جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تصحیح کتاب "کشف الفوائد فی شرح قواعد العقائد" را که اثری ارزشمند و مهم از علامه بزرگوار "حلی" در علم کلام است بررسی شده است .

تاریخ شیعه سرشار از افتخارات بسیار و تحولات چشمگیر است ، تحولاتى که به دست عالمان متعهد و فرزانگان اندیشمند پدید آمده است ، در این میان به سده چهارم هجرى بر مى خوریم که فتح الفتوح تاریخ شیعى است ؛ روزگارى که مردى بزرگ و اندیشمندى گرانقدر دایره المعارفى جامع از معارف اسلامى تدوین کرد و قریب 50 سال پرچمدار عرصه هاى علمى ، فکرى و فرهنگى مسلمین گردید و در جبهه های مناظره به گونه ای پیروز میدان می شد که دوست و دشمن زبان به تمجید او گشودند و قلم به تعریف او برگرفتند و او را « مفید » لقب دادند.صحیفه هاى سبز مهدوى (عج) به افتخار او صادر شد و حضرت ولى عصر (ع) وى را برادرى گرامى و استوار خواند.آثار جاویدانی قریب به 200 تألیف که شیخ از خود بجا گذاشته باعث تبیین علوم اسلامی در طول تاریخ گردیده است وی توانسته علاوه بر تألیفات متعدّد و ارزشمند شاگردان مبرّز و نامداری را تربیت نماید ، خدمت ایشان به علم فقه و کلام مثال زدنی است . اهداف این پژوهش که عنوان بررسی ابعاد شخصیتی و آثار فکری « شیخ مفید » در دوران حیات را دارد و به دلیل ماهیت تاریخی ، بر اساس مطالعه اسنادی و کتابخانه ای نوشته شده است عبارتند از : 1- تبیین اوضاع سیاسیاجتماعی ، فرهنگی و مذهبی مردم بغداد در عصر حیات شیخ ؛ یعنی سده چهارم و پنجم 2- بررسی دوران حیات شیخ اصل و نسب ، تولد ، دوران کودکی ، تحصیلات ، مشاغل تدریس و تألیف ، جایگاه علمی و معنوی ، القاب و عناوین3- کارنامه فرهنگی شیخ ؛ اساتید ، شاگردان ، همعصران ، آثار و تألیفات ، تاثیرات شیخ بر فقه و کلام 4- بررسی دیدگاه علمای شیعه و سنّی در مورد شیخو بررسی نظریات وی در خصوص مسائل مختلف 5- توقیعات امام عصر (ع) به ایشان و همچنین گرفتاری های بوجود آمده در دوران حیات .

همگامی ، همراهی و پیوند میان شعر و موسیقی پیشینه‌ای بسیار طولانی دارد و به اولین زمزمه‌های بشر و نخستین تراوشات احساس او در قالب آوا و نوا باز می‌گردد. وزن و تکیه ، دو رویکرد مهم و مشترک میان شعر و موسیقی هستند.تکیه یکی از خصوصیتهای زبان است که سبب تمایز معنایی و دستوری کلمات و جملات از هم می‌شود.ادای تکیه‌ها در هنگام خوانش موسیقایی به چند شیوه انجام می‌شود که مهمترین آنها عبارتند از : تغییر در ارتفاع صوت ، اختصاص کشش بیشتر به هجای تکیه‌دار ، استفاده از هجاهای صوتی و رعایت وزن طبیعی شعر. عروض فارسی پیوندی مستقیم با موسیقی آوازی ایران دارد و هر دو تأثیرات بسزایی بر هم داشته‌اند و مکمل هم بوده‌اند.چهارچوب عروض گاهی سبب می‌شود که همه توانایی‌های موسیقایی کلام ظهور پیدا نکند.اما پیوند شعر و موسیقی راهکارهایی برای ظهور این توانمندیها در اختیار می‌گذارد.از طرف دیگر موسیقی ایرانی و بخصوص ردیف به شدت به عروض فارسی وابسته است ؛ تا جایی که می‌توان گفت ریتم آواز ایرانی در بسیاری از موارد بر پایه عروض فارسی است. با وجود این ارتباط تنگاتنگ ،خوانش شعر در هنگام ورود به عرصه موسیقی همواره با آسیبهایی همراه بوده است .توجه به برخی اصول مربوط به زبان و شعر، از جمله رعایت جایگاه تکیه ؛ توجه به فضای معنایی شعر و تسلط بر علم عروض و قواعد آن ، از سوی آهنگساز و خواننده به اعتلای این دو هنر اصیل ایرانی کمک فراوانی می‌کند.

علم بلاغت علمی است که به مطابقت کلام با مقتضای حال و شناخت ظرافتهای کلام و دستیابی به رموز آن می‌پردازد. این علم به سه قسم: معانی، بیان و بدیع تقسیم می‌شود. یکی از مسایلی که در علم معانی مطرح شده است ، بحث قصر وحصر است که به معنی: اختصاص دادن چیزی به چیز دیگر است . این اختصاص به دو صورت حقیقی و اضافی یا صفت و موصوف است . از فایده‌های این بحث ، تاکید، مبالغه و ایجاز و ... مباشد. اسلوبهای قصر شامل: نفی و استثناء، انما، عطف ، تقدیم ماحقه التاخیر، ال جنس و ضمیرفصل است . یکی از شاعرانی که در اشعارش از این اسلوب‌ها به ویژه اسلوب نفی و استثناء پیروی نموده است ، متنبی است ، که حدود چهارصد بیت از اشعار وی در برگیرنده این معناست . او از برجسته‌ترین شاعران دوره عباسی و شاعر دربار سیف‌الدوله است که اسلوب قصر در دیوان وی بیشتر دارای رنگ و بوی حقیقی ادعایی است .

زیبایی و فخامت در سخن دو منشأ دارد که یکی به آهنگ و طنین واژه‌ها و دیگری به نیروی لذّت‌زای تداعی آن‌ها مربوط می‌شود که به میزان زیادی ماحصلِ به کارگیری صناعات بدیعی است. در این راستا، عبدالواسع جَبَلی از شاعران مشهور پارسی‌گوی در قرن ششم هجری می‌باشد که برای زیباسازی و افزودن حسن‌تأثیر کلام شعری خود به کاربرد این دسته از علوم بلاغی (بدیع) توجّه فراوان داشته است. این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی محسنات بدیعی به کار رفته در دیوان شعری عبدالواسع جَبَلی را از دیدگاه زیبایی‌شناختی و میزان کاربرد و بسآمد هر یک مورد بررسی و تحلیل قرار بدهد. نتیجه پژوهش حاکی از این است که شاعر از انواع صناعات بدیعی به ویژه آرایه‌های لفظی برای زیبایی‌آفرینی سخن منظوم خود استفاده کرده است. گفتنی است که از میان آرایه‌های لفظی به واج‌آرایی و از میان صنایع معنوی به روش تناسب بیشتر نظر داشته است. هم‌چنین، پیرایه‌های معنوی موجود در دیوان اشعار وی از نظر زیبایی‌شناختی یکسان نبوده و در برخی از موارد، در صنعت‌هایی چون مراعات‌نظیر، تضاد و حسن تعلیل، زیبایی‌آفرینی آن‌ها نسبی بوده است.

فقه الحدیث دانش فهم حدیث است که راه رسیدن به فهمدرست سنت را به ما نشان می‌دهد. عالمان بسیاری از جمله شیخ بهایی برای رسیدن به فهم درستی از سنت، توجه ویژه‌ای به فقه الحدیث داشته‌اند.بررسی شیو? فقه الحدیثی شیخ بیانگر آن است که وی به پیش نیازهای فهم حدیث آشناست. نسخه‌های مختلف یک حدیث را می‌یابد و به تصحیف توجه می‌دهد.مراحل فهم حدیث نزد شیخ بهایی را می‌توان در دو مرحل? کلی جای داد: فهم ظاهر و فهم مقصود. در فهم ظاهر، مفردات، علم صرف و دانش نحو و معانی بیان را به کار می‌برد.در فهم مقصود نیز این‌گونه عمل می‌کند: به قرینه‌های متصل کلامی مانند تلمیح، تعلیل، سوال و تفسیر راوی و سیاق کلام نظر دارد.قرینه‌های منفصل که مهم‌ترین آن خانواده حدیث است مورد اهتمام شیخ بهایی است و با این قرینه که همان احادیث مشابه است احادیث را تخصیص و تقیید می‌زند و گاه تبیین می‌کند. برای تبیین حدیث از آیات بهره می‌گیرد. وی با توجه به احادیث معارض، در حل تعارض یکی از دو حدیث را بر جواز، استحباب، کراهت، ضرورت، تخییر یا تقیه حمل می‌کند.از دانشهای بشری چون طب، حساب و نجوم برای شرح حدیث استفاده می‌کند.وی با موانع فهم حدیث در هر دو مرحله فهم ظاهر و فهم مقصود آشناست. موانع فهم ظاهر نزد ایشان، اشتراک لفظی، تحول زبان، خلط لغت با اصطلاح، عدم توجه به حروف جر، آشنا نبودن با تصحیف و ادراج و تقطیع نادرست است.وی در شناخت موانع فهم مقصود به موانعی چون عدم تتبع کامل، ساده‌انگاری، جمود، اخباریگری و بی‌توجهی به آهنگ سخن آگاهی می‌دهد.مباحث فقه الحدیثی شیخ بهایی عمدتاً در آثار حدیثی وی مطرح شده که عبارتند از: الحبل المتین، مشرق الشمسین، الأربعون حدیثاً، الحدیقه الهلالیه و مفتاح الفلاح.وی در مباحث فقه الحدیثی از عالمان برجسته و محدثان بنامی چون شهید ثانی، شیخ حسین پدر خود، محقق کرکی و شهید اول تأثیر پذیرفته است و تراث حدیثی خویش را وامدار این بزرگان است.

بدون شک بزرگ‌ترین وظیفه‌ی انبیاء و امامان (ع) و عالمان دین اسلام، پاسداری از حریم عقاید و معیّن کردن حدود و ثغور آن است؛ چون بدون معرّفی عقاید، ستون دین استوار نگشته و حدّ و مرز آیین درست الهی از دین-های ساختگی مشخّص نمی‌شود. از این رو همواره گروهی از عالمان دین برای دفاع از دین و اعتقادات روش و اسلوب خاصّی را برگزیده و همین امر سبب شده که رویکردهای متفاوتی حاصل گردد. برخی برای دفاع از عقاید تکیّه بر ظواهر کرده و تنها راه دست‌یابی به معارف دینی را ظواهر کتاب و سنّت می-دانند. این گروه که به نص‌گرایان معروفند طیف گسترده‌ای از افراد و گروه‌ها را دربرگرفته که ویژگی مشترک آنان بی‌اعتنایی به تعقّل و اندیشه‌ورزی است. التزام و پایبندی به نص، حجیّت خبر واحد، محدودیّت استفاده از عقل و استدلالات منطقی و عقلی در شناخت، از اصول تفکّر آنان است. حاصل فعالیّت نص‌گرایان امامیّه،حفظ و نگهداری احادیث پیامبر اکرم (ص) و ائمه‌ی معصومین (ع) و مبارزه با غلو و غلوگرایی می‌باشد. این رویکرد پیروانی در میان امامیّه و اشاعره دارد که استفاده‌ی محدود از عقل و مقدّم کردن ظواهر از جمله ویژگی‌های آنان است. برخی از عالمان دین هم در دفاع از عقاید، عقل را اصل قرار داده و معتقدند بدون عقل و اصول عقلی هیچ‌گونه شناختی برای انسان حاصل نمی‌شود و معارف دیگر اعمّ از حس و تجربه و وحی، همه مبتنی بر مبادی عقلی است. پیروان این اسلوب، رویکرد عقل‌گرایی را به وجود آورده‌اند که تثبیت هویّت و استقلال علم کلام و جمع منطقی بین عقل و نقل از جمله دستاوردهای آنان است. این رویکرد هم، در میان امامیّه و اشاعره پیروانی دارد هر چند که نحوه‌ی عملکرد آنان با یکدیگر تفاوت دارد. پس از پشت سر نهادن دو رویکرد نص‌گرایی و عقل‌گرایی حال نوبت آن رسیده بود که از بدنامی فلسفه که در دوره‌های قبل به وجود آمده بود، کاسته شود به همین علّت عواملی چند دست به دست هم داده و مسائل فلسفه را وارد علم کلام کرد. از این رو، در این دوران عالمان دینی در دفاع از عقاید دینی سعیشان معطوف بر این بود که ورود و خروج مباحث و استدلال‌هایشان رنگ فلسفی داشته باشد و از آیات و روایات هم برای تأیید استدلال‌ها بهره می‌بردند، خواجه نصیر الدین طوسی یکی از متکلّمان خردگرای‌فلسفی امامیّه در تقویت این رویکرد نقش به سزایی را ایفا کردند.

خلاصه پایان نامه به فارسی:همانطور که از اسم پژوهش پیداست تناص یا بینامتنی یعنی اینکه شاعر یا نویسنده در خلال آثار منظوم یا منثور خویش از تجربیات علمی دیگران بهره گیرد که این بهره وری در یک متن ادبی به نام «تناص» در ادبیات عربی یا (Intertextuallity) در ادبیات انگلیسی مطرح می شود و شایان ذکر است که این مقوله در حقیقت جزء معیارهای نقد ادبی یک متن ادبی به شمار می رود و با این روش می توان جنبه های مختلف درون متنی را مورد بررسی قرار داد.علم نقد همواره در ادبیات از ارزش والایی برخوردار بوده و به عنوان راهی برای ارزش گذاری آثار ادبی از دیر باز مورد توجه قرار گرفته است. ادبیات نقد نه در دوره مدرن بلکه از زمانهای قدیم و قبل از ادبیات مدرن توسط صاحبنظران و کسانی که در این علم دستی داشته اند، رایج و پیوسته در حال تغییر و تحول بوده است.این علم وابسته به علومی است که پیوسته در حال تغییر و پیشرفت هستند، بنابراین نه تنها نمی تواند ساکن بماند بلکه همواره و پایاپای با آن علوم حرکت خواهد کرد.اگر نمی توان یک معنای اصلی و یگانه ای را برای متنی قائل شد بدین خاطر است که دردنیای امروزی هیچ اثری دارای اصالت نیست. هر اثری در یک زمانی تحت تاثیر آثار قبل خود بوده و با تغییر و تحول آثار پیشین خود، به خود هویّت بخشیده است. به عبارت دیگر در هر اثری باید به دنبال ارجاعی به قبل آن اثر و یا معاصر آن بود، چرا که خاصیت ذهنی انسان اقتضا می کند که پیوسته از تجربیات ذهن فعال و پویای خود استفاده کند، نویسنده و افکار او در یک زمان از تفکرات دیگران تاثیر می پذیرد و در زمان دیگر اندیشه های مخاطبان خود را تحت تاثر قرار می دهد.بنابراین می توان نتیجه گرفت که یک نویسنده قبل از اینکه به عنوان یک نویسنده شناخته شود یک خواننده بوده است و یک متن - هر متنی که باشد – مقدار زیادی از متون غیر خود را به همراه دارد که آن متن مورد نظر را در سطوح مختلفی تغییر می دهد و یک نویسنده از آنجایی که در جهان بشری زندگی می کند و با آثارو نشانه ها و حوادث محل زندگی و وقائع اطراف آن در تماس است و آن را در طول تجربه زندگی شخصی خود در می یابد، به طور اجتناب ناپذیر این تجربیات را در ذهن خود جای می دهد. از طرف دیگر این نویسنده از آنجاییکه یک متن ادبی می نویسد ، هیچگاه نمی تواند بدون استفاده از ذهن خود و تجربیاتی که در ذهن خود ذخیره کرده است، کلمات را بنویسد، بنابراین خواه ناخواه ناچار است که از تجربیات ذهنی خود در اثر استفاده کند.حال نکته ای شایان ذکر است که نویسنده هر متنی، نظم یا نثر، که از ذخایر و تجارب ذهنی خود استفاده می کند، تغییراتی چون افزایش، کاهش و نوآوریهایی در این تجارب بوجود می آورد که باعث متفاوت شدن متن او می شود و چنین نگرشی به متن که امروزه به عنوان یک قانون برای هر متنی تبدیل شده است، در حیطه نظریه ادبی ای با عنوان «تناص» یا «بینامتنی» جای می گیرد که برای هر متنی یک امر اجتناب ناپذیر است و همانطور که ذکر شد به کمک این دیدگاه می توان قصائد زیادی از شعراء مختلف را مورد بررسی قرار داد.و این پژوهش برآن است تا موضوع تناص دینی و قرآنی را با اهدافی که ذیلاً عنوان می شود، در اشعار «نزار توفیق قبانی» یکی از شعراء معاصر سوری تبار مورد بررسی و نقد قرار دهد که این اهداف عبارتند از:-

آنچه در نوشته مزبور به رشته تحریر در آمده و مورد بحث قرار گرفت موضوع بررسی سیاست سلجوقیان بود با طرح سلجوقیان برای عمال قدرت و تحکیم پایه های حکومت خود از چه ابزارهایی بهره گرفتند؟ این مساله با طرح این سوالات پی گیری شد که 1. سیاسیتهای مشروعیت زای سلجوقیان چه تأثیری بر مناسبات دین و دولت به جا گذاشت؟ 2. الگوی مشروعیت دینی سلجوقیان چه تأثیری بر حیات فکری، علمی و مناسبات سلجوقیان با خلافت بوجود آورد؟ پاسخی که در جواب این سوالات به صورت فرضیه مطرح گردید این بود که: 1-ابزارهای اعمال کننده قدرت توسط سلجوقیان که قسمت عمده آن از دین ناشی می شد باعث رواج قرائت خاصی از دین شد که این نوع برداشت بیشتر تأمین کننده و ضامن حفظ قدرت بود. 2-الگوی مشروعیت دینی سلجوقیان حیات فکری و علمی و حتی روابط حاکمان سلجوقی با مقام خلافت را تحت تأثیر قرار داده و باعثمی شد که آن دسته از تفکرات و علوم اجازه گسترش یابند که با قدرت حاکم تزادی نداشته باشند. بررسی سوالات مذکور و پاسخ دادن به آنها در این سیاستها مشروعیت زای نوشته در دو بخش و شش فصل انجام شده است. در مورد سوال اول که درباره تأثیر سلجوقیان بر مناسبات دین و دولت می باشد و در بخش اول و فصلهای اول و دوم به آنها پرداخته شده است که در آن ضمن الگو شناسی مشروعیت سیاسی سلجوقیان و تعریف سیاست و مشروعیت و نهایتا بررسی دین و مشروعیت قدرت به رابطه بین دین دانش سیاسی و قدرت توجه شده است و حاصل کلام از دو فصل مذکور این است که دغدغه مشروعیت یا حقانیت قدرت مهمترین مسأله مورد توجه حکومت سلجوقیان است و در این راستا مهمترین حربه ای که برای ایجاد حقانیت حکومت به کار قدرتی را فقط در سایه خلیفه و تأیید وی مجاز می دانستند. به دلایل مختلفی که در فصل پنجم به آنها اشاره شد به شیوه های بسیار زیرکانه بعنوان پایگاه مهمی برای مشروعیت بخشی به حکومت سلجوقیان مورد استفاده قرار گرفت و نهایتا بعد از بررسی این عناصر در این مبحث به این نتیجه رسیدم که به دلیل تفسیرپذیری آموزه های دینی فضای فرهنگی و کلامی در این الگو آن را بعنوان مدل برتر جلوه گر می ساخت. سوال سوم نیز که این گونه مطرح شده بود آیا الگوی اتخاذ شده کارامد بود مبحث آخر نیز با عنوان کارآمدی یا ناکارآمدی ابزارهای مشروعیت زای سیاست سلجوقیان به تحلیل مناسبات قدرت و مشروعیت می پردازد. پس از الگوشناسی مشروعیت سیاسی سلجوقیان و روش های نهادینه کردن مشروعیت متوجه شدیم که همه امکانات موجود در جامعه که به نوعی قدرت و سیاست در ارتباطند با رواج قرائت رسمی از دین علم و تفکر به گونه ای تفسیر شدند که در خدمت منافع قدرت قرار گرفته و بر استمرار و دوام حکومت سلجوقی افزودند و لذا این شیوه حکومت به دلایلی که ذکر شد و در این مقوله به رشته تحریر و تحلیل درآمد نسبت به حکومت های قبل از سلجوقیان موفقیت بیشتری از خود در امر کشورداری به اثبات رساند.

رساله حاضر تحت عنوان (مصادر علوم اهل بیت و ائمه معصومین) ضمن سه فصل و مباحث مقدماتی (کلیات) با زیرمجموعه‌های آن این مصادر را تبیین، تحلیل، تجزیه و جمع‌بندی کرده است. در سراسر این نوشتار این پرسش اساسی دنبال می‌شود که مصادر علوم ائمه کدامند و از کجا سرچشمه می‌گیرند؟ آن چه در جواب این پرسش به آزمون گذاشته می‌شود این است که دانش ائمه‌ی معصومین (ع) دارای مصادر نه‌گانه است. از آن‌جا که موضوع هر پژوهش در شکل کامل آن به یکسری مباحث مقدماتی نیازمند است و بدون آن‌ها تحقیق ناقص خواهد بود، در آغاز به مباحث مقدماتی پژوهش از قبیل بیان مساله، سوالات اصلی و فرعی پژوهش و روش تحقیق، تحت عنوان پیش‌گفتار پرداختهشده است. نقش مهم امامت در هدایت انسان به‌سوی سعادت و کمال دنیوی و اخروی، لزوم شناخت مصادر و منابع علوم ائمه معصومین( را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به امامت، آشکار می‌سازد؛ زیرا اثبات علم آنان و تبیین منشأ آن، در استحکام مبانی شیعه و تبیین لزوم رجوع به امامان معصوم(، و همچنین در اثبات حجیت سنت آنان، نقش بسزایی دارد. فرضیه‌ای که در این پژوهش پیگیری می‌شود آن است که علوم ائمه اهل بیت( به علم خداوند منتهی می‌گردد، و در نتیجه سخن ائمه اهل بیت( حجت خواهد بود. ضرورت وجود امام از پشتوانه دلایل متقن و مستحکمی برخوردار بوده، و امام همچنین باید دارای ویژگی‌های ممتازی همچون عصمت، اعلمیت، آگاهی از کتب آسمانی پیشین، و حوادث گذشته و آینده برخوردار باشد. در مجموع، ویژگی‌های امام و رهبر دینی را می‌توان در چهار دسته جسمی، روانی و اخلاقی، ذهنی و علمی، و خانوادگی تقسیم‌بندی کرد، که مدیریت، رهبری و اعلمیت از مهم‌ترین آن‌ها به‌شمار می‌رود. همچنین گستره وظایف امام را اموری چون حفظ دین از بدعت، تشکیل حکومت و هدایت مردم تشکیل می‌دهد. در نظام اعتقادی شیعه، و همچنین از منظر قرآن، رسول خدا( و حتی اهل سنت، ائمه معصومین( دارای جایگاه بسیار والایی هستند. مصادر علوم اهل بیت( بر اساس دلایل قرآنی، روایات و شواهد تاریخی، شامل قرآن، سنت، کتاب امیرالمومنین، مصحف فاطمه(، کتاب جفر، اسم اعظم، تحدیث فرشتگان و روح‌القدس، الهام، شهود و مکاشفه می‌باشد. بر این اساس، منابع علوم ائمه( کاملاً به علم خداوند، که همان علم لدنی است، منتهی می‌گردد. بدین ترتیب، سنت که شامل قول، فعل و تقریر ائمه( می‌شود، حجت خواهد بود، و بر این اساس، زمامداری و مدیریت دین و دنیا از آنِ آن‌ها بوده، و با وجود آنان شخص دیگری حق دخالت در امور مسلمین را ندارد؛ مگر این‌که به نیابت از آنان باشد.