جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بدون شک، دو متفکر بزرگ عالم غرب و اسلام، يعني کرکگور و ملاصدرا، توجه خاصي به بحث سيلان انسان و حرکت او به سوي تحصيل ماهيت خويش داشته اند که در تاريخ تفکر کم سابقه به نظر مي‌رسد. کرکگور که خود،‌ بنيان‌گذار اگزيستانسياليسم نيز به شمار مي‌رود، انسان را داراي وجودي سيال مي‌داند که مي‌تواند از پايين‌ترين مراحل وجودي خويش به بالاترين مراحل آن صعود کند. این موجود، در هر لحظه، تعالی می‌جوید و از آنچه در آن لحظه است، پای خود را فراتر می‌گذارد. کرکگور معتقد است که انسان، آن موجودی است که عمل می‌کند. بنابراین، انسان دائماً ماهیتش تغییر می‌کند. درواقع، کرکگور به شدت از مقولات جوهری و ایستا دربارة انسان پرهیز می‌کند و بر اين نکته تأکيد مي‌کند که انسان، موجودی است که خود را در مرحلة عمل می‌سازد. در اين تفکر انسان به‌واسطة عمل اختیار، امکانات وجودی خویش را به منصۀ ظهور می‌رساند.آدمی نهایتاً، آن‌چه واقعاً انتخاب می‌کند، می‌شود.بنابراین، آدمی هیچ‌گاه موجودِ قطعی و تعیین شده‌ای نیست؛ بلکه همیشه آن چیزی است که باید تعیین شود. من باید تعیین کنم که آیا خودِ خویش هستم؟در تفکر ملاصدرا نيز انسان بر اساس حرکت جوهری‌ای که دارد هویت خاص و مرتبة وجودی ثابتی ندارد؛ بلکه در وعاء طبیعت و به مقتضای حرکت جوهری و اتحاد و یگانگی با بدن، دائماً در حرکت بوده و از مرتبه‌ای به مرتبة دیگر منتقل می‌شود. بنابراین انسان، مراتب وجودی متفاوتی دارد و در هر آنی از آنات به موجودی تازه منقلب می‌شود و از هر مرتبۀ آن ماهیت خاصی انتزاع می‌شود.انسان، بر اساس حرکت جوهری که در ذات وجودش قرار دارد، باید آرام آرام حرکت کند تا نفس خود را از جسمانیت رهانیدهو لباس تجرد را بر آن بپوشاند. اما گرچه ميان اين دو متفکر دربارة‌ سيلان وجودي انسان،‌ شباهت‌هايي ديده مي‌شود؛ اما با بررسي دقيق آراء آنها اين نتيجه گرفته مي‌شود که ميان کرکگور و ملاصدرا در اين خصوص اختلافات بنياديني وجود دارد که ناشي از نوع نگاه آنها به انسان و حرکت وجودي اوست.

هدف از این پژوهش تعیین ویژگی‌های انسان تربیت شده در نهج‌البلاغه با روش توصیفی- تحلیلی است. چارچوب نظری که مبنای این کار قرار گرفته است انسان را برآمده از رابطه‌هایی می‌داند که فرد با خدا، خود و دیگران برقرار می‌کند. بر این اساس هستی‌شناسی خداباورانه، انسان‌شناسی خداباورانه و خود‌شناسی خداباورانه مورد بحث قرار می‌گیرند. هستی شناسی خداباورانه به این معناست که نظام هستی و همه‌ی موجودات آن، مخلوق خداوند هستند و رحمت و لطف بیکران او، شامل همه‌ی موجودات می‌شود. رابطه خدا با مخلوقاتش به گونه‌ای است که آنی هم از آنها غافل نیست و بی‌عنایت او هیچ موجودی قادر به ادامه حیات نمی‌باشد. بر اساس انسان‌شناسی خداباورانه شناخت درست انسان در پرتو اعتقاد به وجود خداوند امکان‌پذیر است. خودشناسی خداباورانه نیز شناخت خود را در پرتو اعتقاد به وجود خداوند و نوع رابطه‌ای که میان آن دو برقرار است می‌داند. در این چارچوب با رجوع به نهج‌البلاغه و سخنان علی (ع) به معرفی انسان تربیت شده پرداخته شد. اولین ویژگی انسان تربیت شده داشتن نگاه توحیدی است. سایر ویژگیها شامل موارد ذیل می‌باشد: هدفداری، اجتماعی بودن، متعهد و مسوول بودن، متفکر و معقول بودن دارای تقوای الهی بودن، مالکیت بر خویشتن، پرهیز از خود‌پسندی، عدل و حق‌گرایی، متهم کردن نفس، بیمناک بودن از ستایش دیگران، کرامت نفس، گوش سپردن به دانش، مقدم داشتن اطاعت خداوندی بر همه چیز، بلند همت بودن، دارای خوف و رجاء بودن و.... می باشد

چکیده

مطالعه سرچشمه‎ها و خاستگاه‎های پیدایشی انسان و منطقه‎هایی از پیکر مرموز او که چاقوی تشریح قدرت شکافتن آن را نداشته و رفتارهای ظاهری عجیب، قابل تأمّل، چندوجهی و متضادّ او، بیانگر وجودی عمیق و نامرئی در انسان دارد و ما را اوّلاً در شناخت خود انسان و ثانیاً تعدیل، اصلاح و اثرگذاری بر رفتارهای انسان، یاری می‎رساند. نهج‎البلاغه حاکی از مکتب و نظام انسان‎شناختی بسیار عمیقی، در این باب است چرا که مصاحبت و شاگردی علی# با رسول گرامی اسلام از سویی و درگیری عملی ایشان با انسان‎های رنگ به رنگ و دارای مشکلات اخلاقی عدیده از سویی، آن حضرت را در جایگاه «ممتازترین معلم انسان‎شناسی و اخلاق زیستی» قرار می‎دهد که سرشار از بهترین راهکارها برای بنای صحیح ساختمان انسان و انسانیّت، اصلاح کج‎رفتاری‎ها، تربیت اصولی او، التیام دردها و مرهم زخم‎های انسان در تمام طول تاریخ بوده و هدف از اجرای پایان‎نامه رسیدن به اُفقی هموار و چشم‎اندازی شفاف از انسان، و در پرتو آن، وصول به حوزه‎هایی از وجود بشر که بتوان با بررسی، تحلیل، کاوش، شناخت صحیح و در نهایت با تأثیر در آنها، بر هر چه اخلاقی شدن او اُمید بست. روش ما در حالت کلی همان شیو? کتابخانه‎ای به صورت مطالعه متن نهج‎البلاغه، استخراج موضوعات، تبویب ابواب، یافتن ارتباطات مفهومی ـ پیوندهای معنایی و در آخر تأمّل در جانمایه یک موضوع و نتیجه‎گیری از کلام امام علی# است. نتایج به دست آمده حاکی از 1. نظام انسان‎شناختی حقیقی و بسیار راستین، عمیق، چندسویه و 2. نگرش‎های انسان‎شناسانه کاملاً مرتبط با حوزه اخلاق، اساسی‎ترین دردهای بشر و ارائه‎کنند? راهکار‎های درمان آن‎ها که اغلب تاکنون و پس از قرن‎ها رمزگشایی نشده و به صورت «متن خام» باقی مانده است.

چکیدهامانت انگاری نگاه ویژه انسان به خود و جهان است.چنین نگاهی ترجمان عملی جهان بینی توحیدی اوست که خداوند را مالک حقیقی خود و اعضا و جوارحش می داند، و بدون اذن مالک نمی تواند در آن تصرف کند. در این نگاه که آیات و روایات اسلامی همواره آن را برای ما به تصویر می‌کشد، انسان و اعضا و جوارحش در برابر خداوند، مسئول و پاسخگو است. از ثمرات چنین بینشی آن است که انسان در زندگی فردی و اجتماعی خود کارکرد اخلاقی بهتری داشته باشد.در این نوشتار که با روش درون دینی و تحلیل مفهومی و گزاره ای و نیز استفاده از توضیح و تبیین، مسأله امانت و امانت انگاری مورد واکاوی قرار گرفته است. هر چند می‌توان از متون دینی مسأله امانت انگاری وجود انسان و توجه به آن را بدست آورد، اما در نگاه دانشمندان اخلاق تأثیر چنین مسأله ای در اخلاق فردی و اجتماعی به ندرت یافت می‌شود که گویای این است که در آموزه های اخلاقی بیش از پیش به معارف اسلامی بویژه آیات و روایات نیاز است. در این نوشتار ضمن بیان ضرورت پرداختن به مسأله و توجه بیشتر به امانت انگاری، به مبانی آن که شامل خداشناسی، جهان شناسی و انسان شناسی است پرداخته شده و مولفه های ان یعنی امانت دهنده، امالنت گیرنده، علم به امانت و موضوع امانت مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی مکاتب رقیب چنین دیدگاهی از جمله دیدگاه های مادی‌گرا و انسان محور، ما را به برجستگی‎‌های دیدگاه اخلاق اسلامی در این زمینه رهنمون خواهد شد.در فصل پایانی تأثیرات امانت انگاری وجود انسان در کسب فضایل فردی و اجتماعی مانند بزرگی و صلابت نفس،صبر، قناعت، تواضع، حسن ظن، عفو و دفع و رفع رذایل فردی و اجتماعی از قبیل جزع، دون همتی، ضعف نفس، کبر،غضب، حسد بر مبنای باور به مالکیت خداوند و امانت بودن انسان مورد توجه قرار گرفته و به تبیین آن ها پرداخته شده است.واژگان کلیدیتوحید محوری، امانت انگاری، امانت، مالکیت،انسان، اخلاق فردی و اجتماعی، اومانیسم.

این تحقیق در تلاش است به اثبات این موضوع دست یابد که انسان شناسی سهل الوصول ترین راه برای رسیدن به خداشناسی است،لذا سعی بر این است که با هدف انسان شناسی واستلزامات تربیتی آن،این موجود مستثنای در خلقت را به خویش وهمنوعانش شناسانده ودر صورت توفیق در این امر؛ در حدّ وسعِ این پژوهش،وی را از خودبیگانگی به خودشناسی واز خدابیگانگی به سوی خداشناسی رهنمون گردد.لذادرپژوهشحاضر،هدف اصلی شناساندن انسان وچگونگی شیوه ی تربیتی او از دیدگاه مولانا می باشد.

این پایان نامه در پی معرفی فیلون اسکندرانی، یکی از بزرگترین‏ فیلسوفان، متکلمان و عارفان یهودی قرن اول میلادی است که علی رغم تأثیر شگرفی که آرائش بر فیلسوفان بعدی به‌ویژه فیلسوفان مسلمان داشته است، آن‌چنان‌که شایسته است شناخته شده نیست. او اولین کسی بود که در نظام فکری‌ـ‌ فلسفی‌اش در پی تلفیق و وفق دادن فلسفه با دین برآمد. در این رساله نظریات فیلون درباره خدا، انسان و نسبت میان آن دو، در کنار آراء ملاصدرا درباره موضوعات مذکور بیان شده است؛ چراکه با وجود تفاوت آنان به لحاظ دینی و فاصله تاریخی بسیاری که بینشان هست، شباهت‌های فراوانی بین آراء و عناصر تشکیل دهنده نظام فکری و فلسفیشان ملاحظه می‌شود. آراء فکری و فلسفی فیلون و ملاصدرا تلفیقی از عقل، وحی و عرفان است و نظریاتشان درباره مسئله خدا، انسان و نسبت میان آن دو که از موضوعات بسیار مهم و اساسی هر نظام فلسفی می‌باشد، وجوه اشتراک بسیاری دارد. چنان‌که هر دو با اندکی تفاوت در تبیین مفهوم خدا، میان تشبیه و تنزیه جمع می‌کنند و انسان را موجودی می‌دانند که شبیه خداست و مهم‌ترین جزء وجودیش همانا عقل او است. همچنین آنان انسان را اشرف مخلوقات و خلیفه خدا بر روی زمین برمی شمارند.این پایان نامه شامل سه بخش است. بخش نخست به بیان دیدگاه‌های فیلون اختصاص دارد که خود مشتمل بر سه فصل است، فصل اول خدا از دیدگاه فیلون، فصل دوم انسان و در فصل سوم هم نسبت میان خدا وانسان از دیدگاه فیلون مطرح می‌شود. در بخش دوم نیز تلقی ملاصدرا از موضوعات مذکور بیان می‌گردد. در بخش سوم نیز یک جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از دو بخش گذشته ارائه شده است ، در این بخش وجوه اشتراک و افتراق دیدگاه‌های دو اندیشمند درباره موضوع مورد نظر، مورد اشاره قرار گرفته است و در حقیقت این بخش حاوی گزارشی از وجوه اشتراک و افتراق نظریات فیلون و ملاصدرا می‌باشد.

این مطالعه‌ی تطبیقی درصدد است که رابطه‌ی انسان با خدا را از دیدگاه نجم رازی (مرگ 654 هـ. ق)و بوناونتوره( مرگ1274 میلادی) مقایسه کرده و شباهت‌ها‌ و تفاوت‌ها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. روش تحقیق و مطالعه در این پژوهش تطبیقی، عقلی وجمع آوری مطالب به روش اسنادی وکتابخانه‌ای است.بررسی محقق در این حوزه نشان داده که در افکار و اندیشه‌های ادیان مسیحی و اسلامی می‌توان نقاط مشترک زیادی را تبیین کرد؛برخی از اشتراکات به دلیل ماهیت ثابت جایگاه انسان و خدا و جهان تبیین می‌شود و برخی ازتفاوت‌هانیز در نوع نگاه به این مقولات بیان می‌گردد. نتایج این مطالعه نشان داد که در دیدگاه نجم رازی و بوناونتوره بر نقش پیامبر به عنوان پل ارتباطی و میانجی بین رابطه انسان با خدا تأکید شده است.نجم رازی و بوناونتوره عامل اصلی ایجادکننده‌ی رابطه انسان با خدا را در تربیت و پرورش می‌دانند؛ اما تفاوت-های دیدگاه ی در تعریف تربیت و پرورش دارند. نجم رازی و بوناونتوره هر دو بر تقدم خودشناسی بر خداشناسی تأکیددارند؛ولی نظریات آن‌ها در مراحل و تکامل خودشناسی تفاوت‌های ماهوی دارد. هم نجم رازی و هم بوناونتوره در ایجادارتباط انسان با خدا مراتبی قائل هستند؛ اما تکامل و مراحل این رابطه از نظر آنها بایکدیگرمتفاوت است. در معرفت شناسی نجم رازی قلب چون جایگاه عشق و محبت خداست، بسیار با ارزش و از جهت اینکه دل یا قلب تجلی‌گاه حق و محل ظهور اوست، عرض زمینی پروردگار به شمار می‌رود.

دعا از تعالیم عالیه دینی و نعمت‌های ارزشمند الهی است که از سوی خداوند به وسیله رسولانش برای رشد و تعالی بشر به انسان‌ها ارزانی شده است. در قرآن و مکتب اهل بیت(ع) از دعا و مناجات به عنوان یک اصل مهم عبادی یاد شده و آثار و برکات فراوانی برای آن قایل شده‌اند. متأسفانه امروزه به علت عدم شناخت کافی از قدر و منزلت دعا و آثار سازند? آن، این امر مغفول مانده است؛ لذا در این پایان‌نامه به جهت ضرورت بحث، پس از ذکر مقدمات، فصل دوم به «اهمیت دعا و جایگاه آن» اختصاص یافته است. از طرفی مشاهده می‌کنیم که قرآن و روایات در تشویق و تحریض انسان به کار و تلاش در بهره‌مندی از امور مادی و معنوی سفارش‌های فراوانی نموده‌اند و آن را به عنوان یک اصل اساسی معرفی می‌کنند و از تنبلی و کسالت ـ که بنا بر برخی روایات آفت دعاست ـ نهی کرده‌اند. بر همین اساس، فصل سوم پایان‌نامه به «اهمیت و جایگاه سعی و تلاش» اختصاص یافته است.همچنین در بسیاری از اذهان این‌طور تصور شده است که این دو اصل در مقابل یکدیگر قرار دارند به طوری که گمان می‌کنند وقتی به دعا می‌پردازند باید از تلاش کردن دست بردارند و برعکس وقتی که دست به تلاش و کار می‌زنند دیگر نیازی به دعا کردن نیست، در حالی که باید توجه داشت که رعایت این دو اصل توأماً ما را به رشد و کسب فضایل و کمال واقعی می‌رساند. دعا و تلاش، مکمل یکدیگرند که اگر به نیت اطاعت از خدا و ولی خدا انجام پذیرند عبادت محسوب می‌شوند و خواسته‌های دنیوی و اخروی ما را برآورده می‌کنند. بنابراین ضرورت دارد که بدانیم این دو اصل هر دو لازم الرعایه بوده و از نظر اهمیت و جایگاه هم‌تراز یکدیگرند؛ لذا در فصل چهارم پایان‌نامه تحت عنوان «رابطه متقابل دعا و تلاش» به‌طور مخصوص به ارتباط بین این دو موضوع پرداخته شده است؛ گر چه در هر یک از دو فصل پیشین نیز به رابط? صحیح و متعادل بین این دو اصل توجه شده است.

بهترین راه خداشناسی، توجه به فلسفه ی آفرینش است. و قرآن کریم بهترین نسخه ی شفابخش آدمی است که به جای تبیین علوم مختلف، انسان را در فضای علمی قرار می دهد تا او را به سوی کشف حقایق هستی و کسب علم و دانش سوق دهد.از منظر قرآن کریم، انسانِ نخستین یعنی آدم و حوا از گِل(طین) آفریده شده اند، و تکثیر نسل انسان به وسیله ی نطفه انجام گرفته است. (ولقد خلقنا الانسان من سلاله من طین ثمّ جعلناه نطفه فی قرار مکین...). از نگاه قرآن، انسان عبث و بیهوده آفریده نشده است ( أفحسبتم أنّما خلقناکم عبثا)، بلکه آفرینش او هدفمند بوده است (و ما خلقتُ الجن و الانس الّا لیعبدون). هدف عالی و غایی از آفرینش انسان، وصول به مبدأ نور هستی است(إنّ الی ربّک الرُّجعی)، و پدیده های هستی وقتی کمال نهایی خود را می یابند که به قرب الهی برسند. در این نوشتار، آرای مفسرین قرآن کریم در خصوص فلسفه ی آفرینش انسان از منظر قرآن، مورد نقدبررسی قرار گرفته است.