جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«رنج» چالش‌برانگیزترین مسئله در برابر ادیان است. این چالش در برابر خداباوری یا ادیانی که به خدای واحد خیرخواه قادر مطلق اعتقاد دارند، مستقیم است. در این ادیان، اغلب گفته می‌شود که رنج کیفر گناه است؛ اما دشوار است در برابرِ رنج بی‌گناهان و کامیابی شریران، از این پاسخ حمایت کرد. به‌دليل ناکافی بودن این پاسخ از یک سو، و لزوم پاسخ دادن به این مسئله از سوي دیگر، این مقاله بر آن است که ﺑﺎ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ «رنج درستکاران و کامیابی شریران و پاسخ‌های به آن در کتاب مقدس عبری (عهد قدیم)» را به بحث بگذارد. بنا بر عهد قدیم، درستکاران با هدف تطهیر و تأدیب الهی، تقبّل مسئولیت سنگین عروج دیگران، کفارة بنی‌اسرائیل یا همة مردم جهان، و امتحان، رنج می‌کشند. گاهی نیز رنج آنان به‌سبب گناهان پدرانشان و کامیابی شریران به‌دليل درستکاری پدران آنهاست. همچنین، بنا بر نظرگاهی، رنج درستکاران و کامیابی شریران فراتر از فهم عقل انسان است. گاهی نیز گفته می‌شود که رنج درستکاران بنا بر تقدیر خداست.

«آرامش» از نیازهای فطری و گمشدۀ بشر امروز است؛ حالتی نفسانی همراه با آسودگی و ثبات که در آن اضطراب، نگرانی، خشم، درد و مانند آنها وجود ندارد. هدف از پژوهش، بررسی تحلیلی با رویکرد مقایسه‌ای از آرامش در معنویت اسلامی و معنویت‌های سکولار می‌باشد. یافته‌های به‌دست‌آمده نشان می‌دهد، معنویت‌های سکولار با نگاهی دنیاگرایانه، مدعی تأمین این نیاز شده و با دستورالعمل‌های دنیوی، انسان‌ها را به سوی سرابی از آرامش‌های دنیوی پوچ، زودگذر و سلبی که صرفاً نداشتن اضطراب است، راهنمایی می‌کنند که با آرامش الهی که آرامشی پایدار و ایجابی است، سنخیتی ندارد و راه‌کارهای بیان‌شده از سوی آنها یا ادعای توخالی است؛ یا تأیید ضعیف اسلام می‌باشد. اما دین اسلام به‌عنوان دینی جامع و کامل و مطابق با فطرت انسان‌ها، تأمین نیازهای بشری را در راستای هدف غایی یعنی قرب الهی می‌داند. ازاین‌رو، معنویت اسلامی، براساس آیات قرآن کریم و روایات اهل‌بيت علیها السلام، عناصر و عوامل آرامش‌آفرینِ همسو با هدف غایی را مورد توجه قرار داده و به بیان آنها می‌پردازد.

روشن شدن محل نزاع بین معتزله و امامیه، در مسئله تفویض و امر بین امرین و بررسی مبانی آنها وجهه همت پژوهش پیش‌رو است. آنچه معتزله را به نظریۀ تفویض کشانده، چگونگی تأثیر مسائلی چون قدرت و اراده است، که باید با روش عقلی ـ نقلی مورد بررسی قرار گیرد. معتزله استطاعت را به دلائلی مقدم بر فعل دانسته و بدین بیان انسان را حقیقتاً فاعل می‌دانند. معتزله معتقدند نمی‌توان دو قادر بر یک فعل اجتماع کنند، درحالی‌که هرکدام انگیزه‌ای خلاف یکدیگر دارند. لذا قدرت خداوند را انکار کرده‌اند تا تکلیف، ثواب و عقاب معنا یابد؛ فعل قبیح از خداوند صورت نگیرد و عدالت و حکمت او حفظ شود. در معنای استطاعت، میان برخی از متکلمان امامیه اختلاف است؛ اما در نهایت همه استطاعت انسان و قدرت خداوند را پذیرفته‌اند. امامیه انسان را فاعل مباشر و خداوند را فاعل بالسبب می‌دانند. بدین معنا هر دو فاعل حقیقی نامیده می‌شوند. نسبت به افعال قبیح، انسان فاعل مستقیم و خداوند فاعل با واسطه و بالعرض است.

«خلافت الهی» ازجمله مبانی کلامی مشروعیت سیاسی و همچنین روش تعیین حاکم به‌شمار می‌آید که دیدگاه‌های گوناگون ـ از نصب الهی تا انتخاب مردم ـ در این زمینه از آن بهره برده و سعی در ابتنای نظریه خود بر آن داشته‌اند. در تحقیق پیش‌رو با روشی تحلیلی ـ توصیفی به رابطۀ مشروعیت و خلافت الهی انسان از دیدگاه محمد عماره خواهیم پرداخت. عماره خلافت الهی بشر را از مبانی نظریه انتخاب حاکم توسط مردم قلمداد کرده است. وی با توجه به دیدگاهی که در توحید در تشریع اتخاذ می‌کند، منشأ مشروعیت حاکم را الهی می‌داند، اما با توجه به انگارۀ نادرست او در باب خلافت الهی انسان، روش تعیین حاکم را انتخاب و رأی مردم تلقی مي‌کند. این تلقی علاوه بر ناهمخوانی با دیدگاه وی در خاتمیت، نبوت و ربوبیت تشریعی، با ادلۀ قطعی عقلی و نقلی نیز در تعارض است.

با توجه به اهمیت موضوع قلمرو دین در عصر حاضر و بحث‌هایی که در فلسفه دین نسبت به آن صورت می‌گیرد، این نوشتار با روش تحليلي ـ توصيفي به دنبال به‌ دست‌ آوردن دیدگاه آیت‌الله‌العظمي خامنه‌ای نسبت به سؤال از گستره دین و پاسخ‌گویی آن به نیازهای انسان است. پاسخ این مسئله با توجه به تفکیکی که بین دو بخش علوم تجربی و انسانی گذاشته می‌شود، به ‌دست آورده شده است. آنچه مشخص می‌شود این است که ایشان در علوم تجربی نگاه حداکثری را نمی‌پذیرند و در علوم انسانی هم با تفاوتی که بین آموزه‌های توصیفی و هنجاری دین می‌گذاریم، می‌شود گفت نظر ایشان این است که دین باید اصول، مبانی و اهداف علوم انسانی را توصیف کند و اما در جهت هنجاری، دین باید به‌طور حداکثری پاسخ‌گوی نیازهای انسان‌ها باشد و ارزش‌گذاری کند که البته ایشان این کار را بر‌خلاف علوم تجربی که از عموم متخصصان درخواست می‌کنند، مخصوص علما و مجتهدین دانسته و از حوزه علمیه می‌خواهند که مسئولیت خود را در این زمینه انجام دهند.

بیان اندیشه‌های کلامی علماي شیعه، اثر ژرفی در نشر و تقویت اعتقادات مذهب و اعتلای گفتمان شیعی دارد. متکلمان شیعه همواره کوشیده‌اند در ضمن تبیین آموزه‌های اعتقادی دین، به دفاع از آن و پاسخ‌گویی به شبهات بپردازند. این عملکرد نقش مهم و تأثیر بسزایی در تکون هندسه معرفت دینی جوامع اسلامی هر عصر و زمانی داشته است. قاضی نورالله شوشتری از علمای شهیر سده دهم و یازدهم هجری است. در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا، «حیات» و «عصر قاضی»، به‌عنوان دو عامل مهم در تشکیل اندیشه کلامی ایشان مورد بررسی قرار می‌گیرد. قاضی نورالله با شناخت فضای حاکم و اندیشه‌های مخالف و نیز وجود برخی از علمای اخباری ازجمله میریوسفعلی استرآبادی و برخی سران صوفیه، توانست چهره اعتدالی شیعی خود را بروز دهد و با استفاده از نامه‌نگاری، تألیف و تدریس و حتی تعامل با پادشاهان اهل‌سنت، در اعتلای گفتمان شیعی نقش‌آفرین باشد و آثار فاخری در تبیین و تحلیل کلام شیعی، مانند «احقاق الحق» در تاریخ ماندگار کند.

براساس روایات، ائمه چهارده معصوم علیها السلام مخلوقات این عالم هستند و شرط دین‌داری در افراد، معرفت نسبت به آنان است. در یک قاعده اگر فردی امام‌شناس باشد، به‌تبع آن نسبت به توحید و نبوت هم معرفت پیدا می‌کند و اگر نسبت به امام زمان عصر خود معرفت نداشته باشد، توحید و نبوت را نپذیرفته و به عبارتی، فردی بی‌دین محسوب می‌گردد. این مقاله حاصل گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای با روش توصیفی ـ تحلیلی، بر آن است که با استناد به روایات مستند از ائمه معصومان علیها السلام و سخنان اندیشمندان اسلامی، که برگرفته از قرآن و احادیث الهی است، به بررسی ابعاد معرفتی امام زمان علیه السلام بپردازد تا زمینه شناخت و معرفت حقیقی نسبت به آن حضرت در عصر حاضر را روشن سازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که منتظران امام زمان در زمان غیبت، می‌توانند با استمداد از مجموعۀ باورهای عمیق دربارۀ امامت، مانند ضرورت و اهمیت آن، نقش امام در عبودیت و بندگی، شناخت ابعاد شخصیتی و ویژگی‌های اخلاقی ـ رفتاری، شناخت اوصاف و برنامه‌های ایشان، اعتقاد به ظهور آن حضرت و تحقق معرفت به وجود امام زمان، خود را از غفلت‌ها و انحراف‌های زمانۀ غیبت مصون بدارند و زمینه تکامل معنوی و اخلاقی خود را فراهم کنند و بدین وسیله زمینه‌ساز ظهور امام خود شوند.

اختصاصات اعتقادی شیعه مجموعه آموزه‌هایی است که یا اصل آموزۀ اعتقاد قطعی و منحصر به شیعه است؛ یا تقریر و نوع تبیین آن به شیعه اختصاص دارد. موضوع این مقاله، تبیین و استخراج اختصاصات اعتقادی شیعۀ امامیه از دیدگاه سید مرتضی است. هدف از پژوهش آن است که عقاید اختصاصی شیعه از متون متکلمی امامت‌پژوه و نزدیک به عصر حضور که معاصر و محشور با اهل‌سنت است، استخراج شده و مرز عقاید شیعۀ امامیه و سایر فرق در این آموزه معلوم گردد. این پژوهش به روش توصیفی‌ ـ تحلیلی و با استناد به ادلۀ عقلی و نقلی انجام شده است. سید مرتضی به عنوان یکی از متکلمان مطرح مدرسه بغداد، با تدوین کتب و رساله‌های متعدد و پاسخ به شبهات اعتقادی اهل‌سنت، به تبیین صحیح عقاید اسلامی و طرح منظومۀ کامل فکر شیعی می‌پردازد. یافته‌های مقاله گویای آن است که ایشان با تبیین آموزه‌های امامت، همچون تعریف امام، عصمت، منصوص بودن و علم امام، مهدویت و رجعت، این باورها را به عنوان اعتقادات اختصاصی شیعه مطرح ساخته و مرز اعتقادی شیعۀ امامیه و دیگر فرق در این باورها را بیان می‌كند.

اين مقال شرح و تفسيري است بر كلام امام محمدباقر علیه السلام در اوصاف شيعيان واقعي در باب شكر نعمت. یکی از ارزش‌های مهم اخلاقی، شکر است. اما براساس كريمة «قَليلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ» (سبأ: 13)؛ انسان‌ها، كمتر شكرگزار نعمات الهي هستند. سؤال اصلي اين است كه به راستي چگونه مي‌توان شاكر بود و انگيزه شكرگزاري پيدا كرد. براي اينكه بخواهيم در زمرة بندگان شاكر خدا باشيم،‌ هرچند شكر زباني «الحمدلله» امري بايسته است، اما براي شاكر واقعي بودن كافي نيست. برخي بندگان خدا، به دليل ترس از عذاب يا شوق نعمت‌هاي بهشتي، خدا را شاكرند. براي رهايي از اين روحيه، بايد نعمت‌هاي الهي را بهتر شناخت و دربارة اهميت‌ نعمت‌هاي بيكران الهي انديشيد. شناخت درست نعمت‌هاي الهي و بزرگ شمردن آنها، براي ايجاد انگيزه شكرگزاري و نيل به كمال انساني، بسيار مهم و مؤثر است. اين مقاله به تفصيل به بحث شكرگزاري، انگيزه‌ها و عوامل آن مي‌پردازد.