جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارزیابی سرشت انسان و نیک یا بد بودن آن، از مسائل مهم و کهن در مکاتب مختلف دینی و فلسفی بوده است. برخی انسان را نیک‌سرشت، برخی او را بدسرشت و گروهی هم وی را فاقد سرشت مشترک دانسته‌اند. این مقاله در جستجوی پاسخ‌های دقیقی برای سه پرسش اساسی است: اولاً حقیقت سرشت انسان از نگاه هستی‌شناختی چیست؟ ثانیاً متعلَّق اصلی «خوبی و بدی» در بحث سرشت انسان چیست؟ ثالثاً منشأ افعال بد انسان چیست؟ براساس حکمت متعالیه، سرشت انسان ـ که عبارت است از استعدادهای فطری و غریزی او ـ نحوۀ وجود اوست. هر موجودی در هر یک از مراتب، درجه وجودی خاصی دارد و به میزان درجه وجودی خود خیر، کمال و نیکو است. فلسفۀ وجودی استعدادهای فطری و غریزی ـ که مهم‌ترین آنها عقل است ـ استکمال انسان و بقای سعادتمندانه اوست. بنابراین از منظر هستی‌شناختی، سرشت انسان فقط به «خوبی» متصف می‌شود و به علت اشتمال آن بر عقل فطری ـ که مدبر گرایش‌های انسان است ـ منشأ اعمال خیر و نیکو خواهد بود. متعلَّق اصلی در بحث سرشت انسان، خوبی و بدی افعال اوست و منشأ اعمال بد انسان‌ها نیز خصلت‌های موروثی و اکتسابی آنهاست، نه سرشت آنها.

کتاب «المسيحیة» نوشته احمد شلبی، دومین کتاب از مجموعه مقایسه و بررسی ادیان است که به بررسی دین مسیحیت، مسیحیان و به طور کلی عقاید مسیحیان پرداخته است. دین مسیحیت یک آیین یکتاپرستانه تثلیثی است که بر آموزه‌ ها و سخنان (مسیح و پولس) استوار گشته‌ است. آموزه‌ هایی چون تثلیث، مرگ خداوند به عنوان کفارهٔ گناهان، تعمید آب و روح القدس از باورهای بنیادین این آیین هستند. این کتاب در واقع دایرة المعارفی است درباره دین مسیحیت، مسیحیان و آموزه ها و عقاید آنان. در این کتاب بعد از توضیح مفصلی درباره دین یهود به اشهر الاتجاهات حول المسیح و المسیحیة پرداخته شده است. سپس مسیح و مسیحیت در نظر مسلمانان شامل ذکریا، یحیی، یوسف، مریم بنت عمران آمده است. در ادامه مقولاتی چون روح، مریم عذرا، تولد حضرت عیسی، قوم بنی اسرائیل قبل از نبوت حضرت عیسی، نبوت حضرت عیسی و معجزات وی، یهودیان و مسیح آمده است. سرگذشتی از حضرت مسیح پس از پیامبری و خیانتی که به وی شد، عروج حضرت به آسمان ها از دیگر مطالبی است که در این کتاب آمده است. در ادامه تفصیل القول عن المسیحیة فی نظر المسلمین و المسیح و المسیحیة فی نظر المسیحیین آمده، خرافات و وضع کنونی مسیحیان هم از دیگر مطالب این کتاب است. باید افزود بحث مفصلی در باره پولس در این کتاب شده است. وی از مهمترین مبلغان مسیحیت و بنیانگذار الهیات و خداشناسی این آئین بود؛ بر خلاف حواریون، پولس هرگز با عیسی دیدار مستقیم نداشته است؛ با این حال این پولس بود که مسیحیت را از یهودیت جدا ساخت، همچون دینی جداگانه. در کتاب اعمال رسولان، پولس پیشوای نصاری (غیر یهودیان) و حواریون پیشوای مسیحیان خوانده شده‌ اند. از دیگر مطالبی که در این کتاب آمده می توان به حواریون، اناجیل مهم و انجیل یوحنا، انجیل متی، مرقص، لوقا و غیره اشاره کرد.

کتاب «الجمع بين رایی الحكيمين» نوشته ابونصر فارابی است. مقصود فارابی از نگارش این کتاب نشان‌ دادن‌ سازگاری و وفاق‌ میان‌ آرای افلاطون‌ و ارسطو بوده‌ است‌، وی می‌ گوید چون‌ بحث‌ و نزاع‌ افراد را درباره حدوث‌ و قدم‌ جهان‌ دیده‌ و متوجه‌ شده‌ که‌ برخی مدعیان دو حکیم‌ مبرِّز، افلاطون‌ و ارسطو، در اثبات‌ مُبدِع‌ اول‌، وجود اسباب‌، نفس‌ و عقل‌، پاداش‌ و کیفر اعمال‌ خیر و شر و بیشتر امور مدنی و اخلاقی و منطقی با هم‌ اختلاف‌ دارند، بر آن‌ شده‌ تا بر مبنای مضمون‌ سخنانشان‌ نشان‌ دهد که‌ عقاید آن‌ دو متفق‌ و سازگار است‌. فارابی در این کتاب آراء دو حکیم یعنی ارسطو و افلاطون را با هم جمع کرده و در بعضی مسائل به کتاب اثولوجیا استناد کرده است. به نظر فارابی سیزده مطلب است که گفته اند دو فیلسوف در آنها با هم اختلاف دارند. او قبل از اینکه در موارد اختلاف وارد شود سعی می کند با دلائلی که بیشتر خطائی است اثبات کند که افلاطون و ارسطو نمی توانسته اند با هم اختلاف داشته باشند چون آن دو پدیدآورنده فلسفه اند و همه حکمای بعد کم و بیش در پی ایشان رفته اند. وقتی آن دو در موضوع فلسفه با هم اختلاف ندارند و هر دو فلسفه را علم به مطلق موجود (موجود از آن حیث که موجود است) می دانند و معاریف حکمای خلف ایشان مقام آموزگار فلسفه به آنان داده اند، فقط یک مورد باقی می ماند و آن این که بگوییم در تفسیر کسانی که اختلاف دیده اند خلل و نقصانی باشد و چون عدد کسانی که به اتفاق آراء دو فیلسوف قائلند بسی بیش از اختلاف بنیان است، هیچ وجهی ندارد که اکثریت را مخطی بدانیم و حق را به شمار اندک نویسندگانی بدهیم که در موارد سیزده گانه ای که ذکر می شود بر اثر توجه به ظاهر به اشتباه افتاده اند. سیزده مسئله را فارابی تحت سه عنوان کلی آورده است. 1- روش زندگی دو فیلسوف. 2- شیوه تألیف و تدوین کتاب ها 3- آراء و اقوال دو فیلسوف.

کتاب «العهد الجديد ترجمة بين السطور يونانی-عربی» نوشته بولس فغالی، انطوان عوكر، نعمة الله خوری، يوسف فخری، ترجمه یونانی و عربی کتاب مقدس عهد جدید است. بخش دوم کتاب مقدس عهد جدید است که تنها مسیحیان آن را قبول دارند و یهودیان آن را معتبر نمی دانند. این بخش نیز مشتمل بر کتاب ها و رسالات متنوع و نیز مطالب گوناگونی است. عهد جدید به زبان یونانی نوشته شده است و این در حالی است که حضرت عیسی و حواریون به زبان آرامی ـ که لهجه ای از زبان عبری است ـ سخن می گفته اند. علت این امر، آن است که با کشورگشایی اسکندر و ایجاد یک امپراتوری بزرگ، زبان و فرهنگ یونانی در بسیاری از مناطق آن تبلیغ شد و زبان یونانی به عنوان زبان علمی و زبان دوم مورد توجه قرار گرفت، به گونه ای که بسیاری از مردم، به خصوص در حوزه دریای مدیترانه، با این زبان آشنایی یافتند. این بخش در بردارنده کتاب ها و رساله هایی است که از نظر محتوا، تاریخ نگارش و نویسنده متنوعند. نکته جالب توجه درباره این مجموعه آن است که علاوه بر این که منبع اصلی اعتقادات و باورهای مسیحی است، منبع منحصر به فرد زندگی نامه و سیره مؤسس آیین و نیز تاریخ این دین تا پایان قرن اول است؛ به گونه ای که برای حوادثی که در سده اول مسیحی برای این دین پیش آمده، هیچ منبع دیگری غیر از عهد جدید در دسترس نیست. این مجموعه در ابعاد عقیدتی و عملی دوگانه است. عهد جدید شامل 27 کتاب و رساله است. این مجموعه با چهار انجیل آغاز می شود، که به متی، مرقس، لوقا و یوحنا منسوبند. پس از آن، کتابی است به نام اعمال رسولان. سپس سیزده یا چهارده رساله منسوب به پولس، یک رساله منسوب به یعقوب، دو رساله منسوب به پطرس، سه رساله منسوب به یوحنا و یک رساله منسوب به یهودا، آمده است. این مجموعه با مکاشفه یوحنا پایان می یابد.

«کتاب الملة و نصوص أخرى» نوشته ابونصر فارابی، در مجموعه آثار سياسى فارابى از جايگاه نظرى ويژه‏ اى برخوردار است. فارابى در اين كتاب با تقسيم علم مدنى به دو بخش‏ فلسفه مدنى و فقه مدنى و ايجاد تناظر تئوريك بين آن دو، در واقع‏ مبنايى نظرى براى ديگر مباحث ‏سياسى خود در آثارى چون آراء «اهل‏ مدينه فاضله‏»، «سياست مدنيه‏»، «فصول مدنى‏» و «احصاء العلوم‏» تدارك ديده است. ملة (دين و آيين) عبارت است از آراء و افعال وضع شده، مقيد به ‏شرايطى كه رئيس اول براى جمع وضع مى‏ كند. و هدف او اين است كه به مدد بهره‏ گيرى مردمان از دين، به غرضى كه در مورد آنها دارد، نائل شود و يا به كمك آنان، به غرض مشخص برسد. و جمع، ممكن است عشيره باشد و ممكن است مدينه (شهر) يا ناحيه باشد و ممكن است امت‏ بزرگ و يا امت هاى‏ بسيار باشد. و رئيس (اول) اگر فاضل باشد و رياستش هم در حقيقت فاضله‏ باشد، همانا در تقدير و ترسيم دين، خواهان آن است كه هم خود و هم‏ همه كسانى كه تحت رياستش هستند به سعادت قصوى كه سعادت حقيقى است، برساند. این کتاب شامل دو بخش است، بخش نخست ملت (دین و آیین) و رابطه آن با فلسفه، رئیس ملت و جانشینانش، و پیشه فقه و پیوندش با فلسفه را معرفی می کند. بخش دوم علم مدنی را به طور عام و علم مدنی را به مثابه بخشی از فلسفه به طور خاص معرفی می کند و گویا فصل پنجم کتاب احصاء العلوم فارابی یعنی درباره علم مدنی، علم فقه و علم کلام را به ذهن خواننده متبادر می سازد. این کتاب به طور کلی ملت و واضع آن، علم مدنی و تحقیق و تفحص درباره آن و تبیین آن را معرفی می کند. یعنی این کتاب ملتی را که باید واضع شریعت برای هر امتی با هر شهری یا در هر زمانی مشروعیت ببخشد، ارائه نمی دهد، بلکه اصولی را که واضع ملت باید بداند و در وضع ملت از این اصول پیروی کند تبیین می سازد.

دیدگاه میرزای اصفهانی بر سه پایه استوار است: نخستین پایه " وجدان عاقل " است، یعنی آنچه هر عاقلی می یاسد یا در خورد شهود می کند. رکن دوم، آیات و روایاتی است که در خصوص عقل و عاقل وارد شده است و جنبه تذکری دارند. یعنی عقلا از این طریق، به ویژگی های عقل و عاقل متذکر می شوند و نسبت به آن ها تنبه وجدانی می یابند. رکن سوم تکیه بر معنای لغوی عقل و عدم جعل اصطلاح در خصوص آن است. از این سه رکن، محور اصلی همان محور اول یعنی وجدان عاقل است و دو رکن دیگر نیز متکی بر همان است.