جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

روایات صحیح نقش مهمی در شناخت مفاهیم قرآنی و تفسیر آیات ایفا می نمایند. چه بسا آیاتی که در مفهوم یابی آن جز مراجعه به روایات چاره ای نبوده است؛ حتی مفسران بزرگواری که تفسیر قرآن به قرآن را برگزیده اند و آیات را برای تفسیر یکدیگر کافی پنداشته اند، در وادی عمل به ناکار آمدی این روش پی برده و در تفسیر و تبیین آیات زیادی، ناگزیر از اقتباس از روایات گردیده اند. اما گاه در تاریخ تفسیر قرآن، مشی اخباری گری، اجازه جرح و تعدیل در روایات را از مفسران سلب نموده و ورود روایات مجعول و اسرائیلیات را به حوزه ترجمه و تفسیر قرآن فراهم نموده است. داستان استیضاح سامری توسط حضرت موسی (ع) – پس از بازگشت آن پیامبر از سفر طور- که در سوره طه بیان گردیده است، ازجمله آیاتی است که در هاله ای از جعلیات واقع شده وغبار خرافات، چهره حقیقی آن را پوشانده است. این مقاله با بررسی روایت وارده و مفردات موجود در آیه، به دنبال خرافه زدایی از مفهوم آن است.

اززمانی که آدم آفریده شد، ابلیس بنای دشمنی با او و فرزندانش را گذاشت و قسم یاد کرد که آن‌ها را گمراه خواهد نمود ، جنگ نرم آغاز گردید . فریب آدم و حوّا با سخنان زیبا و وعده‌ی حیات ابدی به واسطه‌ی خوردن از شجره‌ی ممنوعه ، اوّلین جلوه‌ی جنگ نرم شیاطین بوده است .شیاطین جنّ و انس همواره برای نابودی حقّ کوشیده‌اند . شکنجه‌های جسمی و زندان و قتل ، جزء برنامه‌ی ثابت و همیشگی دشمن بوده است . در عین حال از تأثیر گذاری بر افکار و اندیشه‌ی طرفداران حقّ غافل نبودند. به مرور زمان دشمنان دریافتند که می‌توان با تلاش و سرمایه‌گذاریروی افکار و احساسات طرفداران حقّ به نتیجه مطلوب‌تری رسید ، ضمن این که هزینه‌های جنگ سخت را هم ندارد . علاوه بر آن ، در این روش ، دشمن اغلب در قالب دوست و خیرخواه ظاهر می‌شود و این موضوع به پیشرفت کار اوکمک فراوانی می‌کند .برخی از این روش‌ها به قدری ظریف و زیرکانه است که انسان هرگز فکر نمی‌کند که پشت این کار ، دست دشمن در کار است . استهزا در قالب شوخی و خنده ، تفرقه‌افکنی با نام استقلال‌طلبی و آز‌ادی‌خواهی ، پخش شایعات ، تضعیف رهبری یا ایجاد شبهه‌های دینی با نام روشنفکری ، ترویج بی‌‌بندوباری به اسم آزادی و حقوق زن و ... شگردهایی هستند که دشمن به وسیله‌ی آن‌ها در افکار و احساسات جامعه‌ی اسلامی نفوذ می‌کند . امّا واقعیّت امر این است که دشمنان دین ، نه برای شادی مومنین ، دل می‌سوزانند و نه خواستار آزادی و سرافرازی آن-ها هستند . دلیل روشن این امر، آن است که همین افراد ، نهایت تلاش خود را در میدان‌های جنگ سخت برای کشتن جوانان مومن ، و اسیر و زندانی نمودن آن‌ها بکار برده‌اند ؛ امّا چون نتیجه نگرفتند به این روش‌ها متوسل شدند .در واقع هدف ، از بین بردن دین و اعتقادات و احساسات مذهبی مومنین است و تفاوت تنها در شیوه‌ی نبرد است . همان-هایی که امروز ، با انواع برنامه‌های ماهواره‌ای ادّعای روشنگری ، آزادی‌بخشی و شادکردن دل جوانان را دارند ، همان-هایی هستند که سال‌ها پیش، پدران و برادران همین جوانان را در جبهه‌های جنگ کشتند . دشمن ، همان است و هدف ، همان و تنها شیوه‌ی مبارزه تغییر کرده است .این پژوهش ، نگاهی گذرا دارد به شیوه‌های جنگ نرم که در قرآن و حدیث آمده است. هیچ تر و خشکی نیست مگر اینکه در قرآن کریم آمده است . هیچ دردی نیست مگر اینکه درمان آن را قرآن بیان فرموده است . در این موضوع نیز خداوند متعال ، آنچه باید بیان می‌شد ، به تفصیل ، فرموده است . اکنون وظیفه‌ی ماست تا با تدبّر در آیات الهی ، شیوه‌های مبارزاتی دشمنان را شناسایی و تکلیف خود را از قرآن جویا شویم و چراغ راه زندگی فردی و اجتماعی خود قرار دهیم .

با توجه به لزوم جداسازی حق و باطل از یکدیگر، لزوم تعیین تکلیف مسایل و ضمانت سعادت انسان و این‌که اطاعت از امر فرمان‌روا لازمه‌ای دارد، شناخت حق و باطل ضروری به نظر می‌رسد. علم تفصیلی به حق، ‌حصول اطمینان، استقلال اندیشه، عدم فردگرایی، یقین‌گرایی و بصیرت از لوازم شناخت حق و باطل می‌باشد. جدیت و تلاش، موشکافی، دوری از هوای نفس، ثبات قدم و پرهیز از شتاب‌زدگی، راه رسیدن به شناخت حق و باطل و در مقابل، کنجکاوی بی‌جا، اصرار بر جهل، بزرگنمایی، شتاب‌زدگی و جَوزدگی از موانع رسیدن به شناخت حق است. عاقبت به خیری از پیامدهای شناخت حق و باطل در بعد فردی و پیروی از امام حق و انسجام ملی از پیامدهای آن در بعد اجتماعی است.سه معیار مطابقت با وحی، سیره معصومین(ع) و فطرت یا عقل سلیم به عنوان معیارهای شناخت حق و باطل از کلام امام علی(ع) استخراج می‌شود. دین اسلام و قرآن کریم با شاخصه‌هایی از جمله فرقان، هموار، هدایت‌گر، مستقیم و حجت است، از شاخه‌های تطبیق موضوع با وحی است. پیامبر اکرم(ص) دارای ویژگی‌هایی از جمله آشکارکننده حق، داور، حق‌رو و فصل‌الخطاب هستند؛ امیرالمومنین(ع) نیز قاطع در راه حق، حق‌پو، راستگو، پاسخگوی ندای حق، عالم به حق، حق‌جو و حق‌یاب هستند؛ ائمه اطهار(ع) نیز دارای وحدت رویه، مرجع حق، زمامداران حق و پرچم‌داران حق هستند؛ لذا به عنوان یکی از معیارهای شناخت حق در کلام امام علی(ع) معرفی شده‌اند.ویژگی‌های حق عبارتند از میانه‌بودن حق، سنگینی و گوارایی، تأثیرگذاربودن، شایسته پیروی‌بودن، روشن‌بودن، کمی یاران، اختلاط با باطل، مخفی‌بودن و داشتن مخالف بسیار. ویژگی‌های باطل نیز عبارتست از تظاهر و جلوه‌گری، کثرت طرفداران، پر سر و صدا بودن، شباهت با حق، گوشه‌نشینی خواص و نیت باطل. پیمان‌شکنان، دشمنان دوست‌نما و خواص ساده‌لوح، گمراهان و منافقان به عنوان مصادیق باطل معرفی شده‌اند. عمل‌گرایی، ایمان راستین، برپاکننده حق، حق‌گویی و حق‌پویی؛ خصوصیات طرفداران حق و شعارگرایی، مدعیان دروغین، ایستادگی در مقابل حق، شراکت با شیطان و خودمحوری؛ خصوصیات طرفداران باطل شمرده شده است.از آنجا که به دلیل علمی‌بودن شناخت کلیات حق و باطل، نمی‌توان در عالَم خارج، حق و باطل واقعی را با آن شناخت معین نمود، پس نیاز به مهارتی به نام بصیرت است تا بتوان حق و باطل و ویژگی‌های آنها را تطبیق نمود. در دوران غیبت معصوم(ع) حکم حاکمان صالح به حق نزدیک‌تر است و در زمان حکومت حاکمان ناصالح، رأی عالمان و راویان احادیث ائمه(ع) معتبر است. در زمان حاکمیت حاکمان صالح که عالم دینی نیستند، نظر علما صائب است. البته در دو مورد اخیر، آرای عالمانی که دارای تخصص بیشتر ـ اَعلَم در موضوع ـ هستند، معتبرتر است. رضایت و خواست جامعه، هنگامی که بر اساس موازین اسلامی باشد، مورد تأیید است و این به هیچ وجه نتیجه نمی‌دهد که حکومت به خواست مردم می‌تواند از معیارهای اسلامی دست بردارد. شرایط بیان حق عبارتست از این که انسان باید با توجه به موقعیت‌ها، سنجش ظرفیت‌ها، زمان‌ها و مکان‌ها به بیان حقایق اقدام کند.

ذکرآموزش«حکمت» در کنار قرآن به عنوان هدف رسالت پیامبر(ص) توصیف«خدای متعال» و«کتاب آسمانی» مسلمانان و«پیامبران بزرگ الهی» به وصف حکمت، نشان از جایگاه ویژه حکمت در آموزه های دین اسلام دارد. با توجه به اهمیت موضوع، در این رساله تحت عنوان«حکمت در قرآن و آموزه های دین» تلاش شده است در بخش اول، در مفهوم و حقیقت حکمت تأملی صورت گیرد؛ و با الهام از آیات الهی و با بهره گیری از کتب لغت و تفسیر و بهره مندی از روایات وارده در این زمینه، و افکار صاحبان اندیشه، رابط آن با کتاب الهی و تمایز آن با آن چه در میان علوم بشری به عنوان«حکمت» خوانده می شود تبیین گردد. در طی بحث، ضمن آشنایی با کاربردهای متعدد ماده«حکم» در معانی مختلف، این معانی را قابل ارجاع به معنای اتقان و استحکام دانسته و حکمت را مقوله ای قابل آموزش، معرفتی ویژه و تأثیر گذار در هویت بخشی به انسان؛ و روشنگر راه زندگی وی برشمردیم؛ که در سه حیطه«بصیرت»،«کردار» و«راه اصول» از حکمت مصطلح متمایز است. در فصلی، دستاو.ردهاو نشانه های حکمت در وجود شخص حکیم، و در فصولی دیگر عوامل پیدایی حکمت و موانع رشد آن، بررسی شده است. در بخش دوم رساله با عنوان«ستودگان به حکمت»، به سه موضوع«خدای حکیم»،«قرآن حکیم»و «انسان حکیم» در قالب سه فصل پرداخته شده است. معانی مختلف«حکمت الهی» و جلوه های آن در علم تکوین و تشریع و شبهات مطرح در این زمینه، تحت عنوان«خدای حکیم»؛ و معانی«حکمت قرآن» و برداشت های متفاوت از آن و ارتباط آن با اعجاز قرآن تحت عنوان«قرآن حکیم»؛ و«حکمت پیامبران و اولیاء بزرگ الهی» و آموزه های حکیمانه آنان تحت عنوان«انسان حکیم» مورد مطالعه قرار گرفته است. و در پایان، فصلی به«تجلی حکمت در گفتار و رفتار و سیره عملی پیامبر بزرگوار اسلام»، اختصاص پیدا کرده است، که در آن علاوه بر تبیین جایگاه و منزلت حکمت در بیانات و استدلال های آن حضرت، با نمونه های عملی از جریان اصل حکمت در شیوه تبلیغ و فرآیند رسالت حضرتش آشنا می شویم.