جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دست­یابی به معرفت، مهم‌ترین هدفِ تلاش های فلسفی، هنری و عرفانی دنیای دیروز و امروز بشر است که آگاهی از این حقیقت و رسیدن به آن، اگرچه متفاوت و دارای جلوه­های گوناگون است، و هرچند گاه به­مدد عقل، گاه به نیروی وحی و گاه با خیال­انگیزی و تخیل انجام­می­پذیرد؛ اما می­توان همسانی­ها و اشتراکات فراوانی بین آن­ها یافت. در این پژوهش، هدف بررسی اندیشه­های عرفانی در دو اثری است که، ظاهراً با عرفان در­تناقض­اند اما تحقیقات دربارۀ آن­ها نشان­داده­است که، علی­رغم تناقضات ظاهری، مشابهات و اشتراکات بسیاری در رسیدن به معرفت دارند. شاهنامه یک اثر عرفانی نیست اما، خاستگاه عرفان، فطرت خداجوی انسان است و هیچ دلی پیدا­نمی‌شود که در آن نشانی از تمایلات و تفکرات عرفانی نباشد. تعدادی از شخصیت­های اساطیری و حماسی شاهنامه ،خدایان نغمه­های مذهبی ریگ­ودا هستند؛ که پس از ظهور اشوزردشت و رواج یکتاپرستی، به­صورت ایزدان و شاهان، در نخستین اثر حماسی یعنی اوستا جلوه­گر­شدند و پس از اسلام، به­صورت شاهان و پهلوانان بزرگ شاهنامه درآمدند؛ در سرگذشت این مردان و نیز در برخی دیگر از داستان­های شاهنامه به مباحثی برمی­خوریم که در­اثنای آن، شعر فردوسی بیشتر شبیه یک منظومه تمثیلی عرفانی می­شود. در این تحقیق سعی بر آن است که ضمن معرفی این شخصیت ها به پیشینۀ اسطوره­ها و تحول ایشان از وداها تا اوستا و شاهنامه و تحلیل عرفانی هریک اشاره­شود.

سیمرغ پرنده‌ای اساطیری است که از گذشته‌های دور تاکنون در حوزه تفکر، تمدن، فرهنگ و اندیشۀ ایرانیان بال­ و­پر­ گشوده و در اشکال گوناگون خود را به ­نمایش­ گذاشته ­است. قدیمی‌ترین متن حاوی اسطورۀ سیمرغ، اوستاست و در حوزۀ زبان و ادبیات فارسی، شاهنامه از مهم­ترین مجال‌های ظهور سیمرغ است و در قرن ششم، سیمرغ در حیطۀ ادبیات عرفانی نیز تجلی­ می‌یابد. این پرند­ۀ اساطیری در هر دوره با نقش و رنگ متناسب آن زمان بروز و ظهور داشته­است. سبک هندی سبک مضمون ­آفرینی با ایده‌های گذشته است و صائب تبریزی از بزرگ‌ترین شاعران این سبک به­ شمار­می‌رود که در دوره رکود عرفان، به مضامین عرفانی بسیاری توجه­ نشان­ داده­است. در این مقاله که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام­ شده ­است، بر آنیم تا چگونگی بروز و ظهور سیمرغ اساطیری- حماسی و سیمرغ عرفانی را در شعر صائب بررسی­ کنیم. بنابراین سؤال موردنظر این است که با­توجه­ به تلاش‌های گوناگون صائب برای مخالف‌خوانی و مضمون‌آفرینی در حوزه­های مختلف، وی از سیمرغ چگونه برای مضمون‌سازی استفاده­ کرده ­است و بیشتر در چه حوزه و برای بیان چه مفاهیمی از این پرنده اساطیری بهره گرفته ­است؟ پژوهش نشان­ می‌دهد که صائب علاوه­ بر بهره‌گیری از داستان سیمرغ اساطیری در شاهنامه، از سیمرغ عرفانی در منطق‌الطیر نیز بهره­ گرفته ­است و ابهت، جلال و شکوه سیمرغ، عنصری برگرفته از هر دو حیطۀ حماسی و عرفانی است که در شعر صائب به ­زیبایی استفاده ­شده ­است.

کرامات عرفا و حکایت­ های مربوط به آن­ها حجم وسیعی از قصه ­های عرفانی را تشکیل­ می­دهد و یکی از مباحث کلیدی متون عرفانی فارسی به ­شمار­می­ رود. در یک طبقه­ بندی کلّی انواع مختلف کرامات به سه گونه اصلی اِخبار از غیب، اشراف بر ضمایر و تصرف در عالم هستی تقسیم ­بندی می‌شوند که هرکدام شامل چندین گونه فرعی می­باشند. یکی از گونه­ های فرعی کرامات اِخبار از غیب، تشخیص ویژگی حرام یا شبهه ­ناک بودن لقمه و غذا از طریق فراست و با تعلیم الهی است. این کرامت برپایه این اعتقاد صوفیان بنا­شده ­است که اگر همه عالم را خون مطلق فرا­بگیرد مؤمن از آن جز حلال نمی­ خورد. در این کرامت، عارف بدون هیچ نشانه ­ای و گاه با نشانه­ هایی همچون جنبیدن رگ انگشت، دراز نشدن دست به ­سوی حرام، احساس سیری و پایین­ نرفتن لقمه حرام از گلو، ندارسیدن به دل، سخن­ گفتن طعام حرام، دیدن سیاهی، نجاست و خونابه در غذا و... همراه است. گاهی مخالفان عرفا از این شیوه برای امتحان و آزمودن حقانیت آن­ها استفاده­می­کردند و غالباً پس از تشخیص عارف، استغفار­کرده و از مریدان عارف می­شده ­اند. در این مقاله سعی­ شده ­است ضمن گردآوری، دسته ­بندی و تحلیل این­گونه از کرامات در کتب عرفانی متقدم، به نمونه ­هایی متأخر از این کرامت نیز اشاره­ شود.

اسماء و صفات الهی از عمیق­ترین مباحث توحیدی و معرفتی است که به واسطه آن ارتباط دو­سویه حق با عالم و عالم با حق تبیین می­گردد. اسماء الهی در مجرای تجلیات و تعینات ذات الوهی واسطه فیض حق و منشاءهمۀ کثراتی هستند که در هستی ظهور­یافته‌اند. مقاله حاضر با در­نظر­داشتن این ضرورت و با روش کتابخانه ­ای و تحلیلی – توصیفی اندیشه عرفانی حکیم ملاهادی سبزواری و درود­آبادی را در­مورد اسماء و صفات الهی با یکدیگر تطبیق ­داده ­است. نتایج این پژوهش نشان­ می­دهد سبزواری هر یک از اسماء را براساس دیدگاه فلسفی، عرفانی و از منظر آیات و روایات بررسی­ کرده ­است و درودآبادی تنها از منظر آیات و روایات و بعضاً براساس معنای لغوی اسماء را تبیین نموده ­است براین ­اساس اتفاق­ نظر در اندیشه دو شخصیت مورد نظر کمتر مشاهده­ می شود در برخی اسماء اختلاف­ نظر قابل­ توجهی با یکدیگر دارند از نظر سبزواری برخی اسماء با یکدیگر مترداف­ بوده و برهم منطبق هستند درصورتی­که درودآبادی معتقد است که هریک از اسماء نقش ویژه خویش ر ا ایفاء­ می نمایند.

کرامت انسان یکی از موضوعات بسیار مهم در قلمرو فلسفه، حقوق، اخلاق و عرفان است.کرامت انسانی، به­ منزلۀ یک حق یا مجموعه­ای از حقوق غیر­قابل­ سلب و محور و مبنای حقوق بشر تلقّی­ می­شود که جامعه اسلامی، ملزم به رعایت آن است. براساس آیات قرآن و روایات، اصل اولیّه کرامت انسانی این است که کسی بدون اجازه حق ورود به حریم خصوصی انسان دیگری را ندارد مگر موارد خاصی که دلیل معتبر عقلی یا نقلی بر جواز آن دلالت­ کند. داشتن حریم خصوصی یا حق خلوت یکی از منزل­ های مورد تأکید عرفان است و از سرچشمه­ های خودشناسی و خداشناسی می­باشد. از بررسی آیات و روایاتی که جهت اثبات حریم خصوصی انسان بیان گردید به­ دست می ­آید که مبانی و خواستگاه ­های حقوقی در حیطه حریم خصوصی انسان شامل: تأمین امنیت، آزادی، آرامش و حفظ آبرو، کرامت و عزت انسان، احساس مسؤولیت و تکلیف، حرمت انسان، اوامر و نواهی اخلاقی می­باشد و از­آنجا­که براساس آیۀ شریفه «... إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً... » ( بقره/ ۳۰ ) و آیه ( وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ ... ).( اسراء/ ۷۰) انسان اشرف مخلوقات و شایسته احترام است. طبعاً باید کرامت، عزت و امنیت او حفظ ­شود از­سوی ­دیگر، حفظ این امور مستلزم آن است که حریم خصوصی او هتک نگردد از­ این­ رو، خدای متعال هر کاری را که مستلزم هتک حریم خصوصی انسان باشد ممنوع ساخته ­است.

قرآن کریم به­ عنوان کتاب آسمانی همواره مورد توجه اندیشمندان مسلمان بوده و هر یک از آنان تلاش کردند تا برداشت و تفسیر خود را به سبک خاصی به جامعه علمی خودشان ارائه­ دهند. ابوالفتوح رازی، رشیدالدین میبدی و موسوی­ گرمارودی از جمله کسانی هستند که در عرصه تفسیر و ترجمۀ قران گام‌های بزرگی برداشته‌اند. ابوالفتوح رازی یکی از برجسته‌ترین واعظان منطقۀ ری در قرن ششم هجری است. این سمت موجب گردیده است تفسیر او سبک واعظانه داشته ­باشد. از اقتضائات چنین سبکی توجه ویژه به روایات تفسیری است. رشیدالدین میبدی در کشف‌الاسرار آیات قرآن را در سه نوبت تفسیر­می‌کند و در ضمن آن از قرائت، شأن نزول، اخبار و احادیث و غیره به تفصیل سخن­می‌گوید و در نوبت ثالثه آیات را به مذاق صوفیان و عارفان توجیه و تأویل می‌کند. در این پژوهش که به­ شیوۀ توصیفی تحلیلی است، کوشش­ شده با مقایسۀ تفسیر کشف‌الاسرار و تفسیر روض­ الجنان ابوالفتوح رازی ـ که هر دو در قرن ششم نوشته ­شده است ـ تفسیر و ترجمۀ جدید موسوی­ گرما رودی و نیز تأثیر دیدگاه‌های عرفانی میبدی بر تفاسیر دیگر نـشان ­داده­ شود.

قانون‌جذب باور به این مسأله است که با تمرکزبر اندیشه‌ها و افکار مثبت یا منفی، به هرچه که بیندیشیم همان امر محقق ­می‌شود. قانون‌جذب قانون جهان ­شمولی است که می‌گوید پس از تعیین هدف و تسریع تلاش برای رسیدن به آن باید به‌طور دائم افکار، اعمال و احساسات خود را با خواسته و هدف مورد­نظر هماهنگ و همسو ساخت. ما هرآنچه را که اغلب به آن فکر می‌کنیم، چه خوب و چه بد، جذب می‌کنیم. مولانا قرن‌ها پیش از آن­که صحبت از قانون‌جذب به‌عنوان یکی از قوانین موفقیت‌آمیز جهانی به­ میان­ آید و هماهنگی با کائنات در راستای نیل به مقصود و مطلوب در آن مطرح ­گردد، با آگاهی و هوشیاری، بسیاری از این قوانین را دریافته و این قانون را در کمال دقت به­ شکلی عملی و کاربردی معرفی ­نموده و به کار برده­ است؛ سراسر مثنوی مولانا ارائۀ قوانین جهان‌شمولی است که هر­یک به نوعی حیطه‌ای از قانون‌جذب را د­ر بر­می‌گیرد. این مقاله به شیوۀ توصیفی- تحلیلی و بر مبنای داده‌های کتابخانه‌ای و سندکاوی، به بحث و بررسی پیرامون تأثیرگذاری فکر و قوانین حاکم بر آن می‌پردازد. نتایج و یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که مولانا بسیار پیش‌تر از آنکه قانون‌جذب در علوم روانشناسی و فلسفۀ نوین مطرح گردد در لا‌به‌لای افکار و اندیشه‌های عرفانی خود به این قانون توجه ویژه و خاصی داشته ­است. مولانا در مثنوی به قانون‌جذب با‌عنوان « قدر مشترک» و «این همانی» اشاره ­می‌کند؛ این قدر مشترک سبب جذب چیزی می‌شود که به آن فکر­می‌کنیم.

بازتاب و تأثیر اسطوره در زمینه ­های گوناگون زندگی انسان پسا­ اساطیری، امری واضح و آشکار و تأیید­شده ­است. به­ نظر ­می­رسد عرفان نیز یکی از مقوله­ هایی ­است که گاه تحت تجلّی و تأثیر اسطوره قرار­گرفته ­است. یکی از این تجلّی­ ها را می­توان در کارکرد مختلف اعداد و رازناکی آنان در متون اساطیری و عرفانی پیگیری­ کرد. در این مقاله به شیوۀ توصیفی _ تحلیلی، تجلّی و بازتاب محسوس و نامحسوس کارکردهای اعداد مقدّس اسطوره­ای در متون برگزیدۀ نثر عرفانی فارسی تا قرن هفتم ه.ق بررسی ­شده ­است. البتّه این تشابهات هرگز دلیل تأثیرپذیری صرف و آگاهانۀ عرفان از اساطیر نیست، زیرا این تجلّی­ ها در زمینه ­های دیگر اندیشه­ های جامعۀ بشری نیز مشاهده­ می­شود و مورد واکاوی قرار گرفته ­اند. نتایج پژوهش حاضر، حاکی ­از­آن ­است که گروهی از اعداد، از جمله: یک، دو، سه، چهار و هفت با مضرب­ هایشان( چهل، هفتاد و... )، پنج، شش، دوازده و هزار، خودآگاه یا ناخودآگاه با­توجّه ­به ضمیر مشترک جمعی انسان­ها، میان دو مقولۀ اسطوره و عرفان مشترک­ بوده، کارکردهایی مانند: وحدت و یگانگی، کثرت و فراوانی، تکامل، تقدّس و رازناکی دارند.

هدف از انجام این پژوهش بررسی دلالت­های تربیت اخلاقی از منظر معرفت‌شناسی مولانا می­‌باشد. تحقیق حاضر از نوع تحقیق بنیادی و ابزار گردآوری داده‌­ها فیش می‌باشد. تجزیه‌ و تحلیل داده­ها از راه طبقه­‌بندی و تفسیر اطلاعات به­‌دست‌آمده انجام­ گرفته ­است. مسأله شهود عرفانی از همان اوان زندگی اسلام و با آمدن قرآن آغاز­گردید و این مسأله به­ عنوان راهی برای ارتباط بین انسان و خدا مطرح­ گردید.مولوی سر آفرینش را عشق می­داند و زبان پنهان پدیده­ها را زمزمه ­ای لطیف که از شوق و شور و عشق مایه­ می­گیرد توصیف­ می­کند.یافته ­های پژوهش نشان­ می­دهد که روش­ها، مراحل و اصول تربیت اخلاقی از دیدگاه مولانا به شرح ذیل می‌­باشد: روش­ها عبارتند از تلقین به نفس، تحمیل به نفس، هم­نشینی با خوبان، تزکیه و دوری از تقلید. مراحل: توبه، تتبل، صبر، توکل، تسلیم و رضا، فقر و فنا و اصول شامل: کمال، تزکیه، مشورت، دوری از غرض ­ورزی و...

از روزگاران گذشته نماد و نمادپردازی شیوه­ای در بیان داستان­ها و اسطوره ­ها بوده ­است. زبان به­ عنوان بستری برای این نمادپردازی به ­شمار می­رفته­ است. حرکت اجتماعی- فرهنگی عرفان و تصوف نوعی زبان خاص را می طلبید تا فهم معانی عمیق آن برای کسانی که با این مفاهیم بیگانه­ اند، به ­آسانی میسّر نگردد. ابن ­سینا در رسالةالطیر خود و عطار در منطق ­الطیر از نمادهایی برای بیان مفاهیم ثانویه که خاص حوزۀ عرفان است بهره ­برده ­اند. مقالۀ حاضر به­شیوه توصیفی تحلیلی به بررسی مقایسه ‏ای انواع نمادها در دو متن یاد­شده­ می­ پردازد. نتیجه پژوهش حاضر بیانگر این است که ابن ­سینا و عطار هر دو از نماد برای بیان مفاهیم عرفانی بهره­ برده ­اند؛ به­ گونه­ ای که می­توان این دو اثر را داستان­هایی نمادین (سمبولیک) با رنگ عرفانی دانست. بیشتر نمادهای این دو اثر به ­ویژه منطق ­الطیر از جمله نمادهای وضعی (قراردادی) است. به ­این­ معنا که حاصل ابتکار و خلاقیت ابن­ سینا و عطار می­باشد. جدای ­از­این، می­ توان نمادهای سنتی (عمومی) را نیز در این دو اثر یافت.