جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده راشد الغنوشی - مؤسس و رهبر جنبش اسلامی تونس - با ابتنای‌‌‌‌‌بر تفکر اسلامی و اتخاذ راهبرد واقع‌‌‌‌‌گرایانه، این جنبش را از کوران بحران‌‌‌‌‌های ‌‌‌‌‌سیاسی معاصر عبور داد و آن را در دستیابی به اهداف جنبش رهبری کرد. امری که رهبران اخوانی در مصر به‌‌‌‌‌دلیل اتخاذ رویکردهای افراطی از آن بی‌‌‌‌‌بهره بودند و انقلاب سیاسی نوظهور خود را با کودتای ارتش، نافرجام گذاشتند. این موفقیت مرهون مجموعه‌‌ای از عوامل، از جمله مواضع فکری صریح راشد الغنوشی در حوزه‌‌ی مسائلی هم‌‌‌‌‌چون: دموکراسی، انتخابات، فعالیت عمومی زن، حزب و خشونت بود و موجب شد این حزب راهبردهای عملی انعطاف‌‌‌‌‌پذیر، معقول و مؤثر در جامعه‌‌ی مدنی تونس اتخاذ نماید. این نوشتار به‌‌‌‌‌دنبال واکاوی و تبیین آن‌‌‌‌‌دسته از مواضع فکری راشد الغنوشی است که بر راهبرد این جنبش تأثیر گذاشت و موجب حفظ و تقویت موجودیت سیاسی آن در دو فضای متفاوت سکولاریسم و افراطی‌‌‌‌‌گرایی پرمخاطره کنونی جهان اسلام و تونس شد.

چکیده "وحدت" یکی از مهم‌‌‌‌‌ترین اصول و ارزش‌‌‌‌‌های مورد تأکید قرآن کریم و ائمه‌‌ی معصومین(ع)‌‌ و حضرت زهرا(س) است. مسأله‌‌ی تحقیق حاضر، بررسی موانع وحدت در جامعه‌‌ی اسلامی از منظر حضرت زهرا(س) است؛ به‌‌‌‌‌این‌‌‌‌‌منظور، از روش "اکتشافی- تحلیلی" استفاده کرده و به این نتیجه دست یافته‌‌‌‌‌ایم که از منظر آن حضرت: عدم اعتقاد واقعی به توحید، انحراف از مسیر اسلام ناب و لغزش در انتخاب رهبر شایسته، مهم‌‌‌‌‌ترین موانع ایجاد وحدت در جامعه اسلامی محسوب می‌‌‌‌‌شوند و موجب هدم ظرفیت‌‌های مثبت جامعه‌‌ی اسلامی می‌‌گردند.

مقوله‌‌ی عدالت و حکمرانی عادلانه از امهات فلسفه‌‌ی سیاسی است که می‌‌‌‌‌کوشد تکاپو برای استقرار جامعه‌‌ی عادلانه را در جوامع قدیمی تابه‌‌‌‌‌امروز بررسی کند. در اندیشه‌‌ی ایرانی- اسلامی نیز این مسأله اهمیت اساسی دارد. مقاله‌‌ی حاضر با بهره‌‌‌‌‌گیری از نظریه‌‌ی هنجارگرایی و زیست‌‌جها‌‌‌‌‌‌‌ن، این پرسش را مطرح کرده است که مؤلفه‌‌‌‌‌های شکل‌‌‌‌‌دهنده و مقوم حکمرانی عادلانه چیست؟ مدعای ما آن است که در صورت تلفیق و همروی مأخوذ از زیست‌‌جها‌‌‌‌‌‌‌ن ایرانی- اسلامی، ضمن اصلاح اشکالات حکمرانی، می‌‌‌‌‌توان ایده‌‌‌‌‌ای کامل‌‌‌‌‌تر از حکمرانی را ارائه داد که بر سه محور زیر استوار است: 1. مأخذ ایرانشهری حکمرانی عادلانه؛ 2. مؤلفه‌‌‌‌‌های حکمرانی شیعی دادگرانه؛ 3. مؤلفه‌‌ی حکمرانی خدمت‌‌‌‌‌گزارانه‌‌ی انقلاب اسلامی. این مقاله در چارچوب نظریه‌‌ی "زیست‌‌جها‌‌‌‌‌‌‌ن" و به‌‌‌‌‌روش "توصیفی- تحلیلی" به‌‌‌‌‌نگارش درآمده است.

هدف این پژوهش، بررسی نظریه‌‌های وحی در فلسفه‌‌ی سیاسی فارابی است و به این پرسش پاسخ می‌‌‌‌‌دهد که نظریه (یا نظریه‌‌های) فارابی درباره‌‌ی وحی چیست و چگونه این پدیده را تحلیل می‌‌‌‌‌کند؟ مدعای مقاله آن است که فارابی نظریه‌‌های متعدد و متفاوتی درباره‌‌ی وحی دارد. در این مقاله از روش‌‌‌‌‌های استقرایی، تحلیلی و مقایسه‌‌‌‌‌ای برای پژوهش در آثار فارابی استفاده شده و به این نتیجه رسیده است که وحی، موضوع اصلی فلسفه‌‌ی سیاسی فارابی است. فارابی در آثار خود، نقش و جایگاه وحی را در کلیت فلسفه‌‌ی سیاسی مطالعه می‌‌کند و ضمن برشمردن دو کارویژه‌‌ی‌‌‌‌‌: "فرمانروایی" و "قانون‌‌‌‌‌گذاری" برای حکومت؛ نسبت این‌‌‌‌‌دو کارویژه با وحی را به‌‌‌‌‌تفصیل توضیح می‌‌دهد. نظریه‌‌های وحی فارابی، گاه درصدد تبیین چگونگی وحی احکام الهی به پیامبر و گاه ناظر به وحی الهی به‌‌‌‌‌طور کلی است.

"دانش سیاسی اسلامی" عنوان عامی برای انواع معرفت سیاسی است که در تمدن اسلامی تولید شده و در آثار مختلف انعکاس یافته است. امروزه فهم و بازتولید این میراث ارزشمند از طریق تحلیل اجزای آن برای اندیشمندان جامعه‌‌ی اسلامی ضروری است. این مقاله با روش تبیینی و با تکیه‌‌‌‌‌‌‌بر منابع معتبر، اجزای دانش سیاسی اسلامی را تحلیل می‌‌‌‌‌کند و می‌‌‌‌‌کوشد تا هدف، موضوع و روش دانش سیاسی اسلامی را به‌‌‌‌‌‌‌مثابه اجزای این دانش واکاوی نموده و به‌‌‌‌‌‌‌تعریفی جامع از ماهیت دانش سیاسی اسلامی دست یابد. بررسی موارد مزبور مبین آن است که سعادت انسان، هدف نهایی دانش سیاسی اسلامی بوده است و موضوع آن را امر سیاسی متعالی تشکیل می‌‌‌‌‌دهد. هم‌‌‌‌‌‌‌چنین، دانش سیاسی اسلامی در تحلیل مسائل خود از روش‌‌‌‌‌های مختلف شهودی، عقلی، نقلی و تجربی بهره می‌‌‌‌‌برده است.

هم‌‌‌‌‌زمان با انقراض پادشاهی صفویان، حکومت شیعی "اوده" به‌‌‌‌‌نحو رسمی در هند شکل گرفت. تعامل علما با حکومت در شرایطی صورت می‌‌‌‌‌پذیرفت که جامعه‌‌ی شیعی هند با سه چالش: استعمار خارجی، تنازعات درون دینی و مذهبی (در قالب نظریه‌‌ی امامت- خلافت)، و نحوه‌‌ی تعامل علمای شیعه با حکومت شیعی اوده روبه‌‌‌‌‌رو بود. در مواجهه با استعمار، هر دو گرایش جهان اسلام با رویکرد انقلابی، اقدام به بازیابی هویت دینی کردند؛ در تقابل اندیشه‌‌ی امامت شیعی و خلافت سنی، تحلیل محتوایی و استدلال به منابع اهل‌‌‌‌‌سنت در راستای اثبات امامت شیعی را دنبال نمودند؛ و در زمینه‌‌ی مناسبات علمای شیعی و حکومت، الگوی سیاسی شیعه، نظام امامت و ولایت بود و مشی عملی علما با سلاطین شیعی نیز با تأکیدبر همگرایی و همکاری و با محوریت رویکرد سیاسی اصلاحی در مناسبات اجتماعی و سیاسی صورت پذیرفت.

نظریه‌‌ی "ولایت شورایی" در فقه سیاسی شیعه موافقان و مخالفانی دارد که هر دو طیف ادعای خود را بر دلایل عقلی، عقلایی و نقلی محکم کرده‌‌‌‌‌اند. در این میان، موافقان ولایت شورایی از رهگذر تحلیل اقوال برخی از علما در نیازمندی به شورا در افتا و قضاوت، بحث شورای رهبری را پیش می‌‌برند؛ در حالی‌‌که مخالفان، به این اقوال پاسخ داده و دلایلی نیز بر ردّ آن‌‌‌‌‌ها اقامه می‌‌‌‌‌‌‌کنند. دین مبین اسلام هرچند بر شورا و مشورت تأکید بلیغ دارد، لکن این تأکیدها را نمی‌‌توان دلیل بر شیوه‌‌ی ولایت شورایی دانست. پژوهش حاضر با تفکیک مفاهیم اصطلاحی: شوری، فتوی، قضاوت و حکم؛ و تبیین ترکیب آن‌‌‌‌‌ها در روایات و نظرات فقها، بستر‌‌ها و ریشه‌‌های ایده‌‌ی ولایت شورایی را طرح و بررسی کرده است. این بررسی نشان می‌‌‌‌‌‌‌دهد امکان شورا در افتا، قضاوت و رهبری برداشت‌‌هایی متفاوت از سنت و اندیشه‌‌ی علماست؛ لکن وجود قراین و نظراتی مشهور در مقابل، چنین فهمی را از سیره و نقل مردد و ملغی می‌‌سازد. این پژوهش با استفاده از روشی توصیفی- تحلیلی به این پرسش پاسخ می‌‌‌‌‌‌‌دهد که آیا می‌‌‌‌‌‌‌توان یک جامعه را با ولایت شورایی رهبری نمود؟ پاسخ این پژوهش به سوال فوق، منفی است. کلیدواژه‌ها

سیدمحمود طالقانی و محمد رشیدرضا، نظریه‌‌‌‌‌های سنتی در مورد حکومت اسلامی در جامعه‌‌ی امروزین را ناکارآمد تلقی کردند و به‌‌‌‌‌دنبال ارائه‌‌ی نظریه‌‌‌‌‌ای کارآمد مبتنی‌‌‌‌‌بر قرآن و آموزه‌‌‌‌‌های دینی برآمدند. آنان به‌‌‌‌‌نظر ایشان، آموزه‌‌‌‌‌های شورایی قرآن در عصر جدید مناسب‌‌‌‌‌ترین محتوا برای حکومت اسلامی است که می‌‌‌‌‌تواند در قالب نظام پارلمانی تحقق پیدا کرده و به بحران‌‌‌‌‌های جامعه‌‌ی اسلامی خاتمه دهد. نگاه رشیدرضا در ترسیم مجلس شورا، نخبه‌‌‌‌‌گرایانه است؛ در حالی که طالقانی بیش‌‌‌‌‌تر بر توده‌‌‌‌‌های مردم تکیه دارد. اهمیت این پژوهش ضمن کاوش حول زوایای مختلف شورا از دیدگاه این دو اندیشمند، به تطبیق آن با دموکراسی پرداخته و پیامد‌‌‌‌‌های سیاسی آن را بررسی نموده است. مسأله‌‌‌‌‌ی پژوهش حاضر، چگونگی تبیین شورا در حکومت اسلامی از منظر دو اندیشمند مسلمان (یادشده) است. مقایسه این دو دیدگاه - در تفکرات شیعه و سنی - موجب روشن‌‌‌‌‌شدن نقاط اشتراک، اختلاف و مواضع مورد تأکید در این نظریات خواهد شد. این مقاله از روش استیوارت هیوز بهره جسته است.