جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسأله‌ی اصلی مقاله حاضر، بررسی چیستی فرآیند دولت‌سازی نبوی در سوره­های مکی است و برای احراز این امر از چارچوب روشی تفسیر تنزیلی بهره برده است؛ زیرا این سبک تفسیری به سیر نزولی قرآن تأکید می‌کند ولذا به‌خوبی می‌تواند فرآیند دولت‌سازی نبوی را تبیین نماید. فرآیندهای دولت‌سازی بر مؤلفه‌ها و عناصر عام و خاصی استوارند که مهم‌ترین‌ آن‌ها عبارتند از: ایده‌سازی، جمعیت، سرزمین، قانون و نهادسازی؛ آموزه‌های برآمده از سوره­های مکی قرآن کریم، اولین عنصر عام دولت‌سازی، یعنی ایده‌سازی را تبیین می‌کند و مبانی اندیشه‌ای دولت‌سازی نبوی را ترسیم می‌نماید. این نوشته معتقد است که همین مطلب زمینه‌ی تحقق سایر عناصر دولت‌سازی نبوی را فراهم آورده و مرحله‌ی تأسیس و تثبیت دولت‌سازی را در مدینه رقم زده است.

نگرش "تشکیکی کثرت‌گرایی دینی" بدیل مناسب انحصارگرایی و شمول‌گرایی دینی است. در این رویکرد باور برآن است که همه‌ی ادیان الهی به نحو تشکیکی از حقیقت بهره برده‌اند؛ و اگرچه راه نجات برای پیروان ادیان مختلف باز است، اما عالی‌ترین راه در اسلام تجلی یافته است. در رویکرد کثرت‌گرایی تشکیکی، با تأکیدبر اصل احترام به اعتقادات دیگر ادیان و پذیرش حق بهره‌مندی آنان از حقیقت دینی، امکان صلح و همزیستی دینی فراهم می‌شود. بنابر اصل یادشده و برابری همه‌ی انسان‌ها با یکدیگر، مسلمانان باید با پیروان همه‌ی ادیان الهی زندگی مسالمت‌آمیزی داشته باشند و حق تعرض و جنگ با غیرمسلمانان - تا زمانی‌که اقدامی علیه مسلمانان نکرده باشند - را ندارند. کثرت‌گرایی تشکیکی دینی، همه‌ی سنت‌های دینی و خداباورانه را به‌طور سلسله‌مراتبی به‌رسمیت شناخته و ضمن حاکم ساختن اصل صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز بر زندگی بشری، راه پدیدارشدن جریان‌های تکفیری را سد می‌نماید.

ﻓﺎﺭﺍﺑﻲ، ﺑﺰﺭگترﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهی ﻓﻠﺴﻔﻪی ﺳﻴﺎﺳﻲ اسلام ﻭ ﺷﺎﺧﺺﺗﺮﻳﻦ ﭼﻬﺮﻩی ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺩﻭﺭﻩی ﺍﺳﻼﻣﻲ ﺍﺳﺖ. ﻓﺎﺭﺍﺑﻲ، ﺍﻟﻬﻴﺎﺕ ﻭ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺭﺍ ﺩﺭ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪی ﻭﺍﺣﺪ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺩﺭﺁﻣﻴﺨﺘﻪ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻜﻴﻪﺑﺮ ﻭﺣﺪﺕ ﻭ ﺷﻴﻮﻩی ﺍﺳﺘﺪﻻﻝ، ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺁﻥﺩﻭ ﺭﺍ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻌﻤﻴﻢ داده است. وی ﻣﻮﺍﺩ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺧﻮﺩ ﺭﺍ ﺍﺯ ﺍﻓﻼﻃﻮﻥ ﻭ ﺍﺭﺳﻄﻮ برﮔﺮﻓﺘﻪ ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎﻱ ﻓﻠﺴﻔﻪی ﺍﺭﺳﻄﻮﻳﻲ ﻭ ﻧﻮﺍﻓﻼﻃﻮﻧﻲ ﺍﺳﻼﻣﻲ، ﺑﻪﺷﻴﻮﻩی ﺍﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻭ ﺑﺮﻫﺎنی ﻣﺪﻭﻥ ﻛﺮﺩﻩ ﺍﺳﺖ. از اینروست که حاکم آرمانی مورد نظر فارابی، بیشتر یادآور انسان آرمانی و کامل است. از دیدگاه فارابی، زمام‌دار آرمانی کسی است که خصوصیات شاه آرمانی ایرانی، فیلسوف افلاطونی، پیامبر اسلامی و امام شیعی را در خود جمع دارد. اینگونه انسانها متصل به منبع فیض الهی‌اند و از طریق عقل فعال، به آنها وحی میشود. لذا زمام‌دار مدینه، همان مقامی را در مدینه دارد که خدا در کل عالم هستى دارد.

بازخوانی واقعه‌ی اشغال مسجدالحرام در اول ماه محرم سال 1400 ه.ق به‌رهبری "جهیمان العتیبی" یکی از سرفصل‌های مطالعاتی برای فهم ریشه‌های جریان تکفیر در جهان اسلام است. عطف به این واقعیت که ظرفیت‌های فکری حرکت جهیمان، جریان‌های جهادی پس از خود را نیز تحت تأثیر قرار داده است، بازخوانی اندیشه‌ی سیاسی وی را ضروری می‌سازد. اهمیت "قیام جهیمان" به این مسأله برمی‌گردد که سنتز خط فکری اخوان قدیم و مکتب حدیثی "البانی" و تئوری رهایی مطرح‌شده در احادیث "اشراط‌الساعه" است. به‌عقیده‌ی جهیمان، به‌دلیل ناصالح‌بودن حاکمان سعودی - بهدلایل مختلفی هم‌چون ترویج بدعت و فساد - از یک‌سو، و سکوت علمای دین در دفاع از حق، از سویدیگر؛ بر امت متدین و مسلمان واجب است که برای مبارزه با فتنه و بدعت قیام نمایند؛ حتی اگر این امر مصداق خروج بر حاکم مسلمان باشد. این حرکت متفاوت با سیاستبازی‌های اخوانالمسلمین و چپ-های اسلامی است و راه چاره را در نشانه‌های ذکرشده در روایات آخرالزمان جست‌وجو می‌کند و تنها راه نجات را در بازگشت به خلافت بر اساس سنت نبوی می‌داند که با قیام مهدی محقق خواهد شد. جهیمان با استناد به نشانه‌های روایی و رؤیاهای متواتر، "محمدبن عبدالله القحطانی" را مهدی موعود میداند که باید در کنار کعبه با وی بیعت کرد.