از قبیل آزادی ایمان، اندیشه اسلامی مطرح می شود. در بخش سوم: آزادی در حوزه اجتماع و در انواع مختلف آن مانند آزادی بیان و آزادی افکار و تضارب آراء در جامعه، آزادی قانون و ارتباط آن با نظم و امنیت ، آزادی و عدالت اجتماعی، آزادی احزاب و گروههای سیاسی و حدود آزادی در جامعه مورد بررسی قرار می گیرد. در بخش چهارم: آزادی در حوزه حکومت طی سه فصل به بیان و ملاک آزادی حکومت ، مردن و نقشی که در تعیین حکومت کارگزاران آن و ارتباط با آنها دارند و حدود آزادی حکومت پرداخته می شود و در آخر نیز نتیجه گیری از پژوهش که در واقع بررسی نهایی موضوع مورد پژوهش است ، ارائه می شود.

تحولات علمی که بیشتر در گستره علوم تجربی رخ می نماید، یکی از شگفت انگیزترین عرصه های هنرنمایی انسان در ادراک زیبایی خلقت است و از آن شگقت تر، ثبات و شمولی است که در پس پرده خلقت بوده، تحول آفرینان در پی آن بدین تحولات نایل آمده اند. البته کلیت وضرورت در قوانین علمی که حاکی از ثبات و شمول حاکم بر قوانین طبیعت است، به سادگی فراچنگ شناخت عالم نمی آید. بنابراین سؤال از قوانین علمی و کلیت و ضرورت آن و منشا این دو از مسایل پیچیده و اساسی است که باید بدان پرداخت و در صورتی که این مسایل حل نگردد،عام پایه و مایه محکمی نمی یابد و الیته این رسالت بر دوش فلاسفه است که در باب مسایل معرفت شناختی و به طور خاص در باب علم شناسی فلسفی به کاوش از منشا و مکانیسم کلیت وضرورت یابی قوانین علمی بپردارند. باب کلیت و ضرورت در علوم طبیعی به روش کتابخانه ای جمع آوری شده، سپس با روش عقلی تحلیلی به بررسی و بعضا نقد موضوع پرداخته و در نهایت داوری مختصری در مورد مدعیات ایشان به عمل آمده است. بر اساس نظر علامه و کانت و برخلاف نظر دکارت و هیوم فرایند شناخت به نحو عام، محصول انفعال حسی و فعالیت ویژه ذهنی است و فرایند تولید علم طبیعی به نحو خاص علاوه بر نیاز به داده های حسی طبیعت، نیازمندفعالیت ویژه ذهنی در تولید احکام کلی و ضروری مقد م بر تجربه است؛ به گونه ای که علوم تجربی، کلیت و ضرورت خود را از یک سو و گسترش مرزهای این علوم را از سوی دیگر مدیون این فعالیت در تولید قضایای پیشینی است. البته نقطه افتراق ا ن دو مکتب را به اختصار می توان در مکانیسم تولید علم و در نتیجه مکانیسم کلیت و ضرورت یابی ذهن دانست. از آنجا که برخلاف فلسفه کانت، علامه متعرض فلسفه علوم به نحو خاص نگردیده است لذا نگارنده راتوفیقی دست داد تا به رغم بضاعت علمی اندک این راه را خود طی کند و اصول تفکر مکتب صدرایی را در معرفت شناسی نوصداریی علامه جستجو و آن را بسط داده و در امتداد آن به یک منطق اکتشاف علمی برای علوم تجربی دست یابید تا از این رهگذر بتواند امکان کلیت و ضرورت احکام تجربی را با این منطق محک زند ولی جالب آنکه عکس این مطلب به دست آمدچنانکه رهگذر این کاوش، خود، از بحث ضرورت بود که با توجه به دو نوع ضرورت مورد نظراین مکتب به نظام دو قطبی منطق اکتشاف علی رهنمون گردید.

این رساله با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبائی (ره)، درباره ماهیت، عوامل و نتایج نجات به مطالعه و تحقیق پرداخته، و سعی نموده است با نگاهی به آموزه نجات در مسیحیت و نقد و بررسی آن، بر غنای هر چه بیشتر بحث بیفزاید. مطمئناً نجات شناسی اسلامی نسبت به نجات شناسی مسیحی ماهیتی متفاوت دارد. در اسلام نجات به معنای رستگاری و نیل به کمال و سعادت حقیقی است و تنها در سایه ایمان و عمل شایسته حاصل می آید. در حالی که مسیحیت در ماهیت نجات، بر رهایی از گناه نخستین تأکید می کند، و این همان چیزی است که اسلام آن را بر نمی تابد؛ زیرا از منظر اسلامی، همه انسان ها با سرشتی پاک و فطرتی الهی به دنیا می آیند و با هدایت الهی و اختیار خود در رسیدن به هف آفرینش توانایند. کسانی که با تحقق بخشیدن به راهکارهای نجات، خویشتن را به ساحل رستگاری برسانند، در دنیا به حیات طیبه و در آخرت به بهشت الهی متنعم می شوند.

کتابنامه: ص. ۱۱۷-‎۱۱۹؛ همچنین بصورت زیرنویس // مباحث و مسائل اخلاقی از جمله موضوعاتی بوده که عالمان دینی در همه اعصار به آن پرداخته اند. با این همه مسائل راجع به اخلاق به ویژه فلسفه اخلاق سهم بسیار ناچیزی از میراث علمی اندیشمندان دینی گذشته را به خود اختصاص داده ا ست. و افرادی مانند علامه طباطبایی و شهید مطهری با وجود آنکه در رابطه با مسائل فلسفه اخلاق بحث نموده اند، موفق به تنظیم و تدوین آن نشده اند. ما در این رساله درصدد هستیم که مباحث و دیدگاه های این دو شخصیت بزرگ را به صورت منظم و مدون تبیین و بررسی نموده و در اختیار تشنگان اخلاق ناب محمدی قرار دهیم. ما در ابتدا به تعریف و تشریح مسائل فلسفه اخلاق پرداخته ایم و سپس مفاهیم و گزاره های اخلاقی و دیدگاه های علامه و استاد مطهری در این ارتباط و نظریه اعتباریات و رابطه ادارکات اعتباری با نسبی گرائی را بیان نموده ایم و راه حل هایی نیز برای برطرف نمودن شائبه نسبی گرایی از نظریه اعتباریات ارائه نموده ایم. در بخش معیارهای اخلاقی ابتدا به بیان نظریات مطرح شده در رابطه با آن و سپس به مکتب اخلاقی عامه با نام مکتب توحیدی اسلام و مکتب اخلاقی استاد مطهری با نام نظریه پرستش پرداخته ایم. و در انتها به مبحث رابطه دین و اخلاق پرداخته ایم و دیدگاه علامه طباطبایی و استاد مطهری را نیز در این ارتباط بیان نموده ایم.

این رساله ایده های اجتماعی علامه طباطبائی ( قدس سره) در المیزان را مورد بررسی قرار داده است. هدف از انتخاب این موضوع تبیین اندیشه های اسلامی در علوم اجتماعی می باشد. چرا که این بعد از دین محجور مانده است. نمی توان جامعه شناس یا فیلسوفی را یافت که با دقت نظر این مباحث را استخراج کرده باشد. این رساله می کوشد به عنوان کتابی مستقل حاوی اندیشه های عالمی مسلمان مطرح باشد. برای دست یابی به این هدف مباحث مرتبط با موضوع را در سه بخش تنظیم کرده و از آغاز خلقت تا ماهیت و رسالت نهادهای اجتماعی را کنکاش کردیم. دامنه ی رساله، تفسیر شریف المیزان است، اما برای داشتن تصویری روشن تر از مطالب مورد نیاز، منابع متعددی در علوم اجتماعی از اندیشمندان غربی و مسلمان مورد قرار گرفت، از آن جمله جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، استاد مصباح یزدی، اقتصاد ما، آیت الله صدر، فلسفه ی تاریخ، شهید مطهری، جامعه شناسی، آنتونی گیدنز، قرارداد اجتماعی، ژان ژاک روسو و حقوق طبیعی و تاریخ، لئو اشتراوس که با دقت بازخوانی شده سر فصل های مورد نظر استخراج شد. شایان ذکر است این منابع دارای نقص هایی نیز می باشد، تئوری پردازان غربی اشاره ای با ایده های اسلام نکرده و اندیشمندان مسلمان نیز تمام جوانب مباحث را از دیدگاه اسلام مورد اهتمام قرار نداده اند. آنچه در این رساله ارائه می شود تبیین و تحلیل تئوری های متفکران غربی و تقریر ایده های علامه است در نهایت کشف می شود اسلام راهکارهایی برای سامان دادن اجتماع دارد. ثمره ی این رساله تمایزات شگرف ایدهای علامه با سایر تئوری پردازان می باشد. کلید واژه ها: ایده- اجتماع- ایده های اجتماعی- اصالت- سنت- نهاد- نهاد تعلیم و تربیت- نهاد خانواده- نهاد اقتصاد- نهاد حقوق- نهاد حکومت