جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در این نوشتار که با روش کتابخانه‌ای و به‌صورت تحلیلی صورت گرفته است، هدف، بررسی دقیق‌تر پدیده تلقین، به‌ویژه در بُعد منفی آن و شناخت عناصری است که از دیدگاه قرآن و روان‌شناسی در بعضی افراد موجب تلقین می‌گردد. در حقیقت این سؤال مطرح است که چه عواملی در ایجاد تلقین در افراد نقش ایفا می‌کنند و آیا تلقین به خودی خود پدیده‌ای منفی است یا مثبت؟ این عناصر عبارتند از: تقدیرگرائی و بخت و اقبال که در آن فرد هرگونه شکست یا موفقیت را به امور ماورائی و طبیعی نسبت می‌دهد و اراده و نقش خود را بیهوده تلقی می‌کند. خواب و تخیل و هیپنوتیزم، که به نوعی تلقین هستند، ولی نباید از آنها برای اغفال و فریب مردم استفاده گردد. تسکین آلام که در آن برخی افراد در رویارویی با پیشامدهای سخت و وقایع، به‌جای روآوردن به علم و منطق، به تسکین روان خود باخرافات می‌پردازند. تفأل به‌جای تشخیص که در آن افراد در برابر وضعیت عدم قطعیت سعی می‌کنند با کمترین وقت وهزینه، بهترین تصمیم را بگیرند، لذا به فالگیری و پیشگوئی و ... رو می‌آورند. مکانیسم فرافکنی که در این مورد نیز افراد سعی می‌کنند فرایندهای ذهنی خود را که اندیشیدن به آنها نوعی احساس نامطلوب برایشان ایجاد می‌کند به دیگر چیزها نسبت دهند. دستاورد این تحقیق نشان داد که قدرت این تلقینات بیش از هرچیز بستگی دارد به مقدار تأثیرپذیری و اختیار خود فرد؛ هر میزان که ذهن و روان فرد پذیرای این‌گونه القائات باشد، زندگی او بیشتر تحت تأثیر این پدیده شکل می‌گیرد. حال اگر این تلقین موجب پیشرفت و موفقیت در امری نیکو شود، تلقین مثبت و تحسین شده و اگرموجب پریشانی و رکود احوال وزندگی گردد تلقین منفی و نهی شده محسوب می‌گردد. چه از دیدگاه دین و قرآن و چه از دیدگاه روان‌شناسی.

توحید، به دو گونه نظری و عملی تقسیم شده است. توحید نظری که مربوط به عالم شناخت و اندیشه است، یعنی خدا را به یگانگی شناختن؛ و توحید عملی یعنی خدا را در عمل، یگانه و در جهت ذات یگانه ساختن است. آنچه در این بین مهم می نماید، تعیین معیارهای توحید و شرک است که با شیوه ای تطبیقی مورد بین دو مفسر شیعه و اهل سنت بررسی قرار گرفته و نقاط اشتراک و افتراق دو دیدگاه معین شده است. هر دو مفسر توحید را به یگانه بودن خداوند متعال در ذات، صفات و دیگر جوانب وحدانیّت خداوند متعال تفسیر کرده است. در این مسئله نیز آن‌ها با هم توافق دارند که باید همه‌‍‌ی درب‌های شرک، که هم‌پایه‌ی اعتقاد به وجود شریک به همراه خداوند متعال است را مسدود کنند. در بحث وحدانیت ذات خدا، تفاوت بین احد و واحد در این است که احد درباره چیزی به کار برده می‌شود که کثرت را خواه در ذهن یا خارج نمی‌پذیرد و بدین جهت قابل شمارش نیست. خداوند همانطور که در ذات خودش شریک ندارد، در فاعلیت نیز شریک ندارد. هر فاعل و سببی، حقیقت خود و تأثیر و فاعلیت خود را از او دارد. در نگاه آیت الله مکارم که نمایاننده اعتقاد عموم شیعیان نیز است، آنچه می تواند به عنوان محور معیار مسئله توحید و شرک قرار گیرد، استقلال و عدم استقلال برای غیر است؛ از این رو درخواست از اولیاء الهی در طول خداوند هیچ منافاتی با توحید ندارد. از آنجا که سلفی ها غالبا در تشخیص مصادیق توحید و شرک دچار اشتباه شده اند، مواردی همچون توسل، احترام و ارج نهادن به پیشوایان دین و اولیای الهی را عبادت و پرستش می دانند؛ در حالی که مساله عبادت غیر از احترام و استغاثه و استمداد از ارواح صالحان و واسطه قرار دادن آنان بین خود و خداست.

مو ضوع مفهوم شنا سی ایمان درتمامی آیات شریفه قرآن انعکاس دارد، ایمان مقوله ای ب سیار مهم در رابطه با هدف خلقت ،تقرب الهی ، انجام واجبات وشکر گذاری به درگاه خداوند متعال است،ودر مقابل آن بحث شکککرک ،کفر، وبی ایمانی ولجاجت اسکککت که بدنبال آن ذکککفات رویله ومذموم ریا،خودخواهی ،تکبرونهایتا به حوزه باطل مرتبط می شود ، ایمان مهمترین و سرنو شت سازترین مو ضوع مرتبط باانسان اسککت ،ایمان که پایگاه آن قلب انسککان اسککت باموضککوعات دیگری همکون اسککلام،کفر،علم،عمل خالص،ریا،نفاق،عجب و..درارتباط است . ریا یکی از عوامل تقلیل ایمان واز آفات آن به شمار می رود . ریا انجام دادن عبادت الهی به منظورکسککب موقعیت و منزلت دردل مردم اسککت ، ریا اختصککا به عمل عبادتی نداشته وعمومیت دارد، ریا نشان دادن و وانمود کردن چیزی از اعمال حسنه یا خصالی پسندیده یا عقایدحقه ا ست به مردم جهت منزلت پیدا کردن در قلوب آنها وا شتهار بخوبی و ذحت ا مانت ودیانت جستن نزد مردم بدون ذبغه ذحیح الهی است. درمس یر مطالعه دقیق دو منبع تفس یری نمونه و تس نیم ،شکککر و بی ان مفاه یم ایمان و واژگان همنشککک ین و در جهت ارائه نتا یج خا عنوان کار در حد توان و برح سب لزوم به کتب لغوی، تاریخی، تف سیری و شرو کتب روایی مراجعه شده ا ست وآیاتی که دراین نو شتارمرکزتوجه نگارنده ومنط بق با مو ضوع کار قرار گرفته اند به دو د سته آ یات مربوط به ایمان وایات مربوط به ریا می با شد.پایان نامه در پنج ف ص ل تدوین شده ا ست،کلیات که دربرگیرنده مقدمات ورود به بحث ا ذل ی ا ست ، معرفی مف سران و تف س یرها درابتدای ف صول مربوط به ا ستخراج مفاه یم ایمان از دو تفس یر به تفکیک نمونه و تسن یم آورده شده است .با مطالعه تفسیر تسن یم ودقت درآراء تفس یری آیت الله جوادی آملی ، وجود نوعی اختلاف نظرهایی بین دیدگاه ای شان و علامه علامه طباطبایی م شهود ا ست وباتوجه به اینکه هردو ازمف سران توانمند،شهیرو ذاحب نظرمعاذره ستنداین نکته استنباط می شود که المیزان مرحوم علامه باهمه ارزش و اعتباری که برخوردار اسککت در برخی موارد توسککط شککاگرد بزر ایشان مورد نقد قرار گرفته است .روش مورد اشاره دراین نوشتارروش تحقیق ونگارش کتابخانه ای است .پژوهش تو ذ یفی که مطالب با ا ستفاده از کتاب ها ی مربوط به خدا شنا س ی ، اعتقادی و منطبق با آنکه در رابطه با مو ضوع مو رد بحث می با شددر دوتف سیربیان شده ا ست میبا شد. دراین تلاش پس ازمعرفی تحقیق به سککابقه وضککرورت انجام این پژوهش پرداخته وسککپس اهداف تحقیق به ذککورت کلی وجزیی مطر میشود وسوالات ،فرضیه ها ، تعریف واژگان ، مفاهیم ومطالب مربو ط به عنوان اذلی پژوهش درج می شوند.

این تحقیق آیه های استواری در مورد خاندان بیت نبوت (سلام الله علیهم) نازل شده است را مورد بررسی قرار داد، که مطالعه ای تحلیلی انتقادی در دو تفسیری است که از مهمترین تفاسیر ایجاد شده توسط مفسران در قرن گذشته است به شمار می آید و منظور من از تفسیر نمونه در تفسیر کتاب خداوند متعال از شیخ ناصر مکارم شیرازی و تفسیر الشعراوی از شیخ محمد الشعراوی می باشد. طبیعی است که دیدگاه تحلیلی در این مطالعه ما را وادار می کند تا در دو تفسیر فراتر از چارچوب های رسمی فراتر رفته و به عمق روشی که دو شیخ هنگام تفسیر آیاتی که جایگاه اهل البیت (علیهم السلام) را در قرآن نشان می دهد، بپردازیم، برای روشن شدن این موضوع، لازم بود که با رویکردهای اولیه ای که درک عمومی ما از موقعیت تحقیق را کنترل می کنند، شروع شود: این دوشیخ از چه روشی در تفسیر خود در زمان نشان دادن آیات مبارکه بر أساس دو منظومه پیروی نموده اند، اولین روش: یک منظومه ی داخلی، که زمینه ی داخلی است، و آن یک زمینه کاملاً زبانی بود، و دوم: یک منظومه خارجی، که زمینه خارجی است و منظور از آن دلایل نزول است، و چگونه این دو شیخ در یک دستورالعمل قرآنی یکدیگر را تفسیر می کنند؟ درباره فضایل اهل بیت (علیهم السلام) بحث و تبادل نظر کردند؟ دلایلی که مانع از آن شد که مفسران -بعضاً- از ذکر فضایل اهل بیت (علیهم السلام) با شروع تفسیر آیات قرآن کریم جلوگیری کنند، چیست؟ دلایلی که مانع از آن شد که مفسران -بعضاً- از ذکر فضایل اهل بیت (علیهم السلام) با شروع تفسیر آیات قرآن کریم جلوگیری کنند، چیست؟ ماهیت مدارکی که آنها در بیان این موضع به آنها تکیه کرده اند چیست؟ آیا دلایل عقلی است یا نقلی؟ یا عقلی و نقلی به صورت همزمان؟ به همین ترتیب، تحقیق سعی داشت با همان درجه پیگیری آیات قرآن در نشان دادن، ویژگی همبستگی و عدم تفکیک قرآن کریم با عترت مبارکه را دنبال نماید، این منجر به تفکر در مورد ضرورت ایجاد یک مسیر منظم در تفسیر مبتنی بر درک آیات از طریق روایات منتقل شده است که از احادیث اهل البیت (سلام الله علیها) در نظر گرفته می شود، و سپس بزرگترین قول رسول اعظم (صلوات الله علیه وآله وسلم) وارد عمل می شود: من در میان شما دو چیز سنگین و گران میگذارم، که اگر بدانها چنگ زنید هرگز پس از من گمراه نشوید: کتاب خدا و عترت من أهل بیتم، و این دو از یک دیگر جدا نشوند تا در کنار حوض کوثر بر من درآیند، تفسیر برای جلوگیری از ابهام در مورد یک آیه و جلوگیری از ابهام در مورد یک سوره متوسل می شود. این مطالعه نمی تواند فراتر از آشکار کردن حرکت تاریخ و عناصر آن در قرآن کریم باشد، بنابراین در تذکر و استدلال آن خروجی گرفته است، بنابراین انسان و زمین و رابطه بین آنها و سپس رابطه بین آنها این عناصر و خداوند متعال زمینی بارور بود که از طریق آن اهمیت استخاره به عنوان یک اصطلاح خاص قرآنی آشکار شد.

یکی از بایسته‌های دینی ما مسلمانان، معاد جسمانی است که آیات و روایات زیادی بر آن دلالت دارد. معاد جسمانی به این معنا که انسان در قیامت همانند دنیا دارای روح و بدن خواهد بود و از لذت‌های روحی و بدنی برخوردار می‌باشد. در این باره فلاسفه، متکلمان و مفسران ابراز علاقه نشان داده‌اند و هر یک به فراخور شیوه خود به چگونگی آن دست یازیدند. در میان مفسران که به معاد جسمانی اهمیت بیشتری نشان داده، می‌توان از تفسیرنمونه یاد کرد. در این تفسیر به بیان معاد جسمانی عنصری، ابعاد و زوایای آن پرداخته شده است.و به این یافته دست یازید که نویسندگان تفسیر نمونه عینینت جسم و مثلیت را در هم آمیخته اند آنچه در پی می‌آید سنجش نکته نظرات تفسیر نمونه دربارۀ معاد جسمانی و بررسی و تحلیل آن می‌باشد.

عبادت از لوازم تکامل انسان است و کمال نهایی انسان قرب به خدای متعال می باشد که راه تقرب به خداوند عبادت است. سوال اصلی در این تحقیق این است که تاثیر عبادت در زندگی اجتماعی در تفسیر نمونه و المنار چیست؟. بر اساس نتایج به دست آمده به روش تحلیلی - توصیفی و جمع آوری کتابخانه ای مطالب،از منظر تفسیر نمونه و المنار مهم ترین تاثیر عبادت بر اعتقادات همانا درک توحید عبادی است؛ یعنی اعتقاد به این که تنها خداوند، شایستگی پرستش دارد. کارکردهای این اعتقاد در سبک زندگی انسان موحّد و نیز در سبک زندگی اجتماع توحیدی، تأثیرات آشکار و شگرفی دارد تا جایی که تمام زندگی، رنگ و بوی خدایی خواهد داشت و آدمی به مقام عبودیّتی که هدف از خلقت اوست، نایل می گردد. همچنین تأثیر عبادت بر ارزشهای اخلاق شامل کسب فضائل اخلاقی، تواضع و فروتنی، رعایت ادب و احترام، وفای به عهد، امانت داری ، اخوت و دوری از رذائل اخلاقی در اجتماع می گردد، عبادات بدون همراه شدن با فضائل اخلاقی به هیچ وجه مقبول در گاه الهی واقع نشده و موجب تقرب انسان به خداوند نیستند. عبادت از طریق ایجاد و تقویت خود کنترلی، حاکم سازی روح جرم ستیزی در محیط، احترام به قانون و دیگر افراد جامعه و ایجاد فضای معنوی در جامعه و کاهش آسیب های اجتماعی موجب پایبندی به قوانین اجتماعی می گردد.

از جمله موضوعات مشترک در میان مفسران و متکلمان مسلمان، موضوع علم غیب و اثبات یا نفی آن است. برخی معتقدند که علم غیب تنها منحصر به خداست و برخی دیگر آن را برای محدود افرادی نظیر پیامبر اسلام (ص) علم غیب را متصور شده‌اند. پایان نامه حاضر در صدد است با روش تحلیل تطبیقی خُرد که در آن مورد مطالعه از یک گروه یا سِنخ هستند، به مطالعه و بررسی موضوع علم غیب پیامبر اسلام (ص) مستند به آیات قرآن کریم و دیدگاه‌های مفسران شیعه و اهل سنت با محوریت چهار تفسیر المیزان، نمونه، فی ظلال القرآن و تفسیر کبیر یا مفاتیح الغیب بپردازد. بررسی‌ها نشان می‌دهد به صورت کلی، هر دو گروه معتقد به علم غیب برای پیامبر (ص) مستند به صراحت آیات و روایات هستند؛ اما در مورد کیفیت علم غیب دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. اهل سنت با استناد به برخی آیات علم غیب را از غیر خداوند نفی می‌کنند و مستند به برخی آیات دیگر، آن را به صورت بسیار محدود برای پیامبر (ص) در نظر گرفته‌اند که این علم غیب اندک در حوزه دانش وحیانی و قرآنی است و در امور غیر قرآنی، پیامبر (ص) هیچگونه علم غیبی ندارد؛ اما برخی روایات ایشان بر خلاف این موضوع است و به صورت صریح برای پیامبر (ص) علم غیب در نظر گرفته شده است؛ اما شیعه گستره علم غیب پیامبر (ص) را وسیع دانسته و حتی آن را به سایر معصومان (ع) و اهل بیت (ع) نیز تعمیم می‌دهند و در این زمینه آیات و روایات بسیاری را به عنوان شاهد در اثبات مدعا بیان نموده‌اند. با در کنار هم نهادن دیدگاه‌ها می‌توان علم غیب را برای پیامبر (ص) اثبات کرده و در نظر گرفت و آن را لازمه صدق و صحت و استمرار نبوت قلمداد نمود.

آيین آسمانى اسلام براى رشد و تعالى انسان و رسانیدنش به كمال حقیقى، دستورھاى منطقى و استوار دارد. شناخت و بینش انسان مسلمان در پرتو وحى، از خدا، جھان و خويشتن، حركتزا، امیدبخش و مسؤولیتآفرين است. ما بهعنوان انسانى مسلمان، بايد براى شناختن و شناساندن مبانى فكرى و عقیدتى اسلام، بكوشیم. اگر مسلمانان به عقیده پاك و ناب اسلامى آراسته باشند، جامعه اسلامى از ھر خطرى در امان است؛ زيرا اعتقادات، پايه و اساس زندگانى انسان است و فرھنگ اسلامى بر مبناى ھمین اعتقادات پاك مبتنى است. اگر در انجام اين وظیفه كوتاھى كنیم، نخواھیم توانست جامعه را به سوى تعالى سوق دھیم و ناچار محكوم به شكست خواھیم بود. ارائه و تبیین اصول معارف اسلامى بر مبناى استدلال و منطق، از مھمترين وظايف سازمانھاى فرھنگى است و از اين رو، ھمواره، دانشمندان مسلمان با شیوهھاى گوناگون، فرھنگ و عقايد اسلامى را تبیین كردهاند. گروه عقايد مركز تحقیقات اسلامى نیز به نوبه خود، در اين باره كوششھايى انجام داده و با تھیّه متون مختلف براى تدريس در دورهھاى آموزشى، به اين وظیفه مھم ھمّت گماشته است. نوشته حاضر، پژوھشى است درباره اعتقادات اسلامى كه نويسنده، كوشیده است در عین توجه به روان بودن متن، بر جنبه استدلالى نیز ارج نھد.

مكتب آسمانى اسلام براى رشد و تعالى بشر و سوق دادن او بسوى كمال حقیقى، منطقى محكم، متین و استوار ارائه داده است. شناخت و بینش انسان مسلمان در پرتو وحى، از خدا، جھان و انسان بینشى تحرّكزا، امیدبخش و مسؤولیت آفرين است. ما به عنوان يك مسلمان، بايد در جھت شناخت و شناساندن مبانى فكرى و عقیدتى اسلام، كوشش كنیم. اگر افراد جامعه اسلامى به عقیده پاك و ناب اسلامى مسلح باشند، جامعه اسلامى از ھر خطرى در امان است زيرا اعتقادات، پايه و اساس است و فرھنگ اسلامى بر مبناى ھمین اعتقادات پاك مبتنى است و اگر مبانى فكرى و عقیدتى اسلام را تبیین نكنیم و نتوانیم افراد را به بینش عمیق اسلامى مسلّح كنیم، نخواھیم توانست جامعه را به سوى تعالى سوق دھیم و محكوم به شكست خواھیم بود. ارائه و تبیین اصول معارف اسلامى بر مبناى استدلال و منطق از اھمّ وظايف دستگاھھاى فرھنگى جامعه است و به ھمین جھت در اعصار مختلف، دانشمندان اسلامى با شیوهھاى مختلف، عقايد اسلامى را تبیین نمودهاند. گروه فلسفه وكلام پژوھشكده تحقیقات اسلامى نیز، به نوبه خود در اين زمینه اقدام نموده و با تھیّه متون مختلف براى تدريس در دورهھاى آموزشى، به انجام اين مھم ھمّت گماشته است. نوشته حاضر يك دوره اعتقادات اسلامى است كه در سه بخش؛ مبدأشناسى، راھنماشناسى و معادشناسى تدوين شده است و امیدواريم كه در تقويت مبانى فكرى و عقیدتى برادران مؤثر باشد.

عقايد و انديشهھاى بنیادى اسلام، كه از آنھا بهعنوان اصول عقايد ياد مىشود، پايه و اساس آيین حیاتبخش اسلام است و در شكلگیرى رفتار مسلمانان تأثیر غیرقابل انكارى دارد. زيرا بهطور كلى، رفتار انسانھا- خودآگاه يا ناخودآگاه- متأثر از اصول عقايد و به عبارت ديگر، جھانبینى است. از اين رو، براى استقرار و تثبیت نظام ارزشى و رفتارى اسلام، بايد مبانى عقیدتى آن مورد بررسى قرار گیرد. اگر دين را به درختى تناور و بارور، تشبیه كنیم، مبانى عقیدتى، به مثابه ريشهھاى آن است. اين ريشهھا بايد در پرتو عقل، در اعماق قلب انسان پابرجا گردد تا میوهھاى شیرين و گوارا (اعمال صالح) به بار آيد و سعادت و خوشبختى انسان در دو جھان تأمین شود. از آنجا كه خداى متعال، ما را به نیروى عقل و انديشه مجھز ساخته، بايد در نظام آفرينش، تأمّل و تدبّر كنیم تا به حكمت او پى ببريم. از اين رو، تحقیق و شناخت مبانى عقیدتى و دقت در محتواى دعوت پیامبران و توجه به معجزات آنان، بايد به كمك عقل انجام گیرد. تقلید از عقايد ديگران بدون سنجش عقلى، محكوم است. دانشمندان اسلامى از نخستین سالھاى ظھور اسلام، به تبیین عقايد اسلامى پرداخته و كتابھايى در علم كلام، در سطوح گوناگون، به رشته تحرير درآورده و در اختیار ھمگان قرار دادهاند. به تناسب مسائلى كه در ھر عصر مطرح بوده در میان بیشترين فرقهھاى اسلامى، متكلّمان نامدار و مشھورى ظھور كرده و به بحث و بررسى مسائل كلامى پرداختهاند. كتب و آثار بر جاى مانده از آن بزرگان، با آنكه از نظر محتوا غنى و سودمند است، اما چون مطالب آنھا دستهبندى نشده و متناسب با نیازھاى فكرى نسل جديد نیست، نمىتوان براى آموزش كلاسیك بهخوبى از آنھا بھره گرفت. بدين روى، تھیه و تدوين كتابھايى متناسب با پیشرفت علوم و نیازھاى فكرى نسل جوان، ضرورى و اجتنابناپذير است. كتاب حاضر، براى تأمین ھمین ھدف تھیه و تدوين گرديده است و سعى شده تا مطالب آن متناسب با سطح فكر و نیازھاى عقیدتى برادران عزيز پاسدار باشد.