جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حماسه عاشورا پس از قرن ها، همچنان بر تارک تاریخ میدرخشد و جان تشنه انسان های حقیقت جو را سیراب میسازد. این تأثیرگذاری شگرف، نشان از ژرفا و ابعاد و زوایای پیدا و پنهان بسیار در این رویداد عظیم دارد. دراین میان، بعد عاطفی و حماسی این حادثه بیشتر مورد توجه قرار گرفته، گرچه در کنار آن، رویکرد تحلیلی نیز به تدریج جای خود را در منظومه فکری اندیشمندان، مورخان و مصلحان باز کرده است که در آن، افزون بر چشم دل، با چشم عقل و خرد نیز به این واقعه نظاره میشود. تحلیل عقلانی حادثه طفّ وقتی پذیرفتنی خواهد بود که بتوان میان عناصر و مؤلفه های گوناگون این رخداد سترگ، هماهنگی ایجاد کرد، و این مهم به ثمر نمی نشیند جز آنکه پیش از هر چیز، زمینه های کلامی و انگیزه های اعتقادی که امام را به سوی این حرکت سوق داد، مورد علاقه قرار گرفته و عناصر تاریخی، سیاسی و جامعه شناختی حادثه، در پرتو آن تحلیل شود. این مقاله با رویکرد تحلیلی، به بیان دیدگاه های پنج گانه اندیشمندان شیعی در رویکرد کلامی به فلسفه قیام حسین بن علی(ع) پرداخته و با نقد و بررسی، به دیدگاه مختار خود میرسد.

علی(ع) در حالی حکومت را به دست گرفت که جامعه از جهات متعددی دچار انحراف شده بود؛ از جمله این انحرافات آفت دنیاگرایی بود که دامنگیر کارگزاران حکومت نیز شده بود. حضرت در کنار سایر اصلاحات به اصلاح رفتار اقتصادی و معیشتی کارگزارانش اهتمام جدی داشت. این رساله کوششی است، برای تبیین دیدگاه حضرت در مورد سلوک معیشتی مطلوب کارگزارن حکومت و مشتمل بر پنج فصل می باشد که خلاصه مطالب فصول به شرح زیر است: فصل اول: مباحث مقدماتی و کلیات. فصل دوم: بررسی اجمالی نیازهای انسان و چگونگی تامین آنها و نقش الگویی خواص و کارگزاران در این بین . فصل سوم: مروری بر نظام قبیله ای و ویژگیهای اقتصادی آن در عصر جاهلیت و چگونگی برخورد رسول اکرم (ص) با آن نظام، سیاست های اقتصادی خلفای سه گانه و انحرافات بوجود آمده در آن عصر از دیگر مباحث این فصل است. فصل چهارم: در ابتدا به بررسی ویژگیهای عصری که علی(ع) حکومت را به دست گرفت پرداخته شده است. یکی از این ویژگیها، دنیاگرایی است که به صورت فراگیر در جامعه بوجود آمده است و کارگزاران و جامعه حکومتی را نیزآفت زده نموده است. در این فصل که مهمترین قسمت این رساله است به تبیین راهکارهای حضرت برای مقابله با روحیه دنیاگرایی و اشراف منشی کارگزاران پرداخته شده است. فصل پنجم : این فصل در واقع نتیجه گیری از بحث های سابق است و با نگاهی به دو دهه انقلاب به این نتیجه می رسیم که برخی انحرافات اقتصادی جامعه حکومتی صدر اسلام، دامنگیر برخی از مدیران جمهوری اسلامی نیز شده است. لذا با مروری مجدد به راهکارهای علی(ع) در صدد تطبیق آنها با جامعه و عصر حاضر هستیم.

یکی از پرطرفدارترین دیدگاه ها در میان مستشرقان پیرامون قرآن، دیدگاه اقتباس است. با اینکه افرادی نظیر تئودور نولدکه آلمانی (1836ـ 1931) و گلدزیهر یهودی (1850ـ 1921) در این زمینه در نزد خاورشناسان از شهرت، اعتبار و جایگاه ویژه ای برخوردارند، به نظر مى رسد پرحجم ترین کار تحقیقی که از سوی غیرمسلمانان برای انکار وحیانی بودن قرآن و اثبات دیدگاه اقتباس صورت گرفته است از یوسف دُرّه حدّاد (1913ـ 1979) کشیش مسیحی معاصر است. به زعم وی، قرآن کتابی جدید یا دعوتی نو و یا دربردارنده نبوتی مستقل نیست؛ زیرا اسلام و توحیدی که قرآن از آن تبلیغ میکند، همان اسلام و توحید تورات و انجیل است. تنها تفاوت در این است که پیامبر اسلام با زبان عربی و برای مخاطبان عرب زبان خود به تبلیغ اسلامِ «الکتاب» میپردازد. به نظر میرسد ایراد اصلی کار وی، که موجب گردیده به صورت وسیع دست به تحریف تعالیم قرآن بزند، پیش فرض ها و مبانی نظری ناصواب اوست که مهم ترین آنها بدین قرار است: 1. قرآن ترجمه و نسخه عربی «الکتاب» است. 2. پیامبر اکرم، رسول برگزیده خدا و صاحب معجزه نیست. 3. دین اسلام دربردارنده هیچ دعوت جدید و مستقلی نیست. 4. قرآن دعوت به نصرانیت است. 5. کمال نبوت و کتاب های آسمانی در مسیح و انجیل است. این نوشتار با بررسی اندیشه های اصلی مبانی نظری دیدگاه یوسف حدّاد، به نقد تفصیلی نظریه وی پرداخته است.

مباحث کلامی و اعتقادی همواره مورد مناقشه و گفت وگو بوده و موجب نشاطی چشمگیر در فضای علمی شده است. در این میان مبحث صفات از مباحث مهم و گسترده کلام اسلامی است که دیدگاه ها و مواضع گوناگون در این زمینه ارائه شده و نحله های متفاوتی شکل گرفته است. از جمله مباحث مهم در این باب این است که چرا دانشمندان مسلمان، الفاظی چون علیم و قدیر و حی و... را، که در قرآن به مثابه اسمای خدا به کار رفته اند، به مثابه صفات خدا تلقی کرده اند. منشأ این بحث این است که آیا سنت اسلامی و منابع نقلی دین، با تأملات و اندیشه های خود اندیشمندان و متفکران مسلمان شکل گرفته، یا الهام گرفته از خارج دنیای اسلام بوده است؟ در این باره هری اوسترین ولفسن، دانشمند اسلام پژوه معاصر بر آن است که این مبحث از فضای مسیحی وام گرفته شده و به عالم اسلام وارد شده است. این پژوهش با رویکرد تحلیلی، به بررسی این ادعا و مستندات و شواهد آن می پردازد. حاصل این مقاله این است که برداشت وی اشتباه و مستندات او برای اثبات ادعا وی ناکافی است.

موضوع زبان دینی مسئله ای است که شاید بتوان گفت در تمام ادیان آسمانی مطرح است. مباحث زبان دینی، شامل چیستی زبان دینی، معناداری و معرفت بخش بودن انواع گزاره های دینی است. مهم ترین بخش آن مربوط به گزاره های کلامی است که از دیرباز مورد توجه فیلسوفان و متکلمان دینی بوده است.این نوشتار با رویکرد تحلیلی، بررسی تطبیقی آرای علامه طباطبایی و ویلیام آلستون فیلسوف دین امریکایی معاصر، در زمینه زبان الاهیات (کلام) مدّنظر است. آلستون برای توجیه مشکل اطلاق گزاره های کلامی بر خدا، نظریه «کارکردگرایی» را مطرح می کند. علامه برای توجیه این مشکل، نظریه های «اشتراک معنوی و تشکیک در وجود»، «تأویل کلامی» و «غائیت» را مطرح می سازد که هر کدام در جایی کاربرد دارند. نظریه اشتراک معنوی درباره اوصافی نظیر علم، قدرت، حیات و وجود کاربرد دارد و اطلاق آنها را توجیه می کند. نظریه تأویل کلامی در مورد اوصافی مانند سمیع، بصیر، دارای دست بودن و مکان داشتن کاربرد دارد که این اوصاف، متعلق به ممکنات، و از ساحت الاهی دور است. این اوصاف، به اوصاف دسته اول تأویل برده می شود و نظریه غائیت در زبان عرفی و دینی و درباره تمام اوصاف استفاده می شود و کاربرد و صدق آنها را توجیه می کند.

نوشتار حاضر با رویکرد تحلیلی، به بازخوانی و بررسی نقلی رایج متکلمان امامیه در پنج قرن نخست هجری درباره عصمت امام(ع) می پردازد. از آنجا که بیشتر برهان های دالّ بر عصمت امام، که امروزه ارائه می شود، شکل تکامل یافته ای از ارائه شده در قرون نخستین است، نویسنده با هدف آشنایی با پیشینه این برهان ها، به معرفی و بررسی آنها پرداخته است. هر چند نقطه آغاز تسمک به برهان های نقلی برای اثبات عصمت امام(ع) در قرن دوم هجری و به وسیله هشام بن حکم بوده است، اما نمیتوان از تلاش های مرحوم شیخ مفید و ابوالصلاح حلبی در متقن ساختن اندیشه عصمت امام از طریق ارائه متنوع نقلی در این باره نادیده انگاشت. در مجموع، ده برهان نقلی درباره عصمت امام(ع) قابل شناسایی است که در این نوشتار به بررسی پنج آیه از آیات مورد نظر خواهیم پرداخت.

این تحقیق در پی کشف نظر اهل بیت(ع) راجع به نصب الاهی یا انتخاب مردمی مقام امامت می باشد. در این زمینه دو دیدگاه وجود دارد: غالب شیعیان، معتقدند که اهل بیت(ع) منصوب به نصب الاهی هستند. در مقابل، عده ای می گویند با استناد به منابع خود شیعه، عقیده به نصب الاهی امام باطل است؛ چرا که بر اساس این منابع، اهل بیت(ع)، اعتقادی به نصب الاهی امام نداشته اند، بلکه ایشان مقام امامت، به خصوص امامت سیاسی را وابسته به رأی و نظر مردم می دانستند و به انتخابی بودن آن قائل بوده اند. این تحقیق، با روش توصیفی ـ تحلیلی و مطالعه منابع روایی بر آن است که اهل بیت(ع) نه تنها امام معصوم(ع) را فردی منصوب از سوی خداوند برای هدایت و رهبری جامعه می دانند، بلکه معتقدند خداوند از نظر تکوین نیز به امام معصوم(ع) مقام ویژ ه ای بخشیده، ایشان را به عنوان واسطه نزول نعمت های خود به مخلوقات منصوب کرده است. بر مردم واجب است با پذیرش امام معصوم(ع)، زمینه حاکمیت وی را فراهم سازند.

بدون شک بستر تاریخ پر از وقایعی است که شناخت آن برای آیندگان از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. جامعه ای که از تاریخ گذشته و سوابق فرهنگ خود درس می گیرد. می تواند به راحتی راه پیشرفت و کمال را در میان پیچیدگی های گوناگون طی نماید. اصولاً شناخت دشمن و شیوة برخورد با آن از محوری ترین مسائل دفاعی و امنیتی هر ملتی به شمار می آید و با توجه به این که بعد از پیامبر اکرم(ص) رهبری سیاسی جامعه اسلامی به جز مدت کوتاهی در زندگی امیرالمؤمنین(ع) و امام حسن مجتبی(ع) تحقق نیافت، نحوة برخورد حضرت علی(ع) با دشمنان خویش می تواند الگویی مطمئن برای همة بشریت به خصوص شیعیان باشد. رسالة حاضر بر آن است تا اصول و شیوه های عملی امام(ع) را که در برخورد با مخالفان و دشمنان خویش اعمال کرده اند، بررسی نموده و همچنین به شناسایی انواع ترفندها و تاکتیک های دشمن بپردازد.

همواره بحث از چیستی وحی از منظرهای گوناگون بحثی جذاب بوده است. در این میان، جسارت حکیمان در ورود به این عرصه و دست اندازی به فهم ابعاد و اضلاعِ وحی ستودنی است. فلاسفه، با طرح این بحث، گام مؤثّری در راه تلفیق دین و فلسفه و تحلیل فلسفی آموزه های دینی برداشتند. ملّاصدرا وحی را نوری میداند که طوری ورای طور سایر مدرَکات دارد. وی فاعل وحی را خدا و البته حامل آن را نبی میداند که افزون بر کمال سه قوّة عاقله، متخیّله، و حاسّه، از جانب خدا نیز مأموریت یافته است و از رهگذرِ وحدت با عقل فعّال، به درک معارف ملکوت میرسد. وحی در اندیشه وی، گزاره ای و زبانی بوده که از طریق تنزّل در مراتب وجودی عالم و انشای نفسانیِ نبی، رقم خورده و دارای مراتب عقلانی، مثالی، و حسّی میگردد.مهم ترین دستاورد این مقاله آن است که زبانی بودن وحی در نظریه ملّاصدرا، سازوکار لازم را مییابد. در نگاه نهایی، میتوان ادّعا نمود که پاره های مثبتِ نظریه وحی فلسفی میتواند در تکمیل و غنای وحی شناسی قرآنی، به ویژه در مباحثی همچون تمثّل و دیداری و شنیداری شدن وحی، ما را مدد رساند و عدم اعتنا به این دیدگاه، چالش های جدّیِ فرارویِ وحی را بی پاسخ میگذارد.

پژوهشی است در تبیین ولایت خلیفه الهی و ولایت شیطان از دیدگاه قرآن. این پژوهش حول محور این پرسش است که چگونه افراد می توانند تحت ولایت خلیفه الهی باشند و از ولایت شیطان رهایی یابند؟ نویسنده برای پاسخ این پرسش نمونه هایی از ولایت الهی، صفات ویژگی های آن را با استشهاد به آیات قرآن بیان کرده است. وی لازمة ولایت الهی را داشتن علم گسترده و عصمت معرفی کرده است و مهم ترین ویژگی های ولایت الهی را برخورداری و ارائه دین حق و ولایت آنان را تجلّی ولایت خدای سبحان دانسته است. نویسنده در ادامه مهم ترین عامل بهره مندی از ولایت الهی را تبعیت و اطاعت همه جانبه در عمل به واجبات شرعی و داشتن تقوا و اعتقادات صحیح دینی همراه با صدق و اخلاص معرفی کرده است. مهم ترین مانع بهره مندی از ولایت الهی را عصیان و عدم تبعیت دانسته که در انجام محرمات و اصرار بر گناهان تحقق می یابد. بخش پایانی پژوهش به ولایت شیطان از نگاه قرآن اختصاص یافته است.