جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر، سیری است گذرا در مبانی نظری سنّت‎گرایی. مقاله با بررسی تعاریف گوناگون سنّت آغاز می‏شود و با تعریف سنت‏گرایی و بیان تفاوت آن با سنّت ادامه می‎یابد. سپس وارد بحث اصلی شده و به بررسی مولفه‎های نظری جهان‏بینی سنّت‎گرایی می‎پردازد. نویسنده در این بخش، مولفه‏هایی همچون ناتمام‎انگاشتن عقل، رئالیسم معرفت‎شناختی، اعتقاد به عالم یا عوالمی مافوق عالم طبیعت و... را به عنوان مبانی نظری سنّت‎گرایی معرفی می‎کند. در انتهای مقاله نیز ویژگی‎های تجددّگرایی به اختصار توضیح داده می‎شود.

واژه «حق» به معنای «ثبوت« و «صدق» است و «تکلیف» به معنای دستور و خواستن است. اساسی ترین مبانی حق، مبنای خدا شناسی و مبنای هستی شناسی و مبنای انسان شناسی است. در باره رابطه حق و تکلیف بر اساس آنچه از کلمات صاحب نظران استفاده می‌شود دو دیدگاه وجود دارد یکی تلازم حق و تکلیف، دیگری وحدت ماهیت حق و تکلیف. اما به نظر می‌رسد بین حق و تکلیف یک نوع تلازم وجود دارد، از حق که منشأ تکلیف است می‌توان به تکلیف یا تکالیف‌ من علیه الحق پی‌برد. هم‌چنین از تکلیفی که متوجه کسی است، می‌توان به حقوق دیگری پی برد. البته این تلازم و عدم تفکیک‌ تکلیف از حق منوط به آن است که تکلیف کننده بر مبنای موازین عقلایی تکلیف کرده‌ باشد. تکالیف شرعی چنان‌چه عبادی باشد از حقوق معبود مطلق (خداوند) حکایت‌ می‌کند و اگر غیر عبادی باشد ممکن است از حقوق مردم ناشی شده باشد.

تمدنها سابقه تاریخی دارند. اسلام دین تمدن سازی است که تمدن کهنی در تاریخ جامعه بشری پدید آورده است. گرچه امروزه از آن فاصله گرفته است. سالیانی است که دین اسلام از ظهور پیشوای خویش محروم مانده است . لذا برای تغییر وضعیت موجود و اداره بهینه امور جامعه اسلامی نیازمند تحقق تمدن اسلام است. تحقق این امر مبتنی بر راهبردهای ساختارسازی تمدن اسلام است. راهبرد پیشنهادی نگاه تمدنی به علوم و معارف و توجه به آینده نگری و آینده پژوهی است.

بعد از قرن چهاردهم، با ظهور مجموعه‌ای از تحولات، در عرصه‌های فکری و علمی که نام مدرنیته بر آن‌ها نهاده شده است، اسلام در مواجهه با آن قرار گرفت. در این میان یکی از متفکران شبه‌قاره هند به نام فضل الرحمن ملک، بی‌شک یکی از مشهورترین متفکران مسلمان در قرن بیستم (1988 تا 1919) سعی کرد از رویارویی و تقابل اسلام با مدرنیته و هضم شدن اسلام در غول مدرنیته جلوگیری کند؛ بنابراین، بحث‌های مربوط به بازسازی اندیشه دینی و چگونگی کارآمد کردنِ دین در شرایط متفاوت با روزگار گذشته یکی از بحث‌های محوری وی بوده و او نقش مؤثری در شکل‌گیری جریان‌هایی که با عنوان "نواندیشی دینی" شناخته می‌شوند، داشته است. یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌های مطرح‌شده توسط وی برای رفع تعارض میان اسلام و مدرنیته این است که ما باید مطالعات اسلامی را روشمند بسازیم و بخصوص، روش تفسیر قرآن را تغییر دهیم؛ در این راستا وی نظریه معروف هرمنوتیکی "حرکت دوگانه" خویش را ارائه می‌دهد. در این مقاله ضمن بررسی این نظریه و پیش‌فرض‌های آن، به برخی آسیب‌های برآمده از نظریه وی، نظیر کوچک‌سازی دین، انفعال گرایی در مقابل مدرنیته و ... اشاره خواهد شد.

احباط وتکفیر از جملة مباحث اعتقادی است که مورد توجه متکلمان اسلامی قرار گرفته ودر بارة آن اظهار نظر کرده اند. در این رابطه، در میان اندیشمندان اسلامی دو نظریه عمده مطرح شده است: امامیه، اشاعره و بخش بزرگی از نحله های فکری آن را مردود می شمارد که نه مورد تأیید نقل است ونه با عقل ساز گاری دارد؛ اما خوارج ومعتزله قایل به احباط وتکفیر می باشند، که این دید گاه آنان مورد نقد قرار گرفته ونادرستی آن به اثبات رسیده است، هرچند درموارد منصوصه، صواب، عمل برطبق نص می باشد.

چه رابطه ی میان تدین وتعقل وجود دارد؟ آیا دینداری ملازم با خرد ورزی است، یا معارض یا بی تفاوت؟ به نظر می رسد توهم تعارض میان عقل ودین ناشی از عدم شناخت صحیح مفهوم آن ها وخلط میان قلمرو آنان است. در صورت شناخت دقیق این دو مفهوم و تفکیک قلمروها چیزی به نام تعارض عقل ودین ودر نتیجه ناسازگاری خرد ورزی با دینداری وجود نخواهد داشت بلکه به صراحت آیات وروایات، ملایم و ملازم با همدیگرخواهند بود.

آیه 33 سوره احزاب که معروف به آیه تطهیر است، از اراده الهی برای دورکردن و زایل ساختن هر نوع پلیدی و ناپاکی از گروه خاص خبر می‌دهد و اعلام می‌کند که تنها این گروه از این عنایت ویژه‌ای الهی بهره‌مند هستند و حضرت حق این امتیاز بی‌نظیر را منحصراً به آن‌ها اعطاء کرده است. عبارتِ «اهل‌البیت» در این آیه در مقام اشاره به آن گروه خاص به‌کاررفته است. در خصوص اینکه مراد از اهل‌البیت کیان‌اند؟! دیدگاه‌ها و نظریه‌های متعدد و متفاوت وجود دارد. رأی صاحب‌نظران و مفسرین شیعه آن است که مراد از عبارت موردبحث، طیبه خمسه؛ یعنی پیامبر اعظم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و حضرت علی و حضرت زهرا و حسنین (علیهم‌السلام) است. امّا مفسرین و متکلمان اهل تسنّن با این نظر مخالفت کرده‌اند؛ بعضی تنها زنان پیامبر (ص) مشمول اهل‌البیت دانسته و بعضی دیگر دایره اهل‌البیت را توسعه داده و علاوه بر طیبه خمسه، شامل زنان پیامبر نیز دانسته‌اند. در این نوشته نظر گروه اوّل تقویت شده و شواهد و دلایل روایی که در منابع متعدد و معتبر آمده، ذکر شده است و با استناد و استدلال به احادیث ناظر به شأن نزول و تفسیر آیه تطهیر، دیدگاه امامیه مبنی بر اختصاص آیه مورد بحث، به طیبه خمسه، اثبات شده است.