جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب عقیده الشیعه مجموعه ای است از هفتاد رساله کلامی مختصر در باب اصول اعتقادی پنج گانه شیعه که با تدوین و تحقیق محمدرضا انصاری قمی منتشر شد. هدف نامبرده از تدوین مجموعه حاضر، گردآوری و عرضه اعتقادنامه های شاخصی است که از قرن دوم تا دهم هجری قمری نگاشته شده و در آنها عقیده شیعه دوازده امامی درباره توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد تبیین شده است. شمار قابل توجهی از رساله های نشریافته در این مجموعه، قبل از این، در صورتهای مختلف بر دست آقای انصاری قمی یا دیگر مصححان، به طبع رسیده اند و هم اکنون در کتاب عقیده الشیعه با تصحیح تازه ای بازچاپ شده اند. تعداد زیادی از آن ها نیز برای نخستین بار در این کتاب به زیور طبع آراسته شده اند.

آيین آسمانى اسلام براى رشد و تعالى انسان و رسانیدنش به كمال حقیقى، دستورھاى منطقى و استوار دارد. شناخت و بینش انسان مسلمان در پرتو وحى، از خدا، جھان و خويشتن، حركتزا، امیدبخش و مسؤولیتآفرين است. ما بهعنوان انسانى مسلمان، بايد براى شناختن و شناساندن مبانى فكرى و عقیدتى اسلام، بكوشیم. اگر مسلمانان به عقیده پاك و ناب اسلامى آراسته باشند، جامعه اسلامى از ھر خطرى در امان است؛ زيرا اعتقادات، پايه و اساس زندگانى انسان است و فرھنگ اسلامى بر مبناى ھمین اعتقادات پاك مبتنى است. اگر در انجام اين وظیفه كوتاھى كنیم، نخواھیم توانست جامعه را به سوى تعالى سوق دھیم و ناچار محكوم به شكست خواھیم بود. ارائه و تبیین اصول معارف اسلامى بر مبناى استدلال و منطق، از مھمترين وظايف سازمانھاى فرھنگى است و از اين رو، ھمواره، دانشمندان مسلمان با شیوهھاى گوناگون، فرھنگ و عقايد اسلامى را تبیین كردهاند. گروه عقايد مركز تحقیقات اسلامى نیز به نوبه خود، در اين باره كوششھايى انجام داده و با تھیّه متون مختلف براى تدريس در دورهھاى آموزشى، به اين وظیفه مھم ھمّت گماشته است. نوشته حاضر، پژوھشى است درباره اعتقادات اسلامى كه نويسنده، كوشیده است در عین توجه به روان بودن متن، بر جنبه استدلالى نیز ارج نھد.

مرآة الرشاد، اثر عبدالله مامقانى، مشتمل بر آداب و سنن و مكارم اخلاقى، به زبان عربى است. اين كتاب، به همت محيى‌الدين مامقانى، تحقيق و حاشيه‌نگارى شده است. نام كامل اين كتاب، چنان‌كه مؤلف خود تصريح كرده، عبارت است از: «مرآة الرشاد في الوصية إلى الأحبة و الذرية و الأولاد» مؤلف درباره انگيزه نگارش اثر خويش، مى‌نويسد: «چون عمر، كوتاه و بى‌اعتبار است و مشخص نيست اجل چه زمانى به سراغ انسان مى‌آيد، وقتى هم آمد، هيچ جاى درنگ نيست، بر خود ترسيدم كه مرگ فرارسد و ثمره عمرم محمدحسين را تربيت نكرده باشم؛ ازاين‌روى بر آن شدم اين اثر را به‌عنوان وصيت‌نامه اخلاقى، تربيتى و آموزشى براى فرزند خود و مؤمنان بنگارم تا مايه كمال و صلاح دنيا و آخرت آنان باشد»

شيعه در اسلام، اثر علامه سيد محمدحسين طباطبايى در موضوع موقعيت «شيعه» در جهان اسلام است كه به همت سيد هادى خسروشاهى بازيابى و تنظيم و از سوى انتشارات بوستان كتاب منتشر شده است. كتاب شيعه در اسلام، يكى از آثار مفيد و بسيار ارزشمند مرحوم علامه سيد محمدحسين طباطبايى است. اين كتاب اساسا براى معرفى تشيع به مغرب‌زمين تألیف شده؛ چرا كه اغلب مطالعات و تحقيقات انديشمندان مغرب‌زمين، پيرامون شيعه، عارى از تعصب و غرض‌ورزى نيست؛ چون مصادر تحقيقى آنان از اهل سنت و يا از فرقه اسماعيليه مى‌باشد. اين كتاب، يك تحقيق جديد با هدفى تازه است و هدف آن شناساندن شيعه و جوانب گوناگون آن به افرادى است كه با عالم فكرى اسلامى و شيعى آشنايى ندارند و مايلند از ديدگاهى كلى، نظرى جامع به اين بخش مهم از اسلام بيفكنند.

تصحيح إعتقادات الإمامية، به زبان عربى، از شيخ مفيد، ابوعبدالله، محمد بن محمد بن نعمان عكبرى بغدادى (336 - 413ق) است. اين كتاب، در شرح كتاب «الاعتقادات»، شيخ صدوق نگاشته شده و به بررسى استدلالى كتاب مزبور پرداخته و با بيانى برهانى، نظريات شيخ صدوق را ردّ يا اثبات كرده است. شيخ صدوق، بعد از نگارش كتاب «الاعتقادات»، وعده نگارش شرحى بر آن نيز مى‌دهد، ولى موفق به آن نمى‌شود و شيخ مفيد با نگارش اين كتاب عهده‌دار شرح بر كتاب استاد بزرگوار خود گرديده است. كتاب تصحيح الاعتقاد، از اعتبار خاصى برخوردار است و از زمان نگارش تا حال پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه قرار داشته و در كتب مختلف، از آن، نقل مطلب شده است. اين كتاب، براى شناخت و تحقيق در عقايد شيعه و شناخت مباحث عقيدتى مطرح در قرن چهارم هجرى و عصر شيخ مفيد، كتابى ارزش‌مند و قابل توجه مى‌باشد. آقا بزرگ تهرانى، صاحب كتاب ارزش‌مند«الذريعة إلى تصانيف الشيعة»، در اين باره مى‌فرمايد: «كتاب تصحيح الاعتقاد، نوشته ابى عبدالله، محمد بن محمد بن نعمان تلعكبرى، مشهور به شيخ مفيد مى‌باشد. نام ديگر اين كتاب، «شرح اعتقادات الصدوق» است و علامه مجلسى در كتاب بحار و شيخ عبدالنبى كاظمى در كتاب تكملة از آن نقل مى‌كنند

الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد؛ امور واجب در اصول عقائد و عبادات شرعی را به صورت مختصر بیان می‌کند. مباحث كتاب به طور كلى در دو بخش كلام و فقه تقسيم شده است. در قسمت اوّل، دو اصل توحيد و عدالت بررسى شده است كه در ضمن مسألۀ عدل، اصول نبوت، امامت و معاد نيز مطرح شده است. در قسمت دوم، كتاب‌هاى پنج‌گانۀ صلاة، صوم، زكاة، حج، جهاد مطرح شده است. قسمت فقه كتاب بصورت فقه موجز و رساله‌هاى متداول نوشته شده و آنچنان كه مؤلف در مقدمه و انتهاى كتاب مى‌نويسد سعى نموده كه در نهایت اختصار، مسائل اساسى و مورد نياز شامل واجبات، محرمات، مستحبات، مكروهات، مقدمات، اجزاء و شرايط و مبطلات هر يك از اين عبادات را در قالبى بسيار منظم بيان نمايد.

النكت الاعتقادية اثر شيخ مفيد، محمد بن محمد بن نعمان، از فقها و متكلمان بزرگ شيعه در قرن چهارم و پنجم هجرى (334 - 413 هجرى) در موضوع عقايد و مباحث عقيدتى شيخ مفيد در اين كتاب به بررسى مباحث عقيدتى مانند توحيد، نبوت، معاد، عدل و امامت پرداخته است.

علامه شيخ «محمد جواد بلاغی» در كتاب «الرحلة المدرسية و المدرسة السيارة فی نهج الهدی» درباره اصول توحيد، نبوت و معاد سخن گفته و تلاش كرده است با استناد به دلايل نقلی و عقلی از كتب آسمانی تورات، انجيل و قرآن، اين اصول را اثبات كند. الرحلة المدرسية به‌صورت گفت‌وگو ميان چند تن نوشته شده كه گردهم آمده‌اند تا درباره تورات، انجيل، زبور و قرآن، بی‌طرفانه تحقيق كنند و حقايق را بی‌اشتباه و آلايش از آن‌ها درآورند. علامه بلاغی در اين كتاب، دين اسلام را بررسی كرده و ارزش‌ها و برتری‌های آن نسبت به ساير اديان را بيان و تأكيد كرده كه اسلام، همان دين ابدی برای تمامی زمان‌ها، مكان‌ها و هر عصر و نسلی است و ويژه گروه يا افراد خاصی نيست و هر آنچه جامعه بشری از مسائل اقتصادی، سياسی، اجتماعی، اخلاقی، عقايدی و ديگر امور زندگی به آن نياز دارد؛ در دين مبين اسلام وجود دارد. «بحث‌های فلسفی» نيز از ديگر بخش‌های مهم كتاب الرحلة المدرسية است كه در آن درباره مباحثی در زمينه جبر و تفويض، حسن و قبح عقلی، حقيقت نفس آدمی، ذرّه(جوهر فرد)، وجوب و امكان و امتناع، حدوث و قدم ماده، تنازع بقاع و انتخاب طبيعی، بحث شدهاست. همچنين، در اين كتاب، مسائلی درباره حكمت خلقت اعضای بدن انسان و شگفتی‌های خلقت حيوانات، آفرينش آسمان، زمين، هوا و دريا و ديگر عجايب عالم كه هر يك برای اثبات وجود خدای يگانه بسنده است، آورده شده است. كتاب مذكور در سه بخش بررسی شده كه عنوان بخش نخست آن، «پژوهشی در تورات و انجيل» است و در آن عناوينی مانند «خطاب كردن با عنوان "أب" در ميان مسيحيان با منع انجيل از آن»، «منع حضرت آدم (ع) از درخت»، «آيا در پيش خداوند دروغ و نيرنگ هست؟»، «قرآن؛ ميزان حق»، «نفی جسمانيت از خداوند و علم مطلق او»، «داستان فرزندان آدم و تورات»، «نسخ عهدين»، «آتش نمرود و ابراهيم (ع)»، «هارون و تورات و گوساله سامری»، «حضرت سليمان و عهد قديم»، «هارون و قرآن كريم»، «افسانه غرانيق»، «تورات و نسبت‌­های ناروا به پيامبران»، «ايمان حضرت ابراهيم(ع) و استدلال روشن در اين زمينه در قرآن»، «ابراهيم و خداوند و فرشتگان در تورات»، «منزه بودن خداوند از آموزش دروغ»، «كرامت قرآن»، «اشتباه در تورات»، «قرآن و پيامبر گرامی اسلام»، «ذبح زنان و كودكان در تورات» گنجانده شده است. علامه بلاغی در ادامه اين كتاب، به پژوهش درباره موضوعاتی مانند «قرآن؛ ميزان حقيقت»، «پيامبر موعود در تورات»، «سفرهای بنی‌اسرائيل و تورات»، «مسيح (ع) و اناجيل»، «اخبار غيبی در قرآن»، «قرآن، مسيح و تثليث»، «طلاق در تورات»، «قرآن، توبه و آمرزش»، «آمرزش و رحمت الهی و كتاب مقدس»، «ايرادگيری عهد جديد بر عهد قديم»، «خالی بودن تورات از ذكر قيامت»، «شواهد داخلی از تورات بر تحريفش»، «نويسندگان اناجيل و زمان نوشته شدن آن‌ها»، «بررسی زندگی شاگردان مسيح (ع)»، «تاريخ بنی‌اسرائيل در عهد قديم»، «بخشش و نظام اجتماعی و قرآن»، «اناجيل و عهد قديم و اختلافات»، «اناجيل و پاكی مسيح»، «آموزه­‌های مسيحيت بعد از مسيح (ع)»، «چرا دستور "پولس" بر ابطال شريعت پذيرفته شد؟» پرداخته است. بخش دوم اين كتاب به مباحث «بررسی معارف اسلام از قرآن و تاريخ» است كه در آن مباحثی با عنوان «دين اسلام و قرآن»، «تاريخ و دعوت اسلام»، «جنگ‌‌های پيامبر(ص) مانند جنگ احد، بدر، احزاب، خيبر و هوازن»، «صلح حديبيه»، «سيره محمد (ص) و ضرورت دفاع از آن»، «اسلام و مسيح»، «غزوه "بنی‌القينقاع" و "بنی قريضة"»، «فتح مكه»، «صلح حديبيه»، جنگ مؤتة و تبوك»، «آموزش قرآن با اخلاق فاضل»، «اسلام و مسيح»، «مذهب داروين در اصل انواع»، «برهان‌های توحيد در قرآن»، «نياز به شريعت»، «كرامت قرآن در استدلال‌های آن»، «استدلال‌های قرآنی در آفرينش زمين»، «نفی تعدد و شرك از خداوند»، «عقول ده‌گانه و فلاسفه» پرداخته می‌شود. بخش سوم كتاب الرحلة المدرسية نيز به دفاع از اعتقادات دين مبين اسلام اختصاص دارد و در آن موضوعاتی همچون «متشابهات قرآن»، «فوايد آفرينش انسان و حيوانان در نظام هستی»، «رسالت كلی قرآن كريم»، «صفات رسول اكرم(ص) در قرآن»، «تنوع معجزه‌ها به اقتضای حكمت»، «معاد جسمانی در تورات و انجيل»، «مغالطه در معاد جسمانی و جهنم»، «مسئله اسراء از مسجد الحرام به مسجد الأقصی»، «انجيل و برزخ»، «عهد جديد و قيامت»، «حج در دين اسلام» و «مكه و تاريخ و استدلال قرآنی برای آن» بررسی شده است.

كشف المراد شرح فارسی تجريد الإعتقاد، علامۀ ابوالحسن شعرانى، در واقع شرحى است كه مرحوم علامه شعرانى بر كتاب تجريد خواجه نصيرالدين طوسى در سال 1492ق نوشته است. مؤلف خود در مقدمه مى‌گويد ما در شرح خود بر كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد و علامه حلّى عنايت تمام داشتيم، حتى شارح نام كتاب را شرح تجريد الاعتقاد مى‌گذارد، چون مرحوم علاّمۀ حلّى اين چنين آورده است و الاّ خود خواجه نصير در متن دارد؛ سميّته تجريد العقائد. البته ناگفته نماند در مورد اين كتاب غالبا نام تجريد الكلام يا تجريد به كار رفته است. لكن اين اثرپذيرى شارح از علاّمه حلى را نمايان مى‌سازد كه همان نامى را به كار مى‌برد كه ايشان به كار برده‌اند. علاّمه شعرانى انگيزۀ خود را از تأليف اين كتاب نياز مبرم اهل زمانه به اصول دين مى‌داند و علم اصول دين را علمى منسوخ شده مى‌شمارد و مى‌فرمايد امروزه مردم دنبال علومى هستند كه به دنياى آنان سود بيشترى داشته باشد ايشان اضافه مى‌كنند مسلمان بايد اصول دين را از روى دليل بداند؛ ولى دانستن دلائل فروعات فقهى بر كسى لازم نمى‌باشد وى علت عمل نكردن كامل به فقه را نيز اسلام ظاهرى مردم مى‌داند و مى‌فرمايد ايمان به غيب با علم به اصول دين حاصل مى‌شود كه نتيجه‌اش مى‌شود، عمل كردن كامل به فروعات دين. مرحوم شعرانى پايه و اساس اصول دين را عقل مى‌داند و مى‌گويد براى اثبات نبوت بايد اول وجود خدا ثابت شود و اثبات امامت بستگى به اثبات نبوت دارد همين طور اثبات معاد. پس در واقع همۀ اصول به اثبات توحيد برمى‌گردد و وجود خدا با چيزى غير از عقل ثابت نمى‌گردد، به همين دليل است كه ايشان آشنايى با علوم عقلى را بر طلاب علوم دينى براى مواجهه با بى‌دينان از اوجب واجبات مى‌شمارد و كتاب تجريد را كتابى منحصر به فرد مى‌داند كه آموختن آن بر هاديان طريق امامت واجب عينى مى‌باشد.

كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد(مع التعليقات)، توسط علامه حلى، به زبان عربى و در موضوع كلام اسلامى، به انگيزه حل مشكلات و باز كردن پيچيدگى‌هاى عبارات تجريد الاعتقاد خواجه نصيرالدين طوسى، تأليف شده است. تعليقات استاد حسن‌زاده آملى بر اين كتاب، در آخر آن ذكر شده است. فاضل قوشچى، در اهميت اين كتاب، مى‌گويد: اگر كشف المراد علاّمه نبود، ما نظريّات خواجه طوسى را درك نمى‌كرديم.