جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر به روش تحلیلی - توصیفی به تشریح دیدگاه مولانا پیرامون جبر و اختیار و تبیین مواضع وفاق و اختلاف آن­ها بدون رجحان یکی بر دیگری می­پردازد که با هدف ایجاد بستری مناسب در قاب مقایسه و تحلیل، ذهن مخاطب را در این خصوص مشخصاً به سمت و سوی یک مطالعه منسجم و منطبق با مبانی دینی بین عرفان و آیات سوق­می­دهد. اعتقاد به «قضا و قدر» ناشی از اعتقاد به اصل علیّت عمومی در جهان است، براساس اعتقاد به این اصل، در عالم، هر پدیده‌ای علت و اندازه‌ای دارد و چیزی بدون علت و بدون اندازه‌گیری معیّن، به­وجود­نمی‌آید. هدف این تحقیق بررسی قضا و قدر در آیات و احادیث با دیدگاه مولوی است. در مثنوی معنوی مولانا، ارتباط عقل با قضا و قدر به شکلی زیبا و مناسب برجسته­شده­است. مولانا همانند گذشتگان خود تصوّر واحد و ملموسی از عقل و قضا و قدر ندارد، به همین خاطر در اثر معروف خود مثنوی معنوی به تشریح این موضوع می‌پردازد.

شناخت اعتقادات و آداب عرفانی در عرفان هندو و طریقت قادریه نشانگر تشابهات و وجوه اشتراکی میان آن دو می­باشد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سؤال است که چگونه این طریقت به شبه­قاره هند واردشد و وجوه تشابه عرفان ادیان هندو با طریقت قادریه چه بود؟ یافته­های تحقیق حاکی از آن است که بسیاری از نوادگان شیخ عبدالقادرگیلانی به هند سفرکرده و در آنجا سکنی­گزیدند؛ شیخ محمدغوث گیلانی(803.ق) نخستین نواده شیخ عبدالقادر بود که به هند سفرکرد. وی سومین مرشد طریقت قادری بود و به انتشار طریقت قادری در هند همت­گماشت. پس از وی فرزندانش راه پدر را ادامه­داده و موجب گسترش طریقت قادریه در هند شدند. برخی آداب و رسوم عرفان هندو و قادریه همچون فنا و رستگاری، ذکر وآجاپای، مراقبه و یوگا با یکدیگر قابل­تطبیق­اند. سماع و یوگا هردو از آداب عبادت خداوند هنگام وجد و رسیدن به آرامش و رهایی از رنج دنیاست؛ مرتاضان هندو همانند صوفیان قادریه برای کشف و شهود به تهذیب نفس به­وسیله ذکر می­پردازند و به آن آجاپای گویند. خرقه­گیری نیز تشابه دیگر آیین هندو و قادریه است. در طریقت قادری خرقه ستاندن از جمله حلقه­های ارتباط مرید و مراد است و در عرفان هندو نیز ورود به جماعت هندو با دریافت جامه و کسوت صورت­می­پذیرد. پژوهش حاضر به روش کتابخانه­ای و به­صورت توصیفی-تحلیلی صورت­گرفته­است.

در مورد اسرار نماز و تمایز بین نماز شرعی و نماز حقیقی، تألیفات زیادی از عارفان و حکیمان به­جای­مانده که شباهت اندکی بین آثار مستقل آن­ها وجوددارد. برجسته­ترین آن­ها متعلق به دو عارف نامدار جهان اسلام، صائن­الدین ابن­ترکه و محی­الدین ابن­عربی است. دیدگاه­های ابن­ترکه در رسالۀ اسرارالصلوه ایشان بدون ذکر احکام فقهی آمده و اسرار ارکان کمی، وضعی و قولی نماز براساس علم حروف بیان­شده­است. ابن­عربی در باب68 و 69 از کتاب فتوحات مکیه خویش ضمن بیان فتاوای فقهی خود، به­ترتیب به اسرار جزئیات طهارت و رازهای نماز پرداخته­است. به­طوری­که غیر از تعداد اندکی از عارفان، همچون سبزواری یا امام خمینی دیگران تحت­تأثیر افکار وی، آثار خود را تألیف­کرده­اند. ایشان با ذکر جزئی­ترین دستورات شرعی به­صورت وجوبی و ندبی، سرّ آن­ها را نیز بیان­کرده که از نظر کمی و کیفی همانند دیگر دیدگاه­های وی، گوی سبقت را از دیگران ربوده­است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه­ای، همراه با تصحیح نسخۀ خطی با شیوۀ انتقادی می­باشد. این نوشتار بر آن است که برجسته­ترین نکات این دو اثر نفیس را به­اختصار معرفی­کرده و ضرورت رویکرد عرفان عملی را در پاسخگویی نیاز بشر به نیایش، خاطرنشان­کند.

زنان چه به‌عنوان موضوع و چه در جایگاه خالق اثر، رکنی مهم در پهنۀ مطالعات ادبیات معاصرند. گاه در متن قرارگرفته‌اند و گاه در حاشیه؛ اما با وقوع دو رویداد مهم، یعنی انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس، چهره­ای متفاوت از خود نشان­داده­اند. زن همیشه در کنار مرد، در تمدن­سازی و رشد و شکوفایی جوامع انسانی ـ مستقیم یا غیرمستقیم ـ نقش‌آفرین بوده­است. اسلام زن را به‌عنوان مسئلۀ مهم زندگی و متمم حیات انسانی در مسائل اجتماعی، اخلاقی و قانونی خود جاداده­است. هدف اصلی نگارش این مقاله بررسی زنان آرمانی – اسلامی در رمان «عشق سال­های جنگ» است. ازآنجاکه رمان برای بازنمایی زندگی انسان معاصر بیشترین ظرفیت را دارد، سعی­شده­است که مفاهیم آرمان­خواهی و اسلامی زنان در این رمان برجسته­گردد. نتایج حاصل از تحقیق نشان­داد که زن در این رمان برخلاف رمان­های گذشته، در حاشیه، قرارنگرفته و حضور همراه با تعقل و بلوغ فکری او بیانگر تحول فکری - اجتماعی زنان پس از انقلاب است. او با فراموشی موقعیت ضعیف جسمانی، آگاهانه از تمام توان خود برای حضور مستقیم و غیرمستقیم بهره­گرفته­است و به تمام آرمان­های مردان پاسدار پایبند است.

اهتمام همه­جانبه تزریق، ترویج و تعمیق آموزه­های عرفان ناب اسلامی در همه عرصه­های اجتماع و به­ویژه در قلمرو اصول مدیریت ضرورتی است انکارناپذیر. هدف این پژوهش آن است تا با طراحی واعتباریابی مدل مدیریت عرفان اسلامی: اولاً این تأثیر را بنمایاند و ثانیاً عرفان اسلامی را در حقیقت راستین­اش با الگوپذیری از انسان کامل و کامل­شدن مدیران در سیرو سلوکی صدرایی، از انزوای منفی نجات بخشد. این پژوهش با استفاده از طرح تحقیقی آمیخته از نوع اکتشافی انجام و به­ترتیب با بررسی کتابخانه­ای و مصاحبه با صاحب­نظران، چارچوب اولیه راهنما را تهیه و بر اساس روش کیو که عامل پیوند بین داده­های کمی و کیفی است مراحل نهایی پژوهش، تا طراحی و اعتباریابی مدل مورد انتظار دنبال­شده­است. مدل به­دست­آمده دارای هفت مؤلفه اصلی: عدالت­محوری، تعالی­جویی، بهبود اجتماعی، اثربخشی، کارایی، اسوه­ای، تکلیف-مداری مرتبط با یکدیگر بوده و نتایج حاکی از آن است که مؤلفه­های مدیریت مبتنی­بر عرفان اسلامی به­‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم با ضرایبی بین 108/0 تا 384/0 بر یکدیگر تأثیر معنی­دار داشته­اند و مدل ارائه‌شده از لحاظ آماری با اطمینان 95 درصد، مورد تأیید است. لذا می­توان با بهره­گیری از آموزه­های عرفان اسلامی در مدیریت، جلوه­ای الهی و کاراتر در سازمان ارائه­نمود که نتایج آن منجر به بالندگی هرچه بیشتر سازمان­ها شود.

این مقاله بر اساس چهارچوب نظری نظریه لیکاف و جانسون به بررسی و مقایسه تطبیقی استعاره مفهومی شراب عرفانی مشترک در غزلیات مولانا و قصیده خمریه(میمیه) ابنفارض مصری و ساقی­نامه ظهوری ترشیزی پرداخته­است.و هدف آن معرفی نگاشت­نام­های شراب عرفانی و حوزه­های مبدا آن از جنبه الهی و و عرفانی آن در اشعار مذکور است. چراکه با مقایسه تطبیقی و تحلیل معنایی این واژه می­توان نگرش یک ملت و جامعه را در یک حوزه مفهومی درک­کرد و میزان تاثیر و تاثر آن­ها را سنجید و به نقاط اشتراک و افتراق این شعرا در به­کارگیری این واژه پی­برد. پس به این منظور پس از جست­وجو در پیکره­های مورد بحث، عبارات استعاری فراوانی که دربرگیرنده استعاره مفهومی شراب عرفانی هستند به­دست­آمد و برمبنای آن­ها نگاشت­نام­ها و حوزه­های مبدا استخراج­گردید و با طبقه­بندی آن­ها و اراِئه شواهد لازم به تحلیل و مقایسه آن­ها پرداخته­شد و مفهوم اصلی و کانونی شراب عرفانی در اشعار مذکور مشخص­گردید.

چشتیّه طریقتی صوفیانه و تأثیرگذار در هندوستان است. این طریقت جایگاه خود را به­عنوان یک سیستم عرفانی برجسته تثبیت­کرده­است. امیرخسرو دهلوی شاعر مطرح هندوستان متأثّر از آموزه­های این طریقت به آفرینش آثار ادبی خویش پرداخته، با بهره­گیری از معارف صوفیانۀ طریقت چشتیّه، دیدگاه­های عرفانی خویش را تبیین­نموده­­است. این پژوهش با رویکرد توصیفی در پی آن است تا جنبه­های عرفانی مثنوی­های داستانی امیرخسرو را مورد بررسی قراردهد. آن­چه مسلّم است، محوری­ترین آموزه­های فرقۀ چشتیّه که در آثار این شاعر نمودیافته­است، عبارتند از: توحید، تجلّی، وحدت وجود، مشیّت و عنایت الهی، عشق و ازلی­بودن آن، سریان عشق در جهان هستی، عشق مجازی، شفقت، سماع، پیر، ترک تعلّقات، رباضت و تجرید، که از این میان توحید، وحدت وجود، شفقت، مشیّت و ارادۀ، الهی، شوق و نمونه­هایی از این دست بررسی­شده­است که نتایج حاصل از این بررسی حاکی از این حقیقت است که اصول صوفیانۀ طریقت چشتیّه در آثار امیرخسرو دهلوی تأثیر مستقیم­داشته و تعبیرات و اصطلاحات این فرقه در راستای تعلیم و ترویج این طریقت به­کارگرفته­شده­است.

یکی از مباحث اساسی در تصوف و عرفان اسلامی، بویژه در حوزۀ عرفان نظری، مفهوم کفر، جایگاه آن در هستی و همچنین نقش آن دربارۀ دین و ایمان است. با جستجو در آثار و مکتوبات به­جامانده از عرفای مسلمان می­توان به دیدگاه­های متنوعی در این خصوص دست­یافت که اگرچه گاه در تضاد آشکاری باهم قراردارند؛ اما پس از بررسی و در کنار هم نهادن این نظرات می­توان به وجود سیر تحولی تدریجی برای این مفهوم در تاریخ تصوف پی­برد. مفهوم کفر از قرن دوم هجری هم­زمان با ترویج سنت کتابت رسائل عرفانی نزد عرفا و درضمن نظرات گوناگون فقهی و حدیثی ایشان، با مضامینی نزدیک به تلقی متکلمان و فقهای مسلمان از آن مطرح­شد و پس از گذشت حدود یک قرن معنای متفاوت و مجزایی یافت که در آثار نامدارانی چون جنید بغدادی و حلاج به­وضوح قابل رؤیت است. کمی بعد این مفهوم در اندیشۀ عین­القضات همدانی به نقطۀ متعالی خود در تصوف و عرفان اسلامی دست­می­یابد، مفهومی که نه­تنها با مفهوم ایمان مانعه­الجمع نیست، بلکه حتی در دست ­یافتن به حق و حقیقت نقشی اصلی ایفامی­کند. در این جستار برآنیم از طریق بازخوانی و ارزیابی آراء صوفیانی که درباب کفر سخن­گفته یا قلم­زده­اند، سرگذشت مفهوم کفر و تحولات معنایی آن در تصوف تا سدۀ پنجم هجری را پیگیری و بررسی­ نماییم.

حکمت خسروانی با عرفان پیوند تنگاتنگ به­عبارتی هم­آغوشی دارد. عرفان توان آن را دارد، با مخاطب ارتباط برقرار نماید. در عصر ما در پُرسه زمانی که بشر زیست­می­کند ، می­توان با شناخت عرفان تأثیرپذیری «حکمت خسروانی» را در ذهن و زبان مهدی اخوان ثالث “م ـ امید” پی­جُست نمود. علت آن است که اگر باریک­شویم «حکمت خسروانی» از بن­مایه­های پرکاربرد در ادب عرفانی است. اخوان نیز به­عنوان یکی از شاعران برجسته معاصر در تمام آنات شعریش ، دین­پروری ، وطن­دوستی، راست­گفتاری، رادمردی، باستان­گرایی، به عبارتی اندیشه کهن­الگوهای ایرانی «سونَمَون» و اندیشه و فکر ایران شهری موج­می­زند. این مقاله درنظردارد که «حکمت خسروانی» که آمیزه­ای از اسطوره و عرفان اسلامی است را در «ذهن و زبان» مهدی اخوان ثالث “م ـ امید” پی­جُست و واکاوی­نماید. چراکه در بنیاداندیشی وی، به­عنوان یکی از نگین شاعران برجسته معاصر علاقه خاصی به ایران، وطن، «ایران­شهری» دارد . در شعرش پیوند نزدیکی وجوددارد . در مقاله تحلیل محتوا به­کاربرده­شده­است تا تبیینی روشن و نو از مفهوم «حکمت خسروانی» که از یکی از عناصر مهم شعر می­باشد، در ذهن و زبان اخوان به­دست­دهیم.

مبانی عرفان وتصوف از مهم­ترین درون­مایه­های فرهنگ اسلامی وادبیات فارسی وکردی بوده و درآثار بزرگان ادب وعرفان به­ویژه ادب عامیانه کردی بازتاب فراوانی داشته­است. مام احمدلطفی، یکی از راویان این داستان به­صورت فولکلوریک (ادبیات شفاهی)«بیت کردی»است که به تأثیر از داستان شیخ صنعان عطار روایت­کرده­­است اما به­لحاظ مردم­شناسی وجامعه­شناختی، تلفیقی بین عرفان عطار و اعتقادات عرفانی دوره و جغرافیای راوی درآن نمایان است و دیدگاه­های متفاوت عرفانی را ارائه­داده­است. این مقاله با هدف مؤلفه­های عرفانی در منظومۀ شیخ صنعان ادب عامیانۀ کردی با روایت مام احمدلطفی باروش پژوهشی ، توصیفی ـ تحلیلی نگارش­شده­است.یافته­های مقاله نشان­می­دهد که داستان کردی شیخ صنعان هرچند در کلیّات و مضمون و مفهوم آن مطابق با شیخ صنعان عطار است اما هم در قالب و فرم وهم در محتوا تفاوت­هایی دارد که نشان از تأثیرات فرهنگی قوی و تحولات فرهنگ عرفانی در دوره­های گوناگون است. تغییرات در شخصیت­های مهم تأثیرگذار و حتی بعضی آداب عرفانی آشکار است.