جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نويسنده در اين مقاله بعد از گزارش چهـار ديـدگاه (معـاد جـسمانی صـرف، روحـانی، مثـالی ، و جسمانی و روحانی) در تبيين معاد، ديدگاه حكمـت متعاليـه (معـاد بـدن جـسمانی فاقـد مـاده ) را به تفصيل مورد تحليل و بررسی قرار می دهد. در خاتمه نظريه مختـار(معـاد بـدن جـسمانی دارای ماده) تقرير و چند شبهه نيز تحليل ونقد می شود.

چالش انگيزترين اقسام تناسخ، تناسخ ملكی است. در اين مقاله بر خلاف مشی قاطبه تأليفـاتی كـه نگاشته شده است؛ از ادله مشهور ابطال تناسخ ملكی صرف نظر شده و با استفاده از اصـول فلـسفه صدرايی به نقد و بررسی اين مفهوم پرداخته شـده اسـت . ايـن بررسـی نـشان مـی دهـد در حـوزه صدرايی سازگاری كاملی بين دوگانه های اصالت وجود و ابطال تناسخ ملكی وجود داشته است؛ به صورتی كه می توان از اين سازگاری به عنوان بهترين دليل در رفع اين چالش استفاده نمود.

معاد جسمانی صدرالمتألهين، طرحی نو است كه برای نخـستين بـار جـسمانيت معـاد را عـلاوه بـر روحانيت آن به تقرير عقل و برهان درآ ورده اسـت. گرچـه صـدرا تبيـين خـود از معـاد را كـاملاً منطبق با معاد قرآنی می دانـد، ولـی منتقـدان وی، منكـر ايـن تطابقنـد . آقـا علـی حكـيم (مـدرس زنوزی) از پيروان مكتبِ حكمت متعاليه از جمله افرادی است كـه كوشـش او بـرای ارائـه تقريـر كاملتری از معاد جسمانی كه از هماهنگی بيشتری با معاد قرآنی برخـوردار باشـد، مـورد عنايـت اهل حكمت و نظر قرار گرفته است . گرچه واكاوی آرای ايـندو حكـيم بزرگـوار، نـشان دهنـده تفاوتهايی در نظريه پردازی- علـيرغـمِ وحـدتِ مبـانی- اسـت؛ امـا حاصـل ايـن بررسـی نـشان ميدهد تقرير آقا علی حكيم، برخلاف تشابه با تقرير صدرايی در شبهه عدم تطابقِ كامل بـا معـاد قرآنی، دچار اشكالاتِ عقلی نظری ديگری نيز می باشد.

مسئله جسمانيه الحدوث و روحانيه البقاء بودن نفس يكی از زيربنايی ترين مسائل روانشناسی در حكمت متعاليه اسـت. ايـن مـسئله از ابعـاد مختلـف قابـل بررسـی اسـت ؛ امـا از آنجاكـه حـدوث جسمانی از سوی عده ای مورد نقد جدی قرار گرفته است ، آنچه در اين مقـال در صـدد تبيـين آن هستيم، بررسی چالش های اين نظريه است. چالش هايی كه اين نظريه را در مراحل ثبوت و اثبات مورد تحديد جدی قرار داده، گاهی با دلايل عقلی مبانی آن را مخدوش كرده و زمانی بـا دلايـل نقلی پايه های آن را متزلزل نشان داده اند. به نظر می رسـد بـا تـأملاتی مـی تـوان از ايـن چـالش هـا گذشت و از حدوث جسمانی نفس دفاع كرد.

درباره حدوث نفس، قبل يا همراه و يا بعد از بدن ، سه قول وجود دارد كـه حـدوث قبـل از بـدن مورد تأييد بعضی از محدثان و متكلمان و حدوث همراه با بدن قول مشهور حکمـا و حـدوث در امتداد بدن، نظريه ملاصدرا و پيروان اوست. نظريه ملاصـدرا بـا آيـات قـرآن همـاهنگی بيـشتری دارد، ولی روايات مخالف با آن نيز وجود دارد كه بايد با توجه به آيات تفسير شوند. آيه شريفه «لقد خلقنا الانسان من سلاله من طين... ثم انشأناه خلقا آخر...» دلالت روشـنی دارد بر حدوث نفس در امتداد حدوث بدن و آيات مؤيد فراوانـی نيـز بـرای آن مـی تـوان ارائـه داد و روايات را براساس اين تفسير توجيه كرد.

ارسطو نفس را كمال نخست جسم طبيعی آلی خوانده و در تبيين حقيقت نفس، ساختار مفهـومی ويژه ای را به كار بسته است . اساس اين ساختار بر مفهوم «جوهر» استوار است. اما سـخنان وی در تبيين حقيقت جوهر يكدست و همگون نيست. اين ناهمگونی از اهتمام ارسـطو در جمـع اقـوال فيلسوفان طبيعی قبل از سقراط و نظريه «مثُل» افلاطون نشئت گرفتـه و سـبب ناكارآمـدی مـساعی وی در تبيين حقيقت نفس گشته است.

اين مقاله نقد مختصری است برپاره ای از ديدگاه های گادامر كه بـه عنـوان «هرمنوتيـك فلـسفی» مشهور گرديده و طی آن درباره هستی شناسی فهم و تاريخمندی ذاتـی فهـم نظريـه پـردازی شـده است. از جنبه های مختلفی می توان به تحليـل و نقـد آرای ايـشان پرداخـت؛ امـا بـه دليـل ظرفيـت محدود يك مقاله، موضوعات خاصی انتخاب و درباره آن به بحث نشسته ايـم. در ايـن نوشـتار از سه جهت به نقد نظريه تاريخمندی فهم پرداخته شده است؛ ابتدا بحث مهم نسبی گـروی مطـرح و علـيرغـم انكـار گـادامر، بـا دلايـل مـتقن، نـسبی گـروی معرفـت شـناختی از لـوازم انكارناپـذير هرمنوتيك فلسفی دانسته شده است؛ سپس به نگاه گـادامر بـه معنـای «حقيقـت» در علـوم انـسانی پرداخته و آن را مورد نقد قرار داده است؛ اين مـسئله از مباحـث بـسيار مهـم و سرنوشـت سـاز در علوم انسانی است كه شايسته تحقيقی ريشه ای و گسترده است. ايراد خودشكن بودن نظريه گادامر مبنی برتاريخمندی ذاتی فهم از ديگر مباحثی است كه اين مقاله برآن اصرار دارد ودر نهايت به موضوع مهم ذهنگرايی در نظريه گادامر پرداخته و اين ايراد را با توجه به مبانی گادامر در مسئله فهم وارد نمی داند؛ گرچه اصل مبنا قابل بحث است.