جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شاعران ایرانی از آغاز پیدایش زبان فارسی، کم و بیش به قرآن کریم و احادیث توجّه داشته ­اند. این توجّه در سده­ های هفتم و هشتم با گسترش معارف اسلامی و اندیشه های عارفانه به اوج خود می­ رسد. مولانا حسن کاشی، شاعر پارسی­ گوی شیعی سدۀ 7 - 8 ه . ق به اقتضای تربیت خانوادگی، علاقۀ شخصی، ذهنیّت مذهبی و سنّت انعکاس معارف اسلامی در شعر پارسی با این منابع معرفتی آشنایی عمیق داشته و در اشعار خود به ویژه در قصاید به مناسبت­ های مختلف از آن­ها بهره گرفته است. موضوع پژوهش حاضر بررسی تأثیر قرآن و حدیث در شعر اوست و پس از اشاره­ای به احوال شاعر، به شیوه ­های مختلف استفادۀ وی از قرآن و حدیث از جمله تلمیح، تصویر، اقتباس، ترجمه، تأویل و تفسیر و حلّ پرداخته شده است. هم­چنین ترکیباتی که شاعر در به کارگیری آن­ها وامدار قرآن و حدیث است، بررسی شده؛ در نهایت اهداف شاعر از کاربرد قرآن و حدیث از جمله استشهاد و استناد، تشبیه و تمثیل، تعلیل و توجیه، برهان و استدلال، تبرّک و تیمّن، توصیف و بررسی گردیده است. این پژوهش بیانگر تأثیرپذیری گستردۀ شاعر از قرآن کریم و به میزان کمتر از احادیث است. شیوۀ غالب اثرپذیری او تصویری و بیشتر با هدف توصیف به ویژه توصیف و منقبت حضرت علی (ع) است.

این گفتار به بررسی و تحلیل اقتباس‌های قرآنی از دیدگاه بلاغت سنتی و نظریه‌های ادبی جدید می‌پردازد. در این پژوهش این پرسش‌ها مطرح خواهد شد: 1ـ اقتباس در بلاغت سنتی چه جایگاهی دارد؟ 2ـ اقتباس به عنوان یک آرایۀ ادبی و یکی از جلوه‌های تأثیرپذیری از قرآن چگونه سرقت قلمداد شده است؟ 3ـ چگونه می‌توان آرایۀ اقتباس در بلاغت سنتی را در پیوند با برخی مباحث نظریه‌های ادبی معاصر مطرح و به روز نمود؟ 4ـ نقش زیباشناختی اقتباس در بافت متن جدید چگونه بروز و ظهور پیدا می‌کند. برای پاسخ به این پرسش‌ها ابتدا به تعریف و تحدید حوزۀ معنایی اصطلاح اقتباس، گونه‌های آن و جایگاه اقتباس در منابع بلاغت فارسی پرداخته شده، سپس به پیوند اقتباس با مباحث بینامتنی و بدخوانی خلاق در حوزۀ نظریه‌های ادبی جدید اشاره شده است و در نهایت برای نمایش نقش زیبایی‌شناختی اقتباس، نحوۀ پیوند بخش اقتباس شده با بافت زبانی متن حاضر و نحوۀ خوانش خلاقانه و متناسب با بافت متن جدید نشان داده شده است. نتیجه این جستار بیانگر آن است که اقتباس بر اساس بلاغت سنتی، گاهی نوعی آرایه و جلوۀ تأثیرپذیری از قرآن و حدیث و گاه نوعی سرقت ادبی قلمداد شده است و بحث و بررسی پیرامون آن به فراموشی سپرده شده است، اما بر اساس نظریۀ بینامتنی و بدخوانی خلاق اقتباس نوعی تکنیک و هنرسازه است که اگر با خوانش خلاقانه سخنوران توأم شود و بخش مقتبس در بافت جدید به‌جا و خوش بنشیند، جلوه‌ای از توانایی هنرمند در احضار متن پیشین است و نه تنها از مقولۀ سرقات ادبی نیست، بلکه یکی از نمودهای برجستۀ توانایی هنرمند در بافت گردانی است.

تحلیل قصاید عربی سعدی و تبیین ساختار زبانی شاعر در تصاویر قرآنی موجود در این قصاید، محور اصلی مقاله حاضر است که با توجه به جایگاه رفیع سعدی در عرصه ادبیات ایران و جهان، تبیین شاخصه های اصلی زبان تصویری او در راستای اثبات تسلط شاعر بر زبان قرآن و شعر عربی ضرورت می یابد. از آن جایی که رویکرد زبان و تصویر در اشعار سعدی با زیر ساخت تاثیرات شاعر از قرآن، کار نشده است لذا در این مقاله در صدد پاسخگویی به سوالات زیر هستیم: اول این که جایگاه آیات قرآنی در قصاید عربی سعدی چگونه است؟ و میزان ابیات تصویری و غیر تصویری شاعر در چه حدی است؟ دیگر آن که صور خیال در ابیات قرآنی سعدی چه ویژگی هایی دارد؟ و کانون مرکزی تصویر در این ابیات چیست؟ بیان نحوه تقابل و تعامل، پیوند و مجاورت واژگان قرآن در نگاه تصویری شاعر، از رویکردهای دیگر مقاله حاضر است.

از دیرباز شعرا و نویسندگان به شیوه های مختلف اشعار خود را با آیات و احادیث زینت داده اند؛ به گونه ای که این شیوه ها در دواوین مختلف وجوه اشتراک و افتراق زیادی دارد. غرض از مقاله حاضر تبیین شیوه های تأثیرپذیری خاقانی از قرآن و حدیث است و یافتن این نکته که اصالت سبک خاقانی در تأثیرپذیری چیست؟ حاصل تحقیق نشان می دهد که خاقانی از شیوه های الهامی– بنیادی، گزاره ا، گزارشی از نوع ترجمه بسیار استفاده می کند ولیکن شیوه الهامی– بنیادی با رویکرد تلمیح و ایجاز قصر از اصالتهای تأثیرپذیری در شعر خاقانی است.

موضوع پایان نامه : (( جایگاه وصی از دیدگاه کتاب و سنت و ادب )) وصی، از القاب مشهور امام امیرالمومنین علی علیه السلام است .اثبات وصایت آن حضرت یعنی اثبات امامت. حضرت علی علیه اسلام، بنابر حدیث یوم الانذار، وصی پیامبر علیه السلام در امر رهبری و خلافت و هدایت امت اسلامی ، پس از پیامبر علیه السلام می‏‎‎‏باشد . در این پایان نامه در بخش اول ،‌پس از ذکر کلیاتی در معنای لغوی و اصطلاحی وصی به سیر تاریخی وصایت در انبیای گذشته همراه با ذکرچند تن از اوصیاپرداخته‏‎‎‏ایم، چرا که این موضوع بر ضرورت و اهمیت وصایت در امت اسلامی تاکید می کند .دربخش دوم به ذکر وصی در آینه روایات اشاره شده است که شروع وصایت را از دعوت خویشاوندان به اثبات می رساند و اوج ابلاغ وصایت در غدیر خم می‏‎‎‏باشد . سپس به ذکر روایاتی از کتب شیعه و سنی می‏‎‎‏پردازیمو به احتجاج معصومین (‌علیه السلام) و صحابه و تابعان در امر وصایت گفتاری چند آورده‏‎‎‏ایم .در بخش سوم به جایگاه وصی در آینه تاریخ و ادب اشاره شده،‌و به ذکر اشعاری در حماسه‏‎‎‏های جنگ جمل و صفینو تنی چند از شاعران اهلبیت ( علیه السلام ) اکتفا کرده‏‎‎‏ایم. در بخش چهارم به نقد تحریف حدیث وصایت و رد شبهات موجود در این امر پرداخته‏‎‎‏ایم.

ماجرای خلقت آدم(ع) ، از جمله داستان‌های قرآنی است که در متون تفسیری و بویژه تفسیرهای عرفانی، با ظرایف خاصی همراه می باشد. در این میان، کشف‌الاسرار میبدی با زبانی نمادین و تصویری، به تفسیر عرفانی این داستان می‌پردازد. روایت میبدی از این ماجرا، در نوبه ثالثه کشف‌الاسرار، لایه‌های درونی و دلالت‌های معنایی فراوانی دارد. نظر به تعدد سطوح رمزگانی در این داستان، این پژوهش به رمزگان‌شناسی این متن نظر داشته است. در بررسی رمزگان‌های یک متن، تقسیم‌بندی‌ها و نظریه‌های مختلفی مطرح است و این پژوهش بر اساس الگوی پنج‌گانه بارت انجام شده است. با توجه به ویژگی‌های این الگو، همچون روایت‌محور بودن، توجه به رمزگان‌های فرهنگی و ایدئولوژیکی ـ که در متون تفسیری عرفانی جایگاه ویژه‌ای دارد ـ پژوهش حاضر این الگو را اساس بررسی رمزگان‌ها قرار داد. محدوده این پژوهش نیز تفسیر آیات سی‌ام تا سی و هشتم سوره بقره در نوبه ثالثه کشف‌الاسرار بوده است. نتایج این بررسی، نشان می‌دهد در داستان خلقت آدم(ع) به روایت میبدی انواع رمزگان‌های هرمنوتیکی، کنشی، معنایی، نمادین و فرهنگی درخور تشخیص است. برخی از این رمزگان‌ها از نصّ صریح قرآن هم برداشت می‌شود و برخی، شاخ و برگی است که میبدی به این داستان می‌دهد. از بین انواع مذکور‌، رمزگان هرمنوتیکی و کنشی، بیش‌ترین نقش را در پیشبرد فرایند داستان ایفا می‌کنند.

بینامتنیت گویای این امر است که هر متنی در برهه ای از زمان ،تحت تأثیر آثار قبل خود بوده و با تغییر و تحول آثار پیشین، به خود هویتی متنی بخشیده است. اگراین متن نوین را بشکافیم، می توان به وضوح و البته با دقت و تأمّل، ارجاعاتی به آثار قبل آن دید.اگر خواسته باشیم به عبارتی دیگر توضیح دهیم، این است که هر نویسنده ای در بنیان و اساس آرا و افکارش می توان ،اندیشه ها و تفکّرات افکار دیگر نویسندگان و ادبا و شعرا را دید.همین دیدگاه بینامتنیت نام دارد که در سایه سار این نوع نگرش، هر متنی زاییده ی آرا و اندیشه های متون قبل خویش است. در این باره، بلوم می گوید که هنرمند متأخّر همیشه در اضطراب تاثیرگذاری از هنرمند پیشین است که مبادا کارش به کپی برداری محض تبدیل شود.بسیاری از شعرا و ادبا در حین کاربرد مضامین، افکار، حکایات، تمام اهتمام خود را در این مصروف می دارند که از الفاظ و تراکیب و عبارات قرآنی بهره می گیرند .یکی از این نویسندگان زبر دست ،سعدی شیرین سخن است که در حدّ وسیع از آیات وحی و احادیث اهل بیت علیهم السلام در گلستان همیشه خوشش از قرآن و نهج البلاغه استفاده کرده است. این پژوهش با هدف نمایاندن بینامتنیت قرآنی و نهج البلاغه در گلستان صورت گرفته است تا در پایان بتوان با رنگ و روی قرآنی و سخنان مولا علی ابن ابی طالب علیه السلام در گلستان سعدی بیش از پیش آشنا شد.

سید امیر محمود انوار از شاعران معاصر ذواللسانین فارسی و عربی ایران است. ذهن وقاد و اشتیاق فراوان او به شعر و ادب باعث شد که از اوان کودکی آثار برجسته فارسی و عربی را به خوبی فرا گیرد و به حافظه قوی خود بسپارد. اشعار مشهور عربی و فارسی و ترجمه و تفسیر قرآن مجید و معارف اسلامی و بهره گیری از استادان برجسته به ویژه استاد عبداله انوار و عبدالحمید بدیع الزمانی کردستانی به حدی ذهن و زبان او را در سیطره خود گرفت که در ایام نوجوانی به سرودن اشعار فارسی و عربی روی آورد. ارادت او به خاندان پیامبر (ص) و ائمه اطهار علیهم السلام، مضامین اشعار او را به سوی اشعار آیینی کشاند و از این رو گفتمان دینی و مذهبی را برای اشعارش برگزید. در میان اشعار او، مدح و منقبت امام حسین (ع) و اصحاب و یاران او که با مضامین عرفانی در هم آمیخته، بارزتر است.

مقایسه انواع ادبی و قالب های شعری و نیز صور خیال در ادبیات جهانی از رویکردهای ادبیات تطبیقی محسوب می شود. موازنه میان دو شاعر از دو قرن متفاوت و دو محیط مختلف و دو فرهنگ ناهم جنس و با موضوعی واحد، مدح حضرت رسول (ص) در سویی کعب بن زهیر شاعر مخضرم و دیگر سوی شاعر ذولسانین استاد فقید سید امیرمحمود انوار، معین و مبین بازتاب تفاوتهای عناصر فرهنگی و اجتماعی و ادبی ملل اسلامی و غیراسلامی است. در این مقال گونه ای از پیوند میان ادبیات و یاری جستن از میراث اندیشه های مشترک دو ملت بیان می شود و گونه ای از تاثیرپذیری استاد انوار از فرهنگ اسلامی و عرفانی و مجاهدت در سیر و سلوک بیان می شود.

«قصیده فاطمیه» در کتاب انوار عشق در مدح حضرت فاطمه (سلام الله علیها) سروده شده است که در آن بعد از بزرگداشت مقام مادر، استاد دکتر سید امیر محمود انوار به تبیین جایگاه حضرت زهرا (سلام الله علیها) پرداخته است. نورالانوار بودن این بانو، کفویت انحصاری او در ازدواج با امیرالمومنین (علیه السلام) که مورد استناد شیعه و اهل تسنن است، جایگاه ایشان در آیتی از آیات قرآن، و معرفی امامان اهل بیت (علیهم السلام) از نسل ایشان از نکاتی است که نظر استاد را در این سروده به خود جلب کرده است. وی هم چنین عنایتی خاص به امام عصر (علیه السلام) داشته است و این که مصلح جهان دوازدهمین فرزند اوست را نتیجه تاثیر حضرت زهرا (سلام الله علیها) در خلقت ترسیم می کند. یافتن شواهد مختلف فضائل برترین بانو بر اساس سروده استاد انوار در منابع مختلف شیعه و اهل تسنن، خود گویای برتری ایشان نسبت به سایر مخلوقات است.