جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از نظر نویسنده،دین عبارت است از:«مدلول مجموعه‌ی گزاره‌های هستی‌ شناسانه‌ی ساختارمند در باب جهان و انسان»و«مجموعه بایدها و نبایدها و شایدها و نشایدهای مبتنی بر آن،که برای تکامل و تأمین سعادت ابدی بشر از سوی رب و مدبر هستی تنزیل و تنفیذ شده است»،از نظر ایشان هنر عبارت است از:«بازآفرینی یا بازنمایاندن یک عین یا معنی به نحو کمال مطلوب آن»،هنر نسخه دوم خلقت و نسخه‌ی‌ سوم هستی است،«چرا که هنر بازآفرینی حقایق است و از سنخ خلقت»،لهذا فطرت‌ انسان با دین و هنر الفتی ذاتی دارد و هم ازاین‌رو میان دین و هنر نیز همگونگیها،نستبها و مناسبات بسیاری هست. تعریف دین و هنر، تقسیم جوهری و صوری هنر،تبیین نسبتها و مناسبات این دو مقوله، موضوع مقال زیر است.

چکیده

گفتگوی این شمارۀ قبسات به موضوع فلسفه دین اختصاص دارد شرکت کنندان در این گفتگو عبارتند از از دانشوران: آقای دکتر فون اتیگن –کشیش و متخصص در رشته تئولوژی از آلمان که مدتی است جهت تدریس کلام در سطوح دانشگاهی در ایران حضور دارند- آقای دکتر غلامرضا اعوانی، حجة الاسلام و المسلمیین علی اکبر رشاد و آقای احد فرامرز قراملکی، در این نشست علمی، پیرامون امکان یا دشواریهای ارائه تعریف واحد از فلسفه دین، و تلفیقهای گوناگون از این دانش و تمایزات فلسفه دین و کلام جدید بحث شده است.

نوشتار حاضر به معرفی و نقد اجمالی "زبان دین" تالیف آقای امیرعباس علیزمانی می پردازد. در معرفی ساختار کلی کتاب، عناوین عمده، روی آورد مولف در طرح بحث و شیوه و روش وی گزارش می شود و در نقد اجمالی با بیان مواضع توفیق نویسنده و موارد شایان تحسین، به طرح نمونه هایی از خلل و نقصان صوری و محتوایی پرداخته می شود.

در قسمت نخست این مکتوب پس از بررسی لغوی و اصطلاحی و تاریخی "سکولاریزم"، و بیان تفضیلی مفهوم حیات، دین و سیاست از دیدگاه اسلام، استاد پیدایش سکولاریسم را در جوامع مسلمانی که باردار فرهنگ اسلامی هستند، منتفی و محال دانسته است. در بخش دوم مولف محترم، ضمن بررسی اجمالی نظریه دوگانۀ ابن خلدون در باب نیاز حیات دنیوی انسانها به دین و برشمردن ابعاد چهارگانۀ موجودیت انسانی(یعنی 1. واقعیت مربوط به حیات طبیعی انسان، 2. واقعیات مربوط به ادارۀ حیات اجتماعی او 3. فعالیتهای مغزی و روانی 4. واقعیات مربوط به استعداد کمال جوی او همچون اخلاق و مذهب) حذف مذهب از حیات و شخصیت بشری در زندگی دنیوی بر مبنای سکولاریسم را، مستلزم تجزیۀ وحدت حیات معقول به دو قطعۀ دنیوی و اخروی و در نتیجه تجزیۀ شخصیت انسان معرفی می کنند. ایشان در ادامه، با توضیح نمونه هایی از افراط و تفریط آدمیان در معرفی و ارزیابی خویشتن، به بیان مواردی از اصول و ارزشهایی می پردازد که پس از حذف مذهب از زندگی انسانها، متزلزل و یا بکلی نابود شده اند.

من بارها و بارها در سخنرانیهای خود به نکاتی توجه داده و آنها را ناتمام گذاشته ام تا وقتی که بتوانیم به موضوع نهان گرایی یا میستی سیزم دست پیدا کنیم. شاید بعضی به این تعویق ها و ناتمام گذاشتن مکرر این مطلب بخندند. اما اکنون وقت آن رسیده است که ما به طور کاملا جدی با این مسئله روبرو شویم و این طناب را با همدیگر پاره کنیم. یکی ممکن است واقعا بگوید: من فکر می کنم که تجربه دینی شخصی ریشه در حالات و کیفیات نهانی شعور ما دارد. بنابر این برای ما که در این مباحث و سخنرانیها تجربه شخصی را موضوع اصلی مطالعات خود قرار داده ایم، این حالات و کیفیات شعوری، یک فصل اساسی و حیاتی را تشکیل می دهد که دیگر فصول بحث از پرتوی آن کسب نور می کنند. حال نمی دانم که آیا پرداختن به حالات غیبی و نانی، مطلب را روشن تر خواهد کرد یا تاریک تر.

پارادوکس آمیز بودن دانایی و دینداری و دردمندی، مفهوم و جایگاه این سه عنصر در حیات بشری و نقش انبیاء به لحاظ بروز این حقایق در میان جوامع انسانی، سلوک دانایان دیندار دردمند، ارتباط دینداری و مدرنیسم و دینداری ای که هم در گرو دین شناسی است و هم، امروزه از جهتی گرفتار آمده در تور دین شناسی است، از عناوین و مباحث اصلی این نوشتار محسوب می شود.

"رهیافت وجودی به دین" یکی از نگرشها و روشهایی است که در عرصۀ دین شناسی جدید مطرح می شود. براساس این دیدگاه، مطالعه و بررسی دین، در گرو نوعی تعلق خاطر به دین است زیرا بدون برخورداری از "تجربه دینی" و "ارتباط وجودی با دین" -به صرف ارتباط مفهومی و انتزاعی با دین- در وصول به دین نمی توان کامیاب بود. نوشتار حاضر ضمن بازگو نمودن زوایایی از "رویکرد وجودی به دین" به سنجش نسبت فلسفه دین و رهیافت وجودی به دین و رویکرد کلامی به دین پرداخته و از نگاه این نگرش پرسشها و پاسخهای دینی آدمیان را مولود شرایط وجودی ایشان معرفی می کند. از دیدگاه تحلیل وجودی، ادبیات داستانی –بیش از نثر ادبی و فلسفی که هر دو بیانی انتزاعی دارند- بهترین عرصه برای بیان وضعیت حقیقی حیات بشری است. پس از ذکر مطالب فوق، ادامۀ مقاله به بیان آراء کیرکگارد به عنوان مبدع "رهیافت وجودی به دین" و ذکر کاستیها و کمبودهایی که در این روش دین شناسی وجود دارد اختصاص یافته است.

گفتار حاضر شامل شش بخش زیر می باید: 1-تعریف علم کلام، 2-وجه تسمیه علم کلام 3-معیار جدید بودن علم کلام 4-وظیفه علم کلام 5- تبیین قلمرو وظیفه 6- رسالت حوزه، در این گفتار، استاد پس از بیان فشرده سیر علم کلام در مقام تعریف و در مقام تحقق و با اشاره به شقوق مختلف وجه تسمیه علم کلام، در باب تجدد علم کلام، می فرمایند تقسیم کلام به قدیم و جدید درست نیست. زیرا علی الدوام هم در کلام(همچون فقه) مسایل و مبانی و روشها، جدید می شوند، اما این تجدد ضابطه ای برای تحقق کلام(با فقه) جدید به عنوان دانشی نو نیست، بهتر آن است که کلام را به مانند فقه که به ادوار فقه با نسبت به فقها تقسیم می کنند تقسیم کنیم. زیرا کلام هویت واحدی دارد که همیشه همان کلام است –همچنانکه فقه همیشه همان فقه است- و قدیم و جدید ندارد- پس از این بحث ایشان به ترسیم وظیفه علم کلام و تعیین قلمرو آن و رسالت حوزه می پردازند.

پروفسور اچ.جی.هوبلینگ، در فصل اول کتابش، با نام "اصول فلسفه دین" به بررسی نسبت فلسفه و کلام و برداشتهای متفاوت از فلسفه دین پرداخته است. از آنجا که این بخش از کتاب او، می تواند در تبیین مفهوم فلسفه دین از منظر غربی آن مفید واقع شود، تر جمه آن را، با اندک تغییر و تصرف در اختیار علاقمندان قرار می دهیم. این کتاب که در سال 1987 چندی پس از مرگ هوبلینگ منتشر شد، بیست و پنجمین کتاب از مجموعۀ فلسفه دین است که به زبانهای مختلف، مخصوصا هلندی در هلند و بلژیک تحت عنوان Philosophia Religionis به چاپ رسیده است.