جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فضای معنوی حاکم بر بقاع متبرکه، زائران را آماده پذیرش تربیت‌های اسلامی و معنوی می‌کند و برطرف کردن دغدغه‌های افراد جامعه می‌تواند انگیزه آنها را برای حضور در این مراکز بیشتر کند. ازاین‌رو، هدف اصلی تحقیق بررسی راه‌های تبدیل بقاع متبرکه به قطب فرهنگی با تقویت و ارتقا جایگاه تربیتی آنهاست، که به روش توصیفی ـ تحلیلی انجام شده است. بهره‌گیری از مربیان توانمند و متخصص در بقاع متبرکه، فضاسازی و برنامه‌ریزی برای انجام مراسمات مناسب با شرایط سنی، ازجمله مهم‌ترین راه‌کارهای تقویت و ارتقا بعد تربیتی بقاع متبرکه، تقرب به خدا، تقویت روحیه امید در فرد و جامعه، امنیت روانی فرد و جامعه، ازجمله آثار تربیتی حضور افراد در بقاع متبرکه و زیارت امام‌زاد‌گان است که در این تحقیق احصا و بررسی گردید. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد که بقاع متبرکه به‌عنوان کانونی برای تربیت و تزکیۀ انسان‌هاست و لازم است تا برنامه‌ریزی‌های هدفمند از این ظرفیت آن‌گونه که شایسته است، بهره‌گرفته شود.

صبر در ادبیات مقاومت جایگاه والایی دارد. معارف اسلامی نیز سرشار از دعوت به‌سوی اقسام صبر، ازجمله صبر هنگام مصیبت است. در این مقاله به عوامل بینشی صبر حضرت زهرا سلام الله علیها بر مصیبت می‌پردازیم؛ عواملی که بی‌تردید نقشۀ راه تقویت پایداریِ هنگام مصیبت را پیش‌روی رهروان آن حضرت ترسیم خواهد کرد. این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی به دنبال استخراج عوامل بینشی صبر حضرت زهرا سلام الله علیها هنگام مصیبت و تحلیل آنهاست. بدین منظور، پس از توضیح مبادی تصوریِ بحث، علل بینشی صبر حضرت زهرا سلام الله علیها هنگام مصیبت را در چهار حوزۀ خداشناسی، خودشناسی، دنیاشناسی و فرجام‌شناسی بررسی می‌کنیم. یقین به خداوند متعال، درک حضور و معیت الهی، درک محبت الهی و قرب او در حوزۀ خداشناسی، معرفت بالا و والای حضرت نسبت به خویش در حوزۀ خودشناسی، و اموری مانند شناخت طبیعت زندگی دنیا در حوزۀ دنیاشناسی و آگاهی نسبت به پیامدهای اخروی صبر و معادباوری در حوزۀ فرجام‌شناسی، از مهم‌ترین علل بینشی صبر حضرت زهرا سلام الله علیها هنگام مصیبت است. امید آنکه بتوان با الگوگیری از این بانوی معصوم، صراط مستقیم را طی کرد و به قرب الهی رسید.

از مهم‌ترین ابعاد تربیتی زیارت، که نقش بسزایی در رشد و ارتقای عاطفی و انگیزشی زائر ایفا کرده و زمینه‌ساز ایجاد کنش‌ها و رفتارهای بهنجار او را فراهم می‌آورد، تربیت عاطفی است که بازتاب این نوع از تحریک عواطف و انگیزش‌سازی را مي‌توان در زیارت‌نامه‌های معصومان علیها السلام پی‌گیری و مشاهده کرد. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی، کارکرد زیارت در رشد و ارتقای تربیت عاطفی زائر را در خلال بیانِ گونه‌های مختلف تربیت عاطفی، با بررسی دیدگاه اسلام و روان‌شناسی معرفی کرده، و به تحلیل آیات و احادیث و نیز یافته‌های علمی جدید در این زمینه در ضمن زیارت جامعۀ کبیره پرداخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که زیارت به‌عنوان واقعیتی دینی با تحریک عواطف و ایجاد انگیزه، روح و روان فرد را مورد تأثیر قرار داده و زمینه را برای خَلق عواطف سالم، همچون آرامش، احساس امنیت، امیدآفرینی و همچنین مهار احساسات غلط و زدودن عواطف ناسالم همچون وابستگی‌های غلط و احساس تنهایی فراهم مي‌كند.

آموزش مفاهیم دینی، مخصوصاً معرفت، محبت و اطاعت از امام علیه السلام به کودکان، مانند هر علم دیگری نیازمند شناسایی و به‌کارگیری اصول و روش‌های صحیح، کارآمد و مؤثر است. بنابراین همان‌گونه که شناخت خصوصیات و توانایی‌های کودکان در بهینه‌سازی آموزش مفاهیم دینی امری مسلم است؛ شناخت اصول و روش‌های مربوط به آموزش مفاهیم دینی به کودکان نیز ضرورت دارد. ما با استفاده از روش تحلیلی ـ استنباطی، به پژوهش دربارۀ ارائه الگوی آموزشی امامت به کودکان پرداختیم. از مهم‌ترین یافته‌های نگارش حاضر این است که توانستیم الگوی آموزشی امامت را طراحی و اعتباریابی کنیم و آن را برای اعتباریابی، در اختیار متخصصان حوزه‌های مختلف مثل مطالعات برنامه درسی، تربیت دینی، روان‌شناسان تربیتی و معلمان قرار دادیم که موفق شد با میانگین بالا توافق جمعی ایشان را کسب و مورد تأیید قرار گیرد. این الگو، کودکان را در جهت کسب معرفت، محبت و اطاعت شایسته این ذوات مقدس هدایت می‌کند؛ تا آنان مسیر کمال و قرب الهی را بهتر، مطمئن‌تر و سریع‌تر طی کنند و از مسیر اهل‌بیت به سعادت دنیا و آخرت نائل شوند.

مسئلۀ هویت دینی جوانان با توجه به نقش کلیدی و سازندۀ جوانان در جامعه و آینده کشور، اهمیتی بس ویژه و قابل تأمل دارد. از سوی دیگر، هویت دینی در منابع دینی ما پایه و اساس دیگر هویت‌هاست و می‌توان گفت که قوام این هویت باعث قوام سایر هویت‌ها و زوال آن موجب چالش در دیگر هویت‌ها خواهد شد. ازاین‌رو، هدف این پژوهش تبیین عوامل تأثیرگذار بر هویت دینی جوانان است. روش تحقیق تحلیل اسناد و توصیف آیات و روایاتی است که به اهمیت دوران جوانی در میان ادوار مختلف زندگی اشاره کرده‌اند و همچنین به مسئله هویت دینی و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آن پرداخته‌اند. یافته‌ها حاکی از آن هستند که نه‌تنها عوامل فردی و خودشناسی، بلکه عوامل اجتماعی نظیر خانواده، گروه همسالان و رسانه‌ها نیز در تکوین هویت دینی سهمی بسزا و چشم‌گیر دارند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی جایگاه مؤلفه‌های عاطفۀ دینی در کتاب‌های هدیه‌های آسمان دوره ابتدایی و با روش تحلیل محتوا (کمّی) انجام شد. حجم نمونه منطبق بر جامعه آماری و شامل همۀ کتاب‌های درسی هدیه‌های آسمان پایه دوم تا ششم ابتدایی در سال تحصیلی 1398ـ1399 بود. برای گردآوری داده‌ها از روش سندكاوی (كتاب‌های درسی) استفاده شده و ابزار آن، سیاهۀ تحلیل محتوای ساخته پژوهش‌گر است که براساس مؤلفه‌های عاطفۀ دینی، مبتنی بر مطالعه خدایاری‌فرد و همکاران، (1391) تنظیم شد. روایی ابزار پژوهش براساس داوری متخصصان تعلیم و تربیت قابل قبول بود، و اعتبار آن براساس فرمول هولستی مورد محاسبه قرار گرفت و ضریب 83/. به ‌دست آمد. نتایج پژوهش نشان داد که مؤلفان، بیش‌ترین اهتمام را به دو مؤلفۀ محبت به خدا و محبت به اولیای خدا داشته‌اند. فراوانی مؤلفه بیزاری از دشمنان خدا و بیزاری از دشمنان اولیای خدا، کم‌تر از حد انتظار بوده ‌است. همچنین، در شکل ارائه محتوا بیش‌ترین استفاده از کلمات و گزاره‌های متن و کم‌ترین استفاده از تصاویر صورت گرفته است. بیش‌ترین توجه به مؤلفه‌های عاطفۀ دینی در کتاب پایه ششم دیده شد.

ترس به دو قسم ارزشی و ضدارزشی تقسیم می‌شود. ترس ارزشی نقش اساسی در تربیت انسان دارد. با شناخت و توجه بیشتر به ترس ارزشی، زمینۀ هدایت انسان هموارتر می‌گردد. در این تحقیق با روش توصیفی ـ تحلیلی، ترس ارزشی و چهار همنشین آن در قرآن «مقام رب، رحمن، دعا و عذاب»، مورد بررسی قرار گرفته است. ترس از «مقام رب» انسان را از هوا و هوس بازمی‌دارد؛ زیرا با شناخت عظمت الهی، انسان در برابر او خاضع می‌گردد. آمدن ترس در کنار «رحمان» یعنی مؤمنان درحالی‌که از خدا هراس دارند، به رحمت او امیدوارند. «خوف» در عبادت، یعنی انسان از قصور در انجام عباداتش ترس داشته باشد که مبادا این قصور مانع اجابت شود. بیشترین ترس غالب بر دل نیکان، ترس از عذاب است. ترس ارزشی دارای آثاری است؛ مانند: ورود به بهشت، تعجیل در خیرات، هدایت و رحمت، پذیرش انذار، بودن از محسنان، کمک به نیازمندان، پذیرایی و احترام در باغهای بهشت.

از شیوه‌های تربیتی مؤثر در فرایند یادگیری و آموزش، روش پرسش و پاسخ است. آیا از این شیوه در قرآن و سیرۀ ائمة اطهار استفاده شده است؟ در این تحقیق به روش توصيفي ـ تحليلي با تحلیل آیات و روایات و سیرۀ معصومان به دنبال بررسی جزئیات این روش هستیم. محتوای قرآن و روایات گویای آن است که قرآن، نه‌تنها شیوۀ‌ پرسیدن را رد نمی‌کند؛ بلکه مردم را به آن دعوت می‌کند و با ظرافت بیان می‌دارد که باید از أهل علم پرسید. در قرآن گاهی مردم می‌پرسند و گاهی سؤال از ناحیۀ خداوند و به هدف تبلیغ معارف دین، برانگیختن تفکر و... است. روایات متعددی در مورد اهمیت پرسش‌گری وجود دارد، با مراجعه به روایات در حوزه‌های فقهی مشخص‌ مي‌شود که پیدایش آنها بر پایۀ پرسش‌گری بوده است. پرسیدن، سبب بالا بردن سطح معلومات، کاهش جهل و نادانی، درک بهتر موضوع و... شده؛ با ایجاد انگیزه، فرد را به سمت کشف ناشناخته‌ها و پیشرفت سوق می‌دهد.

حاصل سخنان امام محمدباقر علیه السلام به جابربن‌ يزيد جعفي چنين بود: مؤمن در این دنیا مشغول مبارزه و کشتی ‌گرفتن با نفس است. گاه خداوند متعال توفیق می‌دهد و او بر نفسش غالب می‌شود و گاه نفس چیره می‌شود و او را زمین‌گیر می‌کند. خداوند متعال باز هم یاری می‌کند و مؤمن را به صحنة مبارزه بازمی‌گرداند تا با تصمیم جدی‌تر نبرد را از سر گیرد. این فرآيند تا پایان زندگی ادامه دارد. حضرت براي تقویت عزم و ارادة انسان براي مبارزه با نفس و دربارة لغزشگاه‌هایی هشدار داده‌اند که شیطان می‌تواند انسان را به ‌سوي آنها سوق دهد و به کمک هوای نفس موجب سقوط انسان شود. حضرت دربارة لغزش‌هایی که در گذشته از انسان سر زده است، فرمودند که باید پروندة گناهان را بازخوانی کرد و درصدد توبه و جبران آنها برآمد. فرض كلام امام علیه السلام، انسان مؤمن بود. کسی که ایمانش استوار است و وارد میدان مبارزه با نفس شده است، باید دقت کند تا شکست نخورد و بر نفس چيره شود. اکنون این پرسش مطرح می‌شود که ايمان چيست؟ چه مؤلفه‌هایی دارد؟ چگونه به دست مي‌آيد و حفظ مي‌شود؟ البته بين ايمان و عمل رابطة تنگاتنگي برقرار است؛ اگر عملِ انسان درست باشد، یعنی از کارهاي حرام و خطا پرهيز کند و عملي را انجام دهد که رضای خداوند متعال را جلب مي‌کند، ایمان نیز استوار مي‌شود. از‌آنجاکه امام باقر علیه السلام در سخنانشان به اين مباحث تصريح نکرده‌اند، برای تکمیل بحث از روایتی علوی در نهج البلاغه بهره‌مند می‌شویم.