جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

محبت یا عشق، موهبتی الهی و از جمله احوال عرفانی و مختص انسان است که فرشتگان از آن نصیبی نمی برند. به عقیده عارفان مسلمان، سالک با مهرورزی و معاشقه با حق سریع تر می تواند به مطلوب خویش نائل آید. به زعم آنان راه عشق هولناک، مصیبت آفرین و درتنیده با آلام و رنج های بی شمار است و تا انسان تلخ کامی ها و ترشرویی های عشق را تجربه نکند از شیرینی های معنوی آن کام بر نمی گیرد. پس عاشق نه تنها باید آسایش، مصلحت اندیشی و عافیت طلبی را ترک گوید؛ بلکه باید مهیای محنت کشیدن، بلا چشیدن، جانفشانی و جان سپردن نیز باشد.در این نوشتار می کوشیم تا ضمن شناخت محبت و مراتب آن، مفهوم رنج و درد را نزد عرفا شرح دهیم. در ادامه به بیان دیدگاه بزرگان عارفان درباره فلسفه جفاها و غایت بلایای معاشقه و سبب راحت انگاری فتن و رحمت پنداری محن از سوی عشاق و چگونگی رابطه آن با محبت خواهیم پرداخت.

غرض از این نوشته شرح مختصر احوال و آثار فخر رازی (544606 ه‍) و نقل متن «کتاب فی الحب» او از مجموعه «سفینه تبریز» و ترجمه آن است که در میان «رساله العشق ها» مطالبی نو و آرائی ویژه دارد؛ امام فخر رازی، تعبیر و تعریف لفظی عشق را که در فکر بشری جولان و در خیال انسانی دوران دارد و موجب سلب اختیار و محور سوم و آثار می شود و به اضمحلال حب در محبوب و طلب در مطلوب می گردد، غیرممکن می داند و بر این عقیده است که محب در حب و عاشق در عشق غرق می شود و اگر الهی باشد به عالم مثال صعود می کند و اثر و خبری از محب یا عاشق باقی نمی ماند، باید عشق را متوجه خدای یگانه کرده و از التفات به زاینده و زاده و هر آنچه مادی است خودداری نمود؛ چون عشق حالتی است که در دوران آدمی پدید می آید و دارنده این پدیده را از تشخیص و تمیز میان رنج و راحت و تاریکی و روشنایی بازمی دارد و گاهی باعث مرگ او می شود.

واژگان اسرارآمیز و مضامین حیرت آفرینی که در شعر حافظ گرد آمده، قرن هاست که دوستداران و پژوهندگان شعر فارسی را به خود جذب کرده است. «کام»، «کامبخشی»، «کامروایی»، «کامرانی»، «کام طلبی» و «کامگاری» ساحت هایی از این واژگانند که هر کدام در جای خود باز تابنده درونمایه های دلفروزی از خدا، هستی و انسان است. حافظ، صورت و معنی «کامبخشی» را - که به شیوه تاویل عرفا از کلام وحی اخذ کرده - در مطلع غزلی آورده است:طریق کامبخشی چیست ترک کام خود کردن      کلاه سروری آن است کز این ترک بردوزیمصراع اول - که هم کامبخشی حق به سالکان و هم کامبخشی سالک به دیگران است - به دو بخش تقسیم می شود: 1- طریق کامبخشی چیست؟ 2- ترک کام خود کردن چگونه است؟ حافظ، جهان عرفا را - که گردونه ای است از یک سیر نزولی و سیر صعودی - در این مصراع گرد آورده است. ما «طریق کامبخشی چیست» را که بر بنیان سیر نزولی است، «کامبخشی ازلی»، و «ترک کام خود کردن» را که حکایت از سیر صعودی آفرینش به سوی خدا دارد، «کامبخشی ابدی» نام می نهیم. در مصراع دوم، هم کامبخشی ازلی و هم ابدی جریان دارد، بعبارت دیگر، راهکار سروری و سرافرازی حافظ، هم صورت دنیا رادر بر می گیرد و هم معنی آخرت.

غرض از این نوشته شرح مختصر احوال و آثار فخر رازی (544606 ه‍) و نقل متن «کتاب فی الحب» او از مجموعه «سفینه تبریز» و ترجمه آن است که در میان «رساله العشق ها» مطالبی نو و آرائی ویژه دارد؛ امام فخر رازی، تعبیر و تعریف لفظی عشق را که در فکر بشری جولان و در خیال انسانی دوران دارد و موجب سلب اختیار و محور سوم و آثار می شود و به اضمحلال حب در محبوب و طلب در مطلوب می گردد، غیرممکن می داند و بر این عقیده است که محب در حب و عاشق در عشق غرق می شود و اگر الهی باشد به عالم مثال صعود می کند و اثر و خبری از محب یا عاشق باقی نمی ماند، باید عشق را متوجه خدای یگانه کرده و از التفات به زاینده و زاده و هر آنچه مادی است خودداری نمود؛ چون عشق حالتی است که در دوران آدمی پدید می آید و دارنده این پدیده را از تشخیص و تمیز میان رنج و راحت و تاریکی و روشنایی بازمی دارد و گاهی باعث مرگ او می شود.

«مثنوی های عطار»، پدری معنوی و الگویی عملی برای مثنوی مولوی به شمار می رود. این حکایت که عطار، یک مثنوی خود را به مولوی نوجوان هدیه می دهد، تمثیلی برای جانشینی و دست به دست دادن پرچم معنوی عرفان و تصوف عاشقانه ایرانی و اسلامی، از مرشدی روحانی به شاگردی که آتش در سوختگان عالم زد، می باشد. چنانکه این پرچم را عطار از سنایی گرفته بود و به همین دلیل مولوی گفته:عطار روح بود و سنایی دو چشم او      ما از پی سنایی و عطار آمدیماندیشه ها و تمثیل های عطار در افکار عرفانی و قالب و محتوای مثنوی مولوی تاثیری روشن داشته است که در این مقاله پس از بیان مشترکات اساسی آن دو، در بخش تعلیمی، به استفاده مشترک از زبان دیوانگان و همچنین تاثیرهای لفظی و مضمونی و حکایت های مثنوی های عطار در مثنوی مولوی پرداخته و احصا نموده است.

انگیزه اصلی و اساسی مولوی در سرودن مثنوی، آموزش و تعلیم است. وی به عنوان شاعری واقع گرا، از واقعیت های پیرامونی خویش بسیار تاثیر پذیرفته است و آنها را برای بیان نکات عالی اخلاقی، عرفانی و الهی به کار گرفته است. در این میان از طنز و هزل نیز به عنوان واقعیتی انکار ناپذیر و وسیله ای برای جذب مخاطبان مثنوی بهره برده است.در این جستار تلاش می کنیم تا ابتدا طنز و هزل را از دیدگاه برخی صاحب نظران تعریف کنیم و سپس این نکته را باز نماییم که مولانا جلال الدین بلخی با توجه به واقعیات جامعه و شناخت درست مخاطبان خویش، از طنز و هزل برای آموزش اخلاق و عرفان و ... به خوبی استفاده نموده است.

موضوع مقاله حاضر مقایسه و بررسی کارکردهای داستانی و غیر داستانی حکایت های پیر چنگ نواز در مثنوی با پیر تنبورنواز در اسرار التوحید است. مقایسه دیدگاه های شاعران و نویسندگان از مهم ترین شاخه های تحلیل و بررسی متون نظم و نثر فارسی و از مباحث عمده در نقد ادبی است. در این پژوهش، حکایت های مورد نظر از لحاظ ساختار و محتوا با هم سنجیده شده اند. در بررسی ساختاری حکایت ها به شیوه داستان پردازی محمدبن منور و مولانا توجه شده است و نشان داده ییم که هر دو حکایت، ساختاری منسجم دارد و در آن ها برای برجسته کردن پیام اصلی از عنصرهای داستانی در حد نیاز استفاده شده است.در بررسی محتوایی این دو حکایت دیده می شود که افق گسترده اندیشه، عواطف رقیق و انسانی و تخیل دورپرداز مولانا نسبت به اندیشه و عواطف محمدبن منور برجستگی خاصی دارد.

این مقاله، برگرفته از پژوهشی در باب زبان صوفیانه نثر بحرالحقیقه شیخ احمد غزالی است. در این مقاله برآنیم که نحوه انتقال مفاهیم عرفانی شیخ را از رهگذر کلام بلیغ و هم چنین سبک و شیوه نگارشی او را در این متن بررسی کنیم.بنابراین، پس از نگاهی کوتاه به زبان صوفیانه و ویژگی های آن، صورت های خیالی متن بحرالحقیقه در پیوند با انتقال معانی، در ساختارهای تشبیه، استعاره، کنایه و برخی از آرایه و از آن جمله پارادوکس و اغراق، استخراج و طبقه بندی شده است. در تمام متن کوشیده ایم پیوند میان معنی و لفظ در کلام شیخ گسسته نشود، تا کارکرد نقش ارتباطی و زیبایی آفرین زمان، در کنار هم؛ در این متن، نموده شود.

در این مقاله سعی شده تا دیدگاه های عرفانی یکی از عرفای بزرگ قرن ششم اسپانیا، به نام یوحنای صلیبی مورد بررسی قرار گیرد. یوحنای صلیبی یکی از آن عرفای بزرگی است که به روشنی ویژگی های واقع گرایانه، ریاضتمندانه و بی باکانه عرفان اسپانیایی را جلوه گر ساخته است. آغاز تجربیات عرفانی وی در زندان و بر اثر اشراقاتی که به او دست داد آغاز شد و سعی کرد این تجربیات زیبا و گوهربار را در آثار و نوشته های خود منعکس نماید بنابراین با مطالعه آثار واشعار وی به روشنی می توان با خط مش فکری او درباب عرفان آشنا شد،از عمده اهداف وی دراین راه تزکیه نفس و رسیدن به اتحادی الهی است که ازآن با نام نکاح روحانی یاد می کند. باید عنوان کرد که هیچ عارف دیگری تا آن زمان، نمی توان یافت که با قدرت یوحنا در رودررو ساختن ما با واقعیات روشن حیات معنوی برابری کند. او می خواهد، هدف واحدی که در پیش این حیات معنوی قرار دارد و بهایی را که می طلبد به ما نشان دهد، او از معدود عارفانی است که این چنین آرمان محبت را، بی نهایت دقیق، فرا طبیعی و مستحکم برما تجلی می سازد اگر چه نوشته های وی در ظاهر تعلیمی و شخصی است اما هیچ تردیدی باقی نمی گذارد که در پس آن، عمیق ترین تجربیات شخصی نهفته است و شکی نیست که او خود حقانیت گفته خویش را به اثبات می رساند «خداوند یک تلاش شخصی ما را بیش از کوشش های بسیار دیگران که به نفع ما انجام می دهند، ارج می نهد».از آنجایی که عرفان دارای بن مایه های مشترک در میان تمام ادیان است بنابراین دیدگاه های یوحنا قابل قیاس با برخی از عرفای اسلامی از جمله ابن عربی و رابعه عدویه است در این مقاله سعی شده به مقایسه اجمالی آنها بپردازد.

انسان به عنوان یک موجود ذی خرد و در راستای نیل به سعادت و زیبایی از طریق سیر و سلوک معنوی و با کسب فضایل، جهت رسیدن به موطن اصلی خویش که از آن جا هبوط نموده حرکت خود را آغاز می کند. صعود و عروج انسان در سفر معنوی به معنای جدا شدن روح از بدن نیست بلکه به معنای جدا شدن از همه متعلقات دنیا و مافیهاست در این سیر و سلوک، نفوسی می توانند به لقای ذات فوق هستی توفیق یابند که همه و یا بیشتر حقایق عالم معقول را قبل از هبوط شهود کرده باشند و از عالم معقول به سوی محسوس وارد شده باشند از جمله فیلسوفان، موسیقیدان و عشاق، که هر یک باطی مراحلی و با هدایت و راهنمایی مرشدی آگاه سیر خود را آغاز و به انجام می رسانند. مقاله مزبور درصدد تبیین شرایط و مراحل و چگونگی سیر معنوی انسان و رسیدن به سعادت حقیقی از منظر فلوطین می باشد.