جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دیوید هیوم براى آن‌که دربارة عقاید دینى به شیوه‌اى قابل تفاهم داورى کند، کوشیده است تا از حساب احتمالات بهره گیرد. وى دراستفاده از حساب احتمالات بر آرای ویژه‌اى در خصوص علیت و استنتاج علّى تکیه دارد. از نظر او، روابط علّى خاص میان پدیده‌ها، از طریق تکرار مشاهده تقارن یا توالى آن پدیده‌ها بر ما آشکار می‌شوند. حاصل این تکرار، تداعى طبیعى و غیرقابل اجتنابى میان پدیده‌هاى مقارن است. همه تداعى‌هاى از این قبیل قوّت و شدّت یکسانى ندارند. در مواردى که مشاهدات قبلى بدون استثنا و یکنواخت باشد تداعى قوى است و اگر یکنواخت نباشد، قوّت این تداعى به نسبت، تقلیل می‌یابد. حساب احتمالات کمک می‌کند تا با مشاهده هر یک از پدیده‌هاى متداعى بتوانیم احتمال وجود پدیده دیگر را محاسبه کنیم. در انجام این محاسبه، هیوم به احتمالات شرطى، احتمال پیشین و احتمال پسین توجه ویژه دارد و نحوة محاسبه خود را بر شکل ابتدایى قانون یا فرمولى مبتنى کرده که امروزه به فرمول بیز شهرت یافته است. نتیجة اعمال فرمول بیز بر سنجش برهان نظم و مبحث معجزه از نظر هیوم نشان دهندة غیرمنتج بودن برهان نظم و غیرقابل پذیرش بودن اخبار معجزه است. دراین مقاله نشان داده شده که هیوم در این قضاوت خود دچار مغالطه و مصادره به مطلوب است.

در بحثِ نفس‌گیرِ اصالت وجود یا اصالت ماهیت، ضرورت دارد ابتدا، نخستین قضیّه‌ای که مستند و خاستگاه این بحث است، بررسی و تحلیل شود، سپس چگونگی حصول تصوری که این تصدیق از آن به دست می‌آید مورد بحث قرار گیرد، آن‌گاه معنای قضیه وجودی یا کان تامّه روشن شود و سرانجام با بیان معانی لفظ ماهیت و معانی لفظ وجود و مقایسة آن‌ها با هم نشانه‌های خلط مبحث شناخت‌شناسی و هستی‌شناسی دیده می‌شود.

چون از خزائن در قرآن و حدیث یاد شده، علمای تفسیر و حدیث و در پی آنها اهل کلام، فلسفه و عرفان نیز به بحث از آن پرداخته‌اند. ما در این مقاله، علاوه بر تفسیر لغوی خزائن، به نقل و تنظیم آرای آنها دراین‌باره می‌پردازیم و چون بحث به کلید خزانه و نیز خزانه‌داران تعمیم داده شده است بحث دربارة آنها را نیز مطرح می‌کنیم، علاوه بر آن، به تبیین نکته‌های ظریفی که در ضمن آرای خویش آورده‌اند نیز اهتمام می‌ورزیم تا خواننده حاصلی از مباحث را در اختیار داشته باشد و از بین آنها آنی را که به واقع نزدیک‌تر می‌بیند، برگزیند.

ملاصدرا دربارة تعریف مابعدالطبیعه و چگونگی شناخت موضوع آن سخنی دارد که از ویژگی‌های ممتاز فلسفة اوست. او که در فلسفه‌اش، هم با موجود سر و کار دارد و هم با وجود و گذر از موجود به وجود در خود فلسفه‌اش واقع مى‌شود، به‌هیچ‌وجه شناخت وجود را صرفاً شهود عرفانى آن نمى‌داند. او نظریه و شیوه اى به ما می‌دهد که بینش شهودى واقعیت را با روش قیاسى در بر می‌گیرد. سخن او در شناخت وجود از طریق تحلیلات عقلى در بادى نظر، ممکن است خیلى جسورانه و عجیب باشد، چرا که سخن ابن‌سینا و فارابى را دربارة عرضیّت وجود نمی‌پذیرد و ادّعا می‌‌‌‌‌کند که واقعیّتى که مدلول و مصداق قضیّة "انسان موجود" است، کاملاً با مدلول قضایاى دیگر فرق دارد. از نظر او، موضوع واقعى، حقیقتِ وجود است که با مفهوم موجود از آن حکایت می‌‌کنیم و تمام ماهیّات، اعراضی بیش نیستند که این واقعیّت واحد را به صورت اشیای بی‌شمار مقیّد مى‌کنند. شهود این واقعیّت هنگامی امکان پذیر است که در انسان آگاهى کاملاً متفاوتى بیدار شود که جهان را با چنین وضعى درک کند. او با قول به اتحاد عالم و معلوم موفّق به اثبات اصلی مى‌‌‌شود که در بحث رابطة ذهن و عین و از بین رفتن جدایى و تمایز میان فاعل شناسا و متعلَّق شناسا نقش بسیار مؤثّرى ایفا مى‌کند. بحث درباره این حقیقت، مشخّص کردن ریشه‌هاى آن و بیان اینکه ملاصدرا در این باب رویکردى ویژه دارد، هدف اصلى سخن ماست.

مرتضی مطهری معمولاً به عنوان شرح و بسط دهنده دیدگاه‌های علامه طباطبائی معروف است، اما با تأمّل در آثار وی می‌توان ابعاد متعدّدی از اجتهادها و استنباط‌های شخصی را در آنها یافت. بخشی از این آرای ویژه در چالش و تقابل با آرای علامه طباطبائی قرار می‌گیرند. این مقاله درصدد ترسیم بخشی از چالش‌های این دو متفکر در عرصه مباحث نظری و فلسفی است. پاره‌ای از این چالش‌ها مربوط است به مسائلی از قبیل: حرکت توسّطی، لزوم موضوع حرکت، حرکت بالعرض یا بالتبع، حرکت و تکامل، حرکت و مسئلة تضاد، حامل استعداد‌، حدوث ذاتی، برهان صدیقین، حکمت الهی،‌ عبث نبودن خلقت، اصل استخدام، کلیت احکام اخلاقی و جاودانگی آن، ضرورت اجتماع.

تحولات مهم در تاریخ فلسفة علم در قرن بیستم عبارت‌اند از : گفتمان اول: پوزیتویسم و استقراگرایی، گفتمان دوم: ابطال‌گرایی کارل پوپر و برنامه پژوهشی لاکاتوش، گفتمان سوم: ساختارگرایی و نسبیت گرایی تامس کوهن و گفتمان چهارم: هرمنوتیک با چیره شدن هرمنوتیک بر عرصة فلسفة علم، تحوّل اساسی در زمینة روش‌شناسی صورت گرفت. انواع هرمنوتیک را می‌توان از دو دیدگاه طبقه بندی کرد : الف) از دیدگاه کاربرد آن ب) از دیدگاه دورة تاریخی این نوشتار ضمن پرداختن به پیش زمینه‌های اثرگذار بر هرمنوتیک، گزارش تحلیلی کوتاهی از انواع هرمنوتیک را ارائه می‌کند.