جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تجلی و نمود حصول کمال در جریان‌های اجتماعی همگرا و ملت‌ها در قالب ظهور تمدن‌های بشری معنا می‌یابد. تمدن‌های بشری نیز بر شالوده فرهنگ‌ها، نگرش‌ها و بنیاد‌های اندیشه‌ای پایه‌گذاری می‌شوند. بی شک یکی ازعوامل مؤثر بر شکل‌گیری فرهنگ و نگرش بنیادی حاکم بر جامعه، مفاهیم علوم انسانی است که از طریق نظام دانش در بستر جامعه بسط می‌یابد. علوم انسانی، مهم‌ترین عنصر تمدن انسجام‌ساز است، چرا که رسالت علوم انسانی، سیاست‌گذاری کلان در جامعه است. بی شک اگر علوم انسانی یک کشور با اختلال یا تعطیلی مواجه شود، طرح کلان آن کشور یا تمدن به اختلال و تعطیلی دچار می‌شود. به این سبب در این شرایط تحول علوم انسانی و سیاست‌گذاری در راستای تحقق آن امری ضروری تلقی می‌گردد. این مهم حاصل نمی‌شود مگر با تدوین نقشه راه تحول علوم انسانی که فرایند و مسیر تولید علوم انسانی از ابتدا تا گام‌های نهایی را در قالب یک الگوی اجرایی معین نماید. ازسوی دیگر وظایف و مأموریت‌های مراکز پژوهشی و دانشگاهی مختلف و همچنین نهاد‌های سیاست‌گذار و مؤثر این حوزه را تعیین نماید. در این مقاله در نظر است ضمن تبیین اهمیت و ضرورت تحول علوم انسانی موجود، مناسب‌ترین راهکار در راستای تحول علوم انسانی موجود و تولید علوم انسانی اسلامی ارائه شود.

«امامت» از مباحث بنیادی است، به همین خاطر در این پژوهش این بحث در تفسیر المیزان و المنار به شیوه تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. هر دو مفسر بزرگوار در بحث امامت، فهم جدیدی دارند و نگاه نوی از منظر اهل سنت و تشیع در مورد حکومت اسلامی ابراز داشته‌اند. به همین دلیل، مفهوم امامت دایره ولایت امام و مشروعیت قدرت و ولایت امامت و شرایط زمامدار و انعقاد امامت و بقا و عزل امام و تفکیک قوا و حق انتخاب مردم و مباحث مربوط به آن به تفصیل بحث شده است و نظر علامه پیرامون حکومت اسلامی بعد از عصر غیبت معصومان: مورد دقت قرار گرفته است. در پایان مباحث، بین برداشتها مقایسه شده است و در نهایت عنوان شده است که دین متولی سعادت دنیا و آخرت مردم است و حکومت اسلامی موظف به تأمین رفاه و آسایش و خوشی‌های مشروع مردم است و نشاط در حکومت اسلامی دائم هستند. در خوشی و لذت مشروع، خسران و پشیمانی نیست و در عین حال همه چیز دنیا برای تأمین سعادت آخرت و سرای جاودانگی است و حاصل آن رستگاری انسان است.

اهل بیت پیامبر9 چه کسانی هستند؟ آیه تطهیر شامل چه افرادی است؟ آیا مختص زوجات پیامبر یا اصحاب کساء با زوجات پیامبر9 یاهم فراتر از این‌ها، شامل دوازده امام، همراه دخترِ پیامبر و خود پیامبر9 نیز می‌شود؟ این سؤالاتی بوده که همواره بین اندیشمندان و به تبع در بین مسلمانان مطرح بوده است. در شناختن مفهوم اهل بیت چاره‌ای نیست که به سنت و تقریر پیامبر9 و اعترافات اهل البیت رجوع کنیم. رسول خدا9 هنگام نزول آیه تطهیر فقط علی و فاطمه و حسن و حسین: را اهل بیت خودش خوانده است. هم‌چنین، مدت زیادی هنگام نماز به درب خانه علی7 و فاطمه3 آمده و آیه تطهیر را قرائت نموده است. طبق روایات شیعه، نُه امام از نسل امام حسین7 نیز مشمول آیه تطهیر هستند. این‌ها دلیل محکمی برای شناختن و تعیین مصداق اهل البیت هستند که هر منصفی را وادار به اعتراف آن می‌نماید. رفتار امامان معصوم: نیز ثابت کرده است که آن‌ها واقعا اهل بیت هستند و پاک از پلیدی‌ها. در مقابل، رفتار نامتعارف برخی از همسران پیامبر در ایجاد درگیری و راه انداختن جنگ علیه خلیفه پیامبر9نشان داد که از اهل بیت خارج‌اند.

این پژوهش با بررسی پاسخ‌های کلامی‌به مسئله شر و استخراج مؤلفه‌های خوش‌بینی صورت گرفت و از بین نظریات روان‌شناسان برجسته مثبت‌ و منابع اسلامی‌ با هدف پاسخگویی به این سؤال که آیا پاسخ‌های کلامی‌موجود در بحث شرور، خوش‌بینی به خداوند را ایجاد می‌کند، انجام شده است. بدین منظور ابتدا پاسخ‌های متکلمین به مسئله شر و نظریات روان‌شناسان مثبت‌گرا، جستجو و طبقه‌بندی شده است؛ هجده پاسخ به مسئله شر گردآوری شده و با 30 مؤلفه خوش‌بینی نسبت به خداوند تطبیق داده شده است. محقق به روش تحلیل محتوای کمّی، هر یک از پاسخ‌ها‌ی کلامی ‌را بر اساس تجربیات مصاحبه شونده‌ها، با مؤلفه‌های خوش‌بینی به خدا مورد بررسی قرارداده است. دستاورد‌های این پژوهش به این ترتیب است: از میان پاسخ‌ها، پاسخ شر لازمه تعالی روح با داشتن هجده مؤلفه خوش‌بینی به خداوند بالاترین ظرفیت خوش‌بینی را دارد و پاسخ‌های عدمی‌تلقی کردن شر، شرور باعث شناخت خیرات و نظریه عدل الهی پویشی امتیاز و ظرفیت خوش‌بینی به خداوند را ندارد.

در متون روایی وکلامی، یکی از ویژگی‌های مهم امام، علم او دانسته شده است. در مورد علوم ائمه: و شاخصه‌های آن، بحث‌های فراوانی صورت گرفته است که در پی آن، پرسش‌های مهمی نیز پدید آمده است؛ علم امام چگونه است؟ آیا ائمه: به همه حقایق عالم علم دارند یا علم آنان محدود است؟ این علم دفعی است یا تدریجی؟ آیا جهل در حق ائمه: متصور است یا خیر؟ این مقاله، پاسخ پرسش‌های مذکور را از دیدگاه حضرت آیت الله محسنی; به طور منظم و مختصر از جهات مختلف دنبال کرده است. از نظر ایشان، ائمه: دارای علم ویژه و گسترده‌ای هستند که از جانب خداوند به آن‌ها اعطا و افاضه شده است، به گونه‌ای که دستیابی به آن‌ها برای سایر افراد، از راهای عادی مقدور نیست. از نظر ایشان، آگاهی به علم غیب برای غیر خداوند در مرحله امکان هیچ استحاله‌ای ندارد. در مرحله اثبات نیز علم غیب برای امامان: مسلّم و قطعی است، البته با تحفظ بر اینکه این علم فعلی و دفعی نیست، بلکه حادث و تدریجی است؛ همچنین، ذاتی و مستقل نیست، بلکه از جانب خداوند افاضه می‌شود. در گستردگی وتوسعه علم امام، ایشان بر این باور است که بر اساس ادله عقلی، قرآنی و روایی علم امام مانند علم خداوند لایتناهی نیست، بلکه محدود است، اما حد و مقدار آن برای ما مشخص نیست.

روح دعوت همه ادیان الهی، اعتقاد به خدای یگانه و پرستش او، و اجتناب از کفر و شرک بوده است. تحقیق حاضر در صدد پاسخ به این پرسش است که آیا صفات ذاتی حق تعالی عین ذات است یا غیرذات؟ در صورتی که اعتقاد به غیریت صفات ذاتی خداوند با ذات درست باشد، آیا انکار غیریت صفات با ذات موجب کفر و تجویز تکفیر منکر می‌شود؟ به خاطر اهمیت موضوع تکفیر و پیامدهای آن، پژوهشگران همیشه این موضوع را با حساسیت تعقیب کرده و در این زمینه، با تألیف کتاب، مقاله و برگزاری سمینارهای ‌علمی، جهت بررسی مبانی، دلایل، عوامل، پیامدهای اعتقادی، فقهی-حقوقی، اجتماعی، فرهنگی و... کارهای ارزشمندی انجام داده‌اند، اما برخی موضوعات مهم، مثل حقیقت توحید، اسلام، ایمان، کفر و شرک که زیر بنای اعتقادات مسلمانان است، ضرورت دارند که مورد پژوهش دقیق‌تر قرار گیرند. هدف این پژوهش، بررسی ادعای غیریت صفات ذاتی حق تعالی باذات و تکفیر منکران آن از سوی اشاعره و دلایل آن‌ها بر این ادعا و تکفیر است.

خداوند پس از خلقت نظام عالم و به ویژه انسان‌ها که دارای قدرت اختیار بودند، برای رشد و سعادت ایشان، سنت‌هایی را قرار داد که به دو دسته تکوینی و تشریعی قابل‌تقسیم است. در این تحقیق با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و گردآوری منابع دینی و نظریات فلاسفه و متکلمان به شیوه کتابخانه‌ای بر آنیم تا حقیقت سنت تشریعی را دریابیم، مسئله سعادت و به ویژه سعادت اخروی را بررسی نماییم و در نهایت رابطه سنت‌های تشریعی الهی با سعادت اخروی انسان‌ها را واکاوی نماییم. سنت‌های تشریعی دستورات الهی هستند که از طریق پیامبران الهی به انسان‌ها رسیده است. در دین اسلام به ‌عنوان آخرین و کامل‌ترین دین آسمانی، مجموعه این سنن در قرآن کریم و روایات معصومین: آورده شده است که عمل کردن به آن‌ها می‌تواند زمینه‌ساز سعادت دنیوی و اخروی انسان‌ها گردد. سنت‌های تشریعی با ویژگی اعتباری بودن در چارچوب ادیان آورده شده است، لذا نتیجه سرپیچی از آن فوری نیست. همچنین نسبت به سنن تکوینی تأخر زمانی و محدودیت افرادی دارد، اما نتیجه پیروی از آن علاوه بر سلامت، هدایت و تقرب الهی است. سنن تشریعی اگرچه به خلاف سنن تکوینی امکان تغییر دارند، اما از آنجا که اراده الهی به تغییر آن‌ها تعلق نرفته است، لذا این سنت‌ها در دنیا و آخرت برقرار خواهند بود. خداوند تبارک‌وتعالی در آیات متعدد قرآن کریم و دستورات دینی برای توجه انسان‌ها به سنن تکوینی و تشریعی پاداش و عقاب در نظر گرفته است. از همین رو بررسی‌های انجام‌شده در آیات قرآن کریم و آرای متکلمان و فلاسفه نشان‌دهنده ارتباط وثیق میان سعادت اخروی انسان و پایبندی به سنت‌های تشریعی الهی است.

اهل‌بیت عصمت و طهارت] به نصّ صریح قرآن از هر گونه پلیدی و ناپاکی به دورند و چشمه‌های جوشان معارف الهی و ابرهای رحمت و محبت الهی بر مؤمنین هستند. با اینکه حکام و خلفای اموی و عباسی در طول دوران خلافت خود تلاش‌های زیادی در محو نام و یاد آنان از زبآن‌ها و قلب‌ها کردند، اما هرگز موفق نشدند و روزبه‌روز بر پیروان و محبین اهل‌بیت] افزوده شده و می‌شود. از افتخاراتشان همین بس که اکثر بزرگان فرقه‌های اسلامی چه شیعه و چه سنی به فضایلشان اشاره کرده و ارادت و محبت خویش را نسبت به آنان بیان داشته‌اند. بهترین مؤید این سخن، پیشوای فرقۀ شافعی، محمد بن ادریس شافعی است که به محبت و دوستی اهل‌بیت] مشهور است. او علی‌رغم جوّ خفقان آن روز به مناسبت‌های مختلف، ارادتش را نسبت به اهل‌بیت] در قالب اشعاری زیبا و پرمحتوا، بدون هیچ ترس و واهمه‌ای با صراحت و تأکید ابراز می‌کند. از این‌رو نوشتار حاضر درصدد است ضمن اشاره‌ای کوتاه به زندگانی شافعی، اشعار او را که دربارۀ اهل‌بیت] سروده است با استناد به دیوان شعری که از او برجای مانده، مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.