چکیده :
برنارد لوئیس[۱] مورخ و شرقشناس انگلیسی-آمریکایی در ۳۱ می ۱۹۱۶ از پدر و مادری یهودی زاده شد. زمانی که برای برگزاری مراسم برمیتسوایش[۲] ( مراسم رسیدن به سن بلوغ در آیین یهود) آماده شده بود که به زبان و تاریخ علاقمند شد. در ۱۹۳۶ با درجه کارشناسی ارشد در رشته تاریخ و با گرایش خاورمیانه و خاور نزدیک از مرکز مطالعات آفریقایی و شرقشناسی دانشگاه لندن فارغ التحصیل شد. سه سال بعد دکترای تاریخ اسلام را از همان مرکز کسب کرد. او مطالعاتی در حوزه حقوق داشت و تصمیم داشت که وکیل شود اما در میانه راه به تاریخ خاورمیانه بازگشت. مدتی به پاریس و نزد لوئیس ماسینیون[۳] رفت و تحصیلات تکمیلی را زیر نظر او گذراند. در ۱۹۳۸ به عنوان دانشیار و برای تدریس تاریخ اسلام به دانشگاه لندن بازگشت. در طول جنگ جهانی سرجوخه لشکر زرهپوشان سلطنتی بود و پیش از پیوستن به وزارت امور خارجه در سپاه اطلاعات خدمت کرد. در ۳۳ سالگی و در ۱۹۴۹ به مرکز مطالعات آفریقایی و شرق شناسی بازگشت و به ریاست گروه تاریخ خاورمیانه و خاورنزدیک رسید. در ۱۹۷۴ لوئیس موقعیت مشترکی را در دانشگاه پرینستون و مرکز مطالعات پیشرفته که هر دو در پرینستون نیوجرسی واقع شدهاند پذیرفت. شرایط برای او به گونهای بود که تنها یک ترم در سال تدریس میکرد و بقیه سال را از مسئولیتهای آموزشی و اداری فراغت داشت. بیشترین حجم تحقیق و پژوهش و در نتیجه انتشار کتاب و مقاله از وی مربوط به همین دوران بود. پس از بازنشستگی از پرینستون در ۱۹۸۶ تا ۱۹۹۰ در هیئت مشاوره این دانشگاه فعالیت داشت. مابین سالهای ۱۹۹۶ تا ۲۰۰۷ یکی از اعضای موسس انجمن مطالعات خاورمیانه آمریکای شمالی بود. در سال ۲۰۰۷ از این انجمن جدا شد و انجمن مطالعات خاورمیانه و آفریقا را در مقابل آنها تاسیس کرد. این انجمن در راستای تشکیل یک جامعه آموزشی پیشرفته و برای انجام مطالعات تحقیقاتی در خاورمیانه و آفریقا ایجاد شد.
بنیاد ملی علوم انسانی بالاترین نشان افتخار خود (Jefferson Lecture) را در سال ۱۹۹۰ به برنارد لوئیس اهدا کرد. کنفرانس او تحت عنوان ” تمدن غرب، از نگاه مشرق زمین” در ماهنامه آتلانتیک و با نام ” ریشههای خشم مسلمانان” تجدید چاپ شد.
نفوذ لوئیس فراتر از مجامع دانشگاهی رفته و تا عموم مردم راه یافته بود. او از پیشگامان تاریخ اجتماعی و اقتصادی خاورمیانه است و به سبب تحقیقات گستردهاش درباره اسناد دولت عثمانی شهرت یافته است. کار خود را با تحقیق درباره دول عربی در قرون وسطی بخصوص تاریخ و حکومت سوریه آغاز کرد. نخستین مقاله او درباره فرق اسلام در قرون وسطی از معتبرین نوشتههای سی سال اخیر در آن حوزه به شمار میرود. با این حال پس از استقرار دولت اسرائیل در ۱۹۴۸، محققان یهودی تبار کار سختی را برای انجام تحقیقات میدانی و رسیدن به آرشیو و اسناد کشورهای عربی داشتند چرا که اغلب به جاسوسی متهم میشدند. بنابراین لوئیس در حالیکه تحقیقاتش هنوز در حوزه عربی به پایان نرسیده بود، سمت و سوی مطالعاتش را به سوی عثمانی، که باب جدید برای محققان غربی محسوب میشد تغییر داد و از طریق پژوهش درامپراطوری عثمانی حوزه مطالعات عربی را هم دنبال کرد. مجموعه مقالاتی که لوئیس ظرف چندین سال منتشر کرد با ارائه تصاویر گسترده از جامعه اسلامی در موارد مختلف اقتصادی، دولتی و جمعیت شناختی انقلابی در شناخت تاریخ خاورمیانه محسوب میشد.
لوئیس عقیده داشت که خاورمیانه در قرون اخیر بسیار افول کرده و خبری از شکوه و جلال گذشته را ندارد؛ برخلاف آرا و نظراتی که علل عقب ماندگی کشورهای خاورمیانه را هجوم کشورهای غربی و استعمار می دانستند، لوئیس معتقد بود که این ملتها باید علت را در میان عقاید فرهنگی و مذهبی خود جستجو کنند. در آثار مربوط به اوایل دهه هشتاد که با انجمن جستجوی مسلمانان اروپا همکاری می کرد، ابراز داشت که جوامع مسلمان هرگز نمیتوانند با غرب به سازش برسند. در اوایل قرن یازدهم جامعه اسلامی رو به زوال رفت و در درجه اول حواشی داخلی مانند “استکبار فرهنگی” صدمات بیشتری به آنها زد تا تهاجمات خارجی صلیبیون. بدین ترتیب برنارد لوئیس در آثارش سعی در بزرگ جلوه دادن مقطعی از تاریخ مسلمین کرده است که دنیای اسلام به انزواگرایی و ریاضت های صوفیانه و عرفان های مختلف و بی خبری از اجتماع و سیاست روی آورده بود؛ مقطعی که سرآغاز افول تمدن اسلامی بوده است. لوئیس در آثار خود حمایت های آشکاری از حملات صلیبی در طول تاریخ نشان می دهد و تاکید می کند که عذر خواهی بابت این حملات یک حماقت محض است.
او همچنین در آثارش به گفتمان درونی دنیای اسلام در مورد چگونگی برخورد با تمدن غرب نیز پرداخته است. بخشی از تحقیقات او در مورد گروه های مخالف شکل گرفته در تاریخ جوامع اسلامی بوده و در مورد فرق مختلف دنیای اسلام نیز مطالعات ژرفی داشته است. رساله دکترای او به بنیان های اجتماعی ظهور فرقه اسماعیلیه اختصاص داشته است. همچنین وضعیت تاریخی و اجتماعی یهود در جوامع اسلامی از دیگر موضوعات مورد علاقه برنارد لوئیس بوده است.
پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، برخی کشورهای عربی اسرائیل را به عنوان یک کشور نامشروع معرفی کردند. لوئیس کتاب “سامیها و ضد سامیها” را در ۱۹۸۷ نوشت. در آثار دیگرش هم خشم اعراب نسبت به اسرائیل را بیمورد دانست و عقیده داشت کشورهای اسلامی از نقاط دیگری مانند، حمله شوروی به افغانستان، جنگ داخلی الجزایر، جنگ ایران و عراق و مانند آن ضربه خوردند اما در عوض به اسرائیل میتازند.
به غیر از کتابها و مقالات علمی و اکادمیک برنارد لوئیس کتابهایی برای عامه مردم هم نگاشته است. از جمله: اعراب در تاریخ(۱۹۵۰)، خاورمیانه و غرب(۱۹۶۴) و خاورمیانه(۱۹۵۵). بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر آثار لوئیس دوباره مورد توجه قرار گرفت از جمله مقاله نوشته شده در ۱۹۹۰ تحت عنوان “ریشههای خشم مسلمانان” تجدید چاپ شد.
در نسخه ابتدایی کتاب ظهور ترکیه مدرن، لوئیس از کشته شدن ارامنه به دست ترکها به عنوان هولوکاست و نسل کشی یاد میکند که بیش از یک میلیون و نیم ارمنی کشته شدند اما در نسخه دوم کتاب عبارت نسل کشی را به کشتار تغییر داد و از کنگره آمریکا درخواست کرد تا برای محکوم کردن این فاجعه از عبارت نسل کشی استفاده نکند. این اظهارت جنجالهای فراوانی را در پی داشت و لوئیس به دخالت دادن منافع شخصی و سیاسی متهم شد، از جمله دادگاهی در فرانسه به خاطر گفتههایش در مصاحبه با روزنامه لموند او را محکوم به پرداخت غرامت کرد. همچنین در نوامبر ۲۰۰۶ جامعه ارمنیان آمریکا اهدای جایزه ملی علوم انسانی از طرف جورج بوش پسر به او را محکوم کردند.
در میانه دهه شصت میلادی لوئیس از مفسران و کارشناسان مناقشه میان فلسطین و اسرائیل بود. او از حامیان رژیم اشغالگر قدس محسوب میشد و غرب را به حمایت از اسرائیل و ترکیه در برابر شوروی دعوت میکرد. اصطلاحات “برخورد تمدنها” و “بنیادگرایی اسلامی” نخستین بار در مقالات لوئیس دیده شد.
لوئیس دیدگاههایش درباره اسلام و فرهنگ اسلامی را نیز در مقالاتش منعکس کرده است، جهاد، قوانین اسلامی و پدیده نوظهور تروریسم اسلامی موضوعاتی هستند که در مقاله اسلام، مذهب و مردم به آن پرداخته است. او جهاد را یک تعهد مذهبی توصیف میکند که ناآگاهی مردم ارزش آن را پایین آورده است چرا که اسلام کشتن زنان، کودکان و سالمندان را قدغن کرده و در هیچ زمانی هیچ فقیهی توجیحی برای این گونه حرکات انتحاری و تروریستی نداشته است. او بمب گذاریهای انتحاری را مولود قرن بیستم میداند که کوچکترین سابقه مشابه از آن در طول تاریخ اسلام نمیتوان یافت.
در سال ۲۰۰۲ و پس ازحمله آمریکا به عراق و سقوط صدام، لوئیس در وال استریت ژورنال مقالهای تحت عنوان “زمانی برای سرنگونی” نوشت. در این مقاله عقیدهاش را در قالب این جملات بیان کرد:” تغییر یک رژیم میتواند خطرناک باشد، اما گاهی اوقات خطرات ناشی از انفعال و بی اثری بسیار بیشتر از خطر حرکت و عمل است.” لوئیس مقالاتی را هم درباره پرونده هستهای ایران به رشته تحریر در آورده است. نظرات کارشناسی لوئیس، درباره خاورمیانه کانون گستردهترین توجهات است. رایزنیهای وی مکرراً توسط خط مشی نمایان جمهوری خواه خواسته میشود، از جمله دولت بوش، برای مثال دربارهٔ جنگ در عراق.
وی در سخنرانی درباره ایران که در تاریخ ۱۸ ژانویه ۱۹۹۹ در مرکز موشه دایان، دانشگاه تل آویو ایراد شد، نقش ایران در تاریخ و تأثیر آن را بر تمدن جهان به اختصار مورد بحث قرار داد.
لوئیس در این سخنرانی خاطرنشان میکند: “در دوهزار سال گذشته هیچ کشورگشا یا نیروی خارجی ای نتوانستهاست بر زبان و فرهنگ ایرانی اثرات بنیادی بگذارد، که این یکی از نشانههای فرهنگ برتر است، و فرهنگ برتر همیشه بر فروتر چیرگی یافتهاست”. برنارد لوئیس برای اولین بار در نشست سال ۱۹۷۹ اعضای بیلدربرگ[۴] در اتریش در مورد طرح خود درباره خاورمیانه سخن گفت که تنها راه رویارویی با چنین فرهنگی نابود ساختن آن است و پیشنهاد میکند که ایران را به قطعات قومی گوناگون بشکنند و میان کشورهای نوپا تقسیم کنند (پروژههای کردستان بزرگ، پشتونستان بزرگ و آذربایجان بزرگ).او طرح خود را که شامل تجزیه کشورهای خاورمیانه از جمله ایران به کشورهای کوچک قابل مدیریت بود برای سران اقتصادی و سیاسی شرکت کننده در بیلدربرگ ارائه داد. در این طرح کشورهای خاورمیانه بر اساس بنیان های زبانی، نژادی و منطقه ای تکه پاره می شوند. هدف این طرح تکه تکه کردن خاورمیانه و تبدیل آن به موزائیکی از کشورهای کوچک و ضعیف در حال رقابت با یکدیگر است تا از این طریق قدرت جمهوری ها و پادشاهی های فعلی تضعیف گردد.
برنارد لوئیس یکی از برجستهترین خاورشناسان غربی قلمداد میشود .در طول عمر صد ساله خود صدها پژوهش، کتاب ومقاله را به ثمر رساند. در دائرهالمعارف مورخان و نوشتههای تاریخی مارتین کرام[۵]ر که پایان نامهٔ دورهٔ دکتری او توسط لوئیس هدایت میشد دوران حرفهای ۶۰ سالهٔ لوئیس را به عنوان موثرترین دوران و لوئیس را مورخ فراجنگ اسلام و خاورمیانه میخواند. اگر چه او به عنوان یک محقق یهودی همیشه از طرفدارن رژیم صهیونیستی و حامیان ایالات متحده برای سلطه بر دیگر کشورها بوده است، اما ارزشمندی و دقت آثارش را نمیتوان نادیده گرفت. او سابقه سالها تدریس در جوامع دانشگاهی و برگزاری صدها کنفرانس و جلسه سخنرانی را دارد. از جمله جلسات پرسرو صدا و شاخص وی مناظراتش با ادوارد سعید برسر کشمکش میان اسرائیل و فلسطین است.
کتابشناسی:
۱۹۴۷ A Handbook of Diplomatic and Political Arabic, Luzac and Co.
۱۹۵۰ The Arabs in History, Hutchinson’s University Library
۱۹۶۱ The Emergence of Modern Turkey, Oxford University Press
۱۹۶۳ Istanbul and the Civilization of the Ottoman Empire, University of Oklahoma Press
۱۹۶۷ The Assassins: A Radical Sect in Islam, Weidenfeld & Nicolson
۱۹۷۱ The Cambridge History of Islam Edited by Lewis, Peter M. Holt, and Ann K.S. Lambton, Cambridge University Press
۱۹۷۲ Race and Color in Islam, Joanna Cotler Books, ISBN 0-061-31590-7
۱۹۷۴ Islam: From the Prophet Muhammad to the Capture of Constantinople. Volume 1: Politics and War Translated and edited by Lewis Harper & Row
۱۹۷۴ Islam: From the Prophet Muhammad to the Capture of Constantinople. Volume 2: Religion and Society Translated and edited by Lewis Harper & Row
۱۹۷۵ History: Remembered, Recovered, Invented, Princeton University Press, ISBN 0-691-03547-4
۱۹۸۲ Christians and Jews in the Ottoman Empire: The Functioning of a Plural Society, Edited by Lewis and Benjamín Braude Holmes & Meier Publishers, ISBN 0-841-90520-7
۱۹۸۲ The Muslim Discovery of Europe, W. W. Norton & Company, ISBN 0-393-01529-7
۱۹۸۴ The Jews of Islam, Princeton University Press, ISBN 0-691-05419-3
۱۹۸۷ Semites and Anti-Semites: An Inquiry Into Conflict and Prejudice, W. W. Norton & Company, ISBN 0-393-30420-5
۱۹۸۸ The Political Language of Islam, University of Chicago Press, ISBN 0-226-47692-8
۱۹۹۰ Race and Slavery in the Middle East: an Historical Enquiry, Oxford University Press, ISBN 0-195-06283-3
۱۹۹۳ Islam and the West, Oxford University Press, ISBN 0-195-06283-3
۱۹۹۳ Islam in History: Ideas, People, and Events in the Middle East, Open Court Publishing Company, ISBN 0-812-69217-9
۱۹۹۴ The Shaping of the Modern Middle East, Oxford University Press, ISBN 0-195-07282-0
۱۹۹۵ Cultures in Conflict: Christians, Muslims, and Jews in the Age of Discovery, Oxford University Press, ISBN 0-195-09026-8
۱۹۹۶ The Middle East: A Brief History of the Last 2,000 Years, Scribner, ISBN 0-684-80712-2
۱۹۹۹ The Future of the Middle East: Predictions, Orion Publishing Group, ISBN 0-297-81980-1
۱۹۹۹ The Multiple Identities of the Middle East, Schocken Books, ISBN 0-805-24172-8
۲۰۰۰ A Middle East Mosaic: Fragments of Life, Letters and History Selected and edited by Lewis, Modern Library, ISBN 0-375-75837-2
۲۰۰۱ Music of a Distant Drum: Classical Arabic, Persian, Turkish, and Hebrew Poems, Translated by Lewis Princeton University Press, ISBN 0-691-08928-0
۲۰۰۲ What Went Wrong?: The Clash Between Islam and Modernity in the Middle East, Weidenfeld & Nicolson, ISBN 0-297-82929-7
۲۰۰۳ The Crisis of Islam: Holy War and Unholy Terror, Weidenfeld & Nicolson, ISBN 0-297-64548-X
۲۰۰۴ From Babel to Dragomans: Interpreting the Middle East, Weidenfeld & Nicolson, ISBN 0-297-84884-4
۲۰۰۸ Islam: The Religion and the People, With Buntzie Ellis Churchill FT Press, ISBN 0-132-23085-2
۲۰۱۰ Faith and Power: Religion and Politics in the Middle East, Oxford University Press, ISBN 0-195-14421-X
۲۰۱۱ The End of Modern History in the Middle East, Hoover Institution Press, ISBN 0-817-91294-0
۲۰۱۲ Notes on a Century: Reflections of a Middle East Historian
_______________________________________________________________
[۱] –Bernard Lewis
[۲] – bar mitzvah
[۳] – Louis Massignon
[۴] – Bilderberg Group
[۵] – Martin Kramer
سیدموسوی