جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نشوز زنان، یکی از مباحث مطرح در آیه 34 سوره نساء است. این مقاله با تأکید بر این آیه به تبیین آراء تفسیری بانو امین‌اصفهانی و آیت‌الله جوادی‌آملی در معناشناسی و حکم «نشوز» می‌پردازد و هدف آن مقایسه دیدگاه دو مفسر غیرهمجنس در مفهوم و حکم نشوز است. این تحقیق به‌روش توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر ابزار کتابخانه‌ای انجام پذیرفته است و یافته‌ها، حاکی از آن است که دو مفسر فوق، در معنا و حکم نشوز، اختلاف‌نظر دارند. امین‌اصفهانی «نشوز» را به‌معنای سرپیچی از اطاعت شوهر با تکبر دانسته و حکم آیه را ارشادی می‌داند، اما آیت‌الله جوادی‌آملی معتقد است سربرتافتن همسر از تمکین، بدون قید تکبر، «نشوز» است و زن را در صورت عدم تمکین در آمیزش، «ناشزه» می‏نامد. وی با خوف نشوز، سه مرحله وعظ، هجر و ضرب را به‌جهت امر به‌معروف و نهی ازمنکر از وظایف مرد می‌داند و ضمن تصریح به ترتّب امور سه‌گانه در صورت خوف نشوز، ضرب را منوط به آشکارشدن نشوز و نه خوف نشوز می‌داند امّا در نظر مختار، معنای «نشوز» در این آیه، «جمع شدن زن با غیر» است؛ نه عدم تمکین شوهر. در بیان حکم آیه نیز، با تبیین وجوب تخییری به جمع دیدگاه دو مفسر پرداخته شده است.

قرآن کریم معتبرترین سند موجود جهت استنباط احکام فقهی است، با این وجود آیات فقهی چون دیگر آیات به تفسیرها و برداشت‌ها ناسازوار با یکدیگر دچار شده‌اند. عَزیزه هِبری از اندیشمندان مسلمان و مطرح آمریکائی و مبتکران نظریه فمینسیم اسلامی- قرآنی است. وی دیدگاه اندیشمندان اسلامی را درباره «ضرب» زن در آیه 34 سوره نساء، به چالش کشیده و نظریاتی کاملاً متفاوت ارائه کرده است، لذا این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی درصدد آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که دیدگاه عَزیزه هِبری در تفسیر «ضَرْب» زن در آیه 34 سوره نساء، چگونه است؟ مهم‌ترین نقدهای وارد به دیدگاه‌ها و استدلال‌های عبارتند از: 1- پذیرش ضَرْب نشانه برتری جنسیت مرد نسبت به زن و موجب شرک نیست، 2- ضَرْب زنان با تکریم آنان در احادیث نبوی(ص) منافات ندارد، 3- پذیرش تغییر حکم در فقره ضرب آیه، مستلزم پربرش اجتهاد در مقابل نص است، 4- فرمان‌برداری از شوهر در چارچوب شرع عین اطاعت از خداوند است، 5- اطاعت زن از شوهر در خصوص زناشویی واجب است و بنا بر دلایل مختلف، تفسیر ضرب زن به هنگام ارتکاب فحشا صحیح نمی‌باشد.

در آیه 34 سوره نساء یکی از راهکارهای مقابله با نشوز زنانی که وظایف زناشویی خود را ترک کرده‌اند، «ضرب» معرفی شده است (واضْرِبُوهُنَّ). پژوهشگران قرآنی دیدگاه‌ها و آراء متفاوتی در تفسیر و معنای آن مطرح کرده‌اند که یکی از این آراء، دیدگاه نسخ تمهیدی آیه می‌باشد که توسط آیت‌الله معرفت ابداع شده است. بر اساس این نظریه، دستور به ضرب و تنبیه بدنی زنان در این آیه، از ابتدا مراد جدی خداوند نبوده، بلکه هدف از طرح آن در قرآن کریم، زمینه‌سازی برای منسوخ شدن این عمل از جامعه به‌صورت تدریجی بوده است. پژوهش حاضر با بررسی و گردآوری دلایل و مستندات این نظریه، به ارزیابی این ادله پرداخته و به این نتیجه می‌رسد که مستندات ارائه شده توان اثبات مدعا را ندارند و بر این اساس نمی‌توان نسخ در این آیه را پذیرفت. از طرف دیگر، توجه به سخنان لغویان نشان می‌دهد که مناسب‌ترین وجه در معنای آیه که از دیرباز نیز مورد قبول بیشتر مفسران و قرآن‌شناسان بوده، همان معنای ظاهری، یعنی زدن و تنبیه بدنی زنان ناشزه می‌باشد که توجه به شرایط و حدود این مسأله، برخی ابهامات و شبهات احتمالی مربوط به آن را برطرف می‌سازد.

آمنه ودود نومسلمانی است که می کوشد رهیافتی بر مبنای بازتفسیر قرآن بر اساس روشی هرمنوتیکی برگرفته از آرای فضل الرّحمن داشته باشد که خود آن را «هرمنوتیک توحیدی» می خواند. از ویژگی های مهمّ این روش، توجّه به ذهنیّت خوانندة متن، قابلیّت های زبانی زبان وحی و التفات به زمینه های تاریخی ظهور متن است. ودود این روش را به خصوص دربارة آیات مربوط به زن به کار می برد. از مهم ترین آیات مورد نزاع در این باره، آیة 34 سورة نساء است. ودود می کوشد شیوة هرمنوتیکی فضل الرّحمن را به صورت مصداقی دربارة این آیه اجرا کند و به تفسیری همدلانه تر با زنان در مقایسه با تفسیرهای سنّتی دست یابد. البتّه او نیز در آخرین بازنگری های فکری خود گامی فراتر می نهد و بر مبنای بررسی های مربوط به زمینة آیه در تفسیر خود از این آیه تجدید نظر می کند.