جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دنياي اجتماعي عرصه رويارويي اعضا در چرخه‌هاي مختلف ارتباطي و تعاملي است. ارتباطات اجتماعي به‌مثابه يک نظام کنش، از عناصر متعددي ترکيب و تألیف يافته است. کنش‌گر (دست‌کم دو نفر)، موقعيت (مکاني ـ زماني)،‌ انگيزه، هدف، اراده، کنش، هنجار، تأثیر، بازخورد؛ از مهم‌ترين اين عناصر شمرده مي‌شوند. برجسته‌ترين عنصري که حضور ايجابي آن در همة چرخه‌هاي ارتباطي، انتظار مي‌رود، رعايت معيارهاي ارزشي و قواعد اخلاقي پذيرفته شده است. در هر جامعه معمولاً متناسب با گفتمان فرهنگي غالب، اقتضائات ساختاري، موقعيت‌ها و شرايط محيطي، دواعي و اهداف کنش‌گران؛ طيف وسيعي از بايدها و نبايدهاي ارزشي و قواعد اخلاقي مورد وفاق جهت سامان‌دهي به کنش‌هاي انساني در ساحت‌هاي مختلف زيستي تمهيد و تجويز شده است. در جامعه اسلامي، دين به‌مثابه يک فرانهاد اجتماعي، نقش محوري در توليد، تأييد، تجويز، ترغيب به رعايت ارزش‌هاي اخلاقي، اعم از الزامي و ترجيحي به‌عنوان يکي از مؤلفه‌هاي بنيادين «سبک زندگي» مؤمنانه دارد. اين نوشتار درصدد است تا با روش تحليل محتواي کيفي، بخشي از معارف اخلاقي اسلام را در حوزة روابط اجتماعي از کتاب شريف صحيفة سجاديه استخراج و در حد امکان توضيح و تفسير کند.

کسب شهرت و سلبريتي‌شدن در حوزه‌ها و موقعيت‌هاي گوناگون شکل مي‌گيرد؛ اما امروزه سرعت و وسعت آن در فضاي مجازي بيشتر بوده و ایشان از سوي کاربران زيادي پيروي مي‌گردند. هرچند که سلبريتي‌ها همگي آفت‌زده نيستند و مي‌توانند با اقدامات درست به فرهنگ‌سازي و جامعه‌پذيري در طرفداران خود اقدام کنند. پژوهش حاضر با هدف بررسي پيامدهاي منفي (عملکرد) سلبريتي‌هاي غيرمتعهد در شبکه‌هاي اجتماعي بر رفتار اخلاقي خانواده و راهکارهاي مقابله با آن انجام شد. روش تحقيق توصيفي ـ تحليلي و ابزار گردآوري اطلاعات، بانک‌هاي اطلاعاتي، سايت‌ها و شبکه‌هاي مجازي است. نتايج پژوهش نشان داد مواردي مانند توهين و بي‌احترامي، تکبر، تفاخر، بي‌حيايي، حسادت و کينه‌ورزي بين فرزندان، سوءظن و اختلاف بين همسران، طمع‌ورزي و سودجويي، طلاق عاطفي يا واقعي همسران، نقض حريم خصوصي و دچارشدن به تزاحم اخلاقي از مهم‌ترين پيامدهاي منفي است که براي مقابله با آن مي‌توان به راهکارهايي همچون: افزايش سواد الکترونيک، ايجاد فضاي اعتماد و هم‌فکري، آينده‌نگري، تقويت اخلاق گفتگو، تقويت روحيه تواضع و تشويق به استفاده از اينترنت و شبکه‌هاي اجتماعي در حد نياز روي آورد.

ارزش اخلاقي به رفتاري تعلق مي‌گيرد که انسان را به سوی کمال نهايي سوق دهد و در سعادت ابدي او تأثير داشته باشد. در اسلام، چنين چيزي متوقف بر ايمان به خدا و روز قيامت است. آنچه به‌طور قطع از آيات و روايات استفاده مي‌شود، این است که اگر کاري بدون ايمان انجام شود، در آخرت ثمري نخواهد داشت: «وَقَدِمْنَا إِلَي مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَّنثوراً» (فرقان: 23). بنابراين انسان قبل از کسب ارزش‌هاي اخلاقي لازم است به کسب ايمان بپردازد. اما آيا ايمان نيز از ارزش‌هاي اخلاقي به‌شمار مي‌آيد؟ زيرا اين سؤال مطرح است كه چگونه ارزش اخلاقي بر كسي که هنوز ايمان نياورده، صادق است؟ چون نمي‌توان کسب ايمان را مبتني بر ايمان دانست. از سوي ديگر، ارزش اخلاقي، فعل اختياري انسان است. بنابراين اگر ايمان براي کسي به ‌عنوان يک فعل اختياري مطرح نباشد، او کاري انجام نداده است تا ارزش اخلاقي داشته باشد.

مسئلۀ پژوهش، بررسي رابطۀ عفاف و تعيين جايگاه آن در ميان مفاهيم مرتبط است. اين پژوهش کاربردي است و راه را براي تحقيق‌هاي توسعه‌اي به‌قصد برنامه‌ريزي‌هاي تربيتي فراهم مي‌کند. شيوۀ پژوهش توصيفي ـ تحليلي بوده و با تحليل مفهومي و مطالعۀ تطبيقي از ديدگاه لغت، آيات و روايات پيش مي‌رود. اين تحقيق از جهت توجه به موضوع سبک زندگي اهميت دارد. اما آنچه ضرورت اين تحقيق را توجيه‌پذير مي‌کند، نگاه مقايسه‌اي و شبکه‌اي است. از يافته‌هاي مهم پژوهش اين است که: عفاف يعني کنترل نفس از افعال حرام، قبيح و آنچه عرف زشت مي‌شمارد؛ حیا عبارت است از انکسار نفس در مواجهه با قبيح. براي ايجاد فرهنگ عفاف، ابتدا بايد حیا بسترسازي شود. اگر رفتاري از نگاه عرف زشت تلقي نگردد، عفت فرد و جامعه نسبت به آن واکنش نشان نخواهد داد. بدون تحقق فرهنگ عفاف، زمينه‌اي براي تقوا وجود ندارد. مقوله‌هاي حیا، عفاف، تقوا و حجاب همانند يک هرم به‌هم متصل هستند که در برنامه‌ريزي‌هاي تربيتي بايد مورد توجه باشد. عفت نقطۀ ثقل اين فضايل است که آنها را به همديگر مرتبط مي‌سازد.

مقوله فرهنگ و مفهوم آن، جايگاه مهمي در ميان علوم انساني دارد. با توجه به مباني فکري و ديدگاه‌هاي مختلف، معاني مختلفي از فرهنگ ارائه شده است. ازآنجاکه فرهنگ يکي از ارکان مهم نظام اجتماعي است، شناخت جايگاه آن در ميان حوزه‌هاي مختلف اجتماع امري ضروري است. اين تحقيق با روش توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از منابع کتابخانه‌اي معناي فرهنگ را از منظر قرآن کريم و جايگاه آن را در نظام اجتماعي مورد بررسي قرار داده است. هدف از اين بررسي بيان برنامه کلي قرآن کريم درجهت رفع نيازهاي اجتماعي بشر براي سعادت دنيوي و اخروي انسان است. اين تحقيق نشان مي‌دهد اولاً از منظر قرآني، فرهنگ همان تزکيه و تخلق به اخلاق فاضله‌اي است که در قرآن ذکر شده است؛ و ثانياً اين مفهوم قرآني از فرهنگ، پايه و اساس حوزه‌ها و ساحت‌هاي مختلف زندگي اجتماعي را تشکيل مي‌دهد. در پايان بيان شده است که عملي‌شدن رفتار اخلاقي نياز به پشتوانه و تکميل‌کننده‌اي دارد، که همان معرفت توحيدي است و اعتقاد به توحيد، ضامن اجرايي شدن فعل اخلاقي محسوب مي‌شود.

علم نافع و سودمند به جامعه هويت مي‌دهد و علم غيرنافع جامعه را بي‌هويت مي‌کند. براين‌اساس يکي از مهم‌ترين مسائلي که طرح آن پس از گذشت چند دهه از پيروزي انقلاب اسلامي لازم و بلکه ضروري مي‌نمايد، موضوع ايجاد تمدن اسلامي است. بديهي است تحقق اين مهم آرزوي ديرينۀ همۀ اولياي الهي بوده است. بنابراين سؤال اساسي قابل طرح در تحقيق پيش‌رو اين است که ملاک و معيارهاي علم نافع در اسلام و غرب چه اموري هستند که موجب مي‌شوند يک جامعه به رشد و کمال برسد و جامعه‌اي به انحطاط کشيده شود. بدين بيان، برپايي تمدن اسلامي لوازمي دارد که مهم‌ترين آنها وجود علم نافع و سودمند است. مهم‌ترين ملاک علم نافع از منظر اسلام اين است که جامعه را از لحاظ مادي و معنوي به‌‌سوي رشد و کمال سوق مي‌دهد. اما در تمدن مدرن غربي، علومي مورد مطالعه و بررسي قرار مي‌گيرند که جنبه‌هاي مادي آن، جلوۀ بيشتري دارند؛ و نافع بودن يا مضر بودن آن به توليد ثروت و قدرت گره خورده است. به‌همين جهت، نوشتار حاضر با روشي تحليلي ـ استنادي در پي پاسخ به اين پرسش، براساس انديشه‌هاي امام خميني(ره) و رهبر معظم انقلاب است. براساس اين انديشه اگر علم نافع در جامعه‌اي محقق شود، ضمن آنکه جامعه را به رشد و کمال سوق مي‌دهد، تمدن‌ساز نيز هست.

خانواده مهم‌ترين و تأثير‌گذارترين نهاد اجتماعي است که در تربيت انسان‌هاي متعالي و پي‌ريزي جامعۀ سالم نقش اساسي دارد. اديان الهي و صاحب‌نظران براي صيانت از اين بناي ارزشمند اجتماعي و تحکيم آن، راه‌کارهايي را با رويکردهاي گوناگون جامعه‌شناختي، روان‌شناختي و ديني ارائه کرده‌اند. اين پژوهش مسئلۀ مذکور را از منظر اسلام و با رويکرد اخلاقي مورد بررسي قرار داده و رابطۀ ارزش‌هاي اخلاقي با تحکيم خانواده را با روش توصيفي ـ تحليلي کاوش کرده است. يافته‌هاي پژوهش حاکي است؛ رعايت ارزش‌هاي اخلاقي، از مهم‌ترين عوامل تحکيم خانواده است. هرچه ارزش‌هاي اخلاقي بيشتر در خانواده رعايت شود پايه‌هاي آن مستحکم‌تر خواهد شد. در اين تحقيق ارزش‌هاي تأثيرگذار در تحکيم خانواده، به دو بخش ارزش‌هاي کلامي و غيرکلامي تقسيم شده است. در بخش نخست، فضايلي همانند راست‌گويي، پرهيز از دروغ، سپاس‌گزاري و قدرداني، عذرخواهي و عذرپذيري، نيکو سخن گفتن و پرهيز از توهين، ابراز محبت، به‌کارگيري اسامي و القاب نيکو، پرهيز از تحقير و تمسخر؛ و در بخش دوم، تکريم، صبر، حياء و عفت، عفو و گذشت، پرهيز از تجمل‌گرايي و کنترل خشم مورد بحث قرار گرفته‌اند و نقش آنها در تحکيم خانواده تبيين شده است.

در متون ادب فارسي و از جمله در آثار فردوسي، ناصر خسرو، سعدي، بيهقي و... واژة «درود» معادل و هم ‌معناي با سلام نيست؛ بلکه هم‌تراز با «آفرين»، «تهنيت»، «تحيت» و «صلوات» است و صلوات را نمي‌توان همچون درود در جاي سلام و خطاب به هرکس به‌کار برد. چنين به‌نظر مي‌رسد که ادبا به اين نکته واقف بوده و به‌همين دليل نيز در آثار خود «درود» را تنها براي گرامي‌داشت انبياء و اولياي الهي به‌کار برده‌اند. در فرهنگ و زبان عربي نيز «اهلاً و سهلاً مرحباً» اصلاً معادل «سلام» نيست؛ و اعراب آن را در وقت خوش‌آمدگويي به مهمان ادا مي‌کنند. با اين توصيف، نگارنده مي‌پندارد که از همان روز نخست ورود اسلام به ايران زمين، مي‌بايست مرتبة «سلام» بالاتر و والاتر از «درود» قرار گيرد و ادباي برجسته نيز به‌جاي «درود» بر انبياء و اولياء «سلام» بفرستند، لذا در نوشتار حاضر به شيوة مطالعات کتابخانه‌اي و روش توصيفي ـ تحليلي به اثبات این نکات پرداخته مي‌شود: 1. زيبايي و برتري لفظ و معناي «سلام» بر واژگان ديگر؛ 2. به‌کار بردن معناي «سلمنا» براي «سلام» توسط اسلام‌ستيزان.

سکولاريسم به معناي دنيازدگي و جدايي دين از جنبه‌هاي مختلف زندگي اجتماعي بشر است. رشد جهان‌بيني سکولار به‌گونه‌اي است که برخي انديشمندان، سکولاريسم را معضل اول بشريت دانسته‌اند. سؤال اين تحقيق آن است که «چه علل و عواملي در شکل‌گيري و بسط سکولاريسم تأثير داشته‌اند»؟ شناخت صحيح علل و عوامل شکل‌گيري آن مي‌تواند به مواجهۀ منطقي و علمي با آن کمک شاياني کند. اين تحقيق به روش کتابخانه‌اي به بررسي مهم‌ترين وقايع تاريخي، معرفتي و اجتماعي شکل‌گيري و بسط سکولاريسم پرداخته است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد عواملي همچون فساد کليسا، تأثيرات بورژوازي، رفورم، انقلاب‌هاي علمي و صنعتي، رشد ليبراليسم، رشد عقلانيت سکولار، تحولات اجتماعي، زمينه‌ساز و تعدد نظريه‌پردازهاي مروج سکولاريسم به تثبيت و فراگيري سکولاريسم منجر شده‌است. اين اتفاق اگرچه در دنياي مسيحيت ظهور يافته؛ اما همين بسترها در جوامع مسلمان بخصوص کشورمان، قابل مشاهده و رديابي است و ازاين‌رو لازم است اين ريشه‌ها از لحاظ نظري و عملي در محيط‌هاي دانشگاهي يا فضاهاي مجازي پايش شود و پاسخي عيني و علمي به آنها داده شود.