جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از ادله واقع گرایان برای اثبات وجود کلی ها در جهان خارج، برهانِ «ارجاع به مجردات» (abstract reference) است. طبق این برهان، جملات صادق بسیاری در زبان وجود دارند که ظاهرا دربارة کلی ها سخن می‌گویند. به عقیدة واقع گرایان، صدق این گونه جملات قابل تبیین نخواهد بود مگر آنکه کلی ها در جهان خارج وجود داشته باشند. کارنپ بر اساس نظریة «درجات زبانِ» خود، این برهان را مورد نقد قرار داده و استدلال می‌کند که توهمِ وجود کلی‌ها ناشی از خلط میان درجات مختلف زبان با یکدیگر است. از نظر وی، جملاتی که ظاهرا دربارة کلی ها سخن می‌گویند، در واقع، جملاتِ درجة دومی هستند که احکامی دربارة برخی عبارات درجة اول بیان می‌کنند. بر نظریة وی دو اشکال عمده گرفته شده است: 1- نظریه کارنپ بر خلاف تصور وی در حذفِ ارجاع به کلی ها موفق نیست. چرا که بر اساس نظریه وی، ارجاع به یک نوع از کلی ها (کلی های غیر زبانی) از میان می‌رود اما ارجاع به نوع دیگری از کلی‌ها (کلی های زبانی) جای آن می‌نشیند. 2- بر فرضِ صحت نظریه کارنپ، ترجمة جملات مورد بحث، از زبانی به زبان دیگر به غایت دشوار و پیچیده می‌شود. ویلفرد سلارز سعی می‌کند به دواشکال مذکور پاسخ دهد و بدین ترتیب، روایتی اصلاح شده از نظریة کارنپ ارایه می‌دهد. در مقاله حاضر، ابتدا نظریه کارنپ شرح داده می‌شود. سپس اشکالات آن بیان می‌شود. پس از آن، روایت اصلاح شده سلارز از نظریه کارنپ توضیح داده می‌شود.

پس از فروپاشی دولت امویان، وروی کارآمدن عباسیان در اوائل قرن دوم هجری، جامعة اسلامی شاهد تحولاتی عمیق در تمامی زمینه­ها گردید که عمده ترین این تحولات متوجه مبانی اعتقادی مردم شده بود. ظهور مکاتب مختلف مذهبی و تنوع گرایشهای کلامی و فلسفی از شاخصه­های برجسته این دوران به شمار می­رود. بسیاری از علوم و معارف انسانی از جمله ادبیات و شعر عربی تحت تأثیر این امواج پرخروش فلسفی و کلامی قرار گرفت که حاصل آن را در تنوع موضوعات ادبی می­توان جستجو کرد. نگارندة این مقاله سعی بر این دارد تا جنبه­های مختلف این تأثیر را بررسی کرده بازتاب آن را در شعر عربی بیان نماید.

توجیه اطلاق مفاهیم و اوصاف بشری بر خدای نامحدود، مسأله­ای است که از دیرباز ذهن دانشمندان و فیلسوفان دینی را به خود مشغول کرده است. ویلیام آلستون یکی از برجسته­ترین فیلسوفان دین در آمریکا، نظریه «کارکردگرایی» در روان‌شناسی فلسفی را برای توجیه این مسأله، مطرح کرده و تلاش وافری کرده تا آن را در مقالات مختلف به اثبات برساند. در این نوشتار تلاش شده است که تمام مقالات آلستون در این زمینه بررسی شود.

مفهوم ترس آگاهی یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم اندیشة کی‌یرکگور است که تا حدی موجب منحصر به فرد بودن اندیشة او گردیده است. این مفهوم و ملاحظات مربوط به آن در اندیشة این اندیشمند بزرگ، بسیار مهم و از مهمترین مولفه‌ها و درون مایة اصلی و مقصود اندیشه‌ورزی‌های او است. انگیزة اصلی این تحقیق، نخست از جهت نوع نگاه متفاوت و تازة کی‌یرکگور به این مقوله است. میزان اهمیت این مفهوم برای او تا آن حد است که یکی از آثار مهم خود را تحت این عنوان، به بررسی این موضوع اختصاص داده است. انگیزة دوم این است که بیان کنیم، چگونه کی‌یرکگور قادر است در هر مقولة اندیشة خویش، مفهوم ترس آگاهی را به کارگیرد و به نحوی ماهرانه و زبردستانه نمایان سازد، تا بر خلاف خاستگاه روانشناختی آن که معمولاً باعث فروریختن هویت فرد می‌شود، مانند یک امتیاز برجسته در اختیار فرد قرار گیرد.

مقاله‌ای‌ که‌ در پیش‌ رو است‌ به‌ بحث‌ از فلسفه‌ حقوق محیط‌ زیست‌ و آثار آن ‌می‌پردازد. و مراد از فلسفه‌ حقوق، نظریه‌ کلی‌ حاکم‌ بر علم‌ حقوق است‌ که‌ گاهی‌ به‌ آن‌ کلیات‌ حقوق هم‌ گفته‌ می‌شوند که‌ موضوع‌ آن‌ بحث‌ از رابطه‌ منطقی‌ بین‌ قواعد موجود است‌، اما دو امر مهم‌ در فلسفه‌ حقوق دخیل‌ است‌ که‌ یکی‌ مبنای‌ حقوق و دیگری ‌هدف‌ آن‌ است‌. از نظر مبنای‌ حقوق در این‌ که‌ آیا مبنای‌ حقوق وحی‌ یا عقل‌ بشر یاتجربه‌ و مشاهده‌ یا لذت‌ و غیره‌ است‌، بین‌ دانایان‌ فن‌، اختلاف‌ است‌ و در این‌ که‌ آیا هدف‌ حقوق که‌ بیشتر جنبه‌ سیاسی‌ دارد آیا اصالت‌ فرد است‌ یا اجتماع‌ و دولت‌ یا تلفیقی‌ از این‌ دو، باز اختلاف‌ است‌ و این اختلاف‌ در عمل‌، نتایج‌ متفاوتی‌ را به‌جا می‌گذارد. که‌ یکی‌ از آن‌ موارد، بحث‌ از فلسفه‌ حقوق محیط‌ زیست‌ است‌ و بسته‌ به‌ این‌ که‌ فلسفه‌ حقوق محیط‌ زیست‌، نگرش‌ مادی‌ یا الهی‌ باشد، نتایج‌ دوگانه‌ای‌ را به‌دنبال‌ دارد. بنابراین‌ بحث‌ از فلسفه‌ حقوق محیط‌ زیست‌، یک‌ بحث‌ مبنایی‌ است‌ که‌ لازم‌ است‌ قبل‌ از مباحث‌ طولانی‌ حقوق محیط‌ زیست‌ به‌ آن‌ پرداخته‌ شود. به‌ طور خلاصه‌ می‌توان‌ گفت‌: فلسفة‌ دفاع‌ از حقوق محیط‌ زیست‌، نزد الهیون‌، عمل‌ به‌ تکلیف‌ در حفظ‌ محیط‌ اطراف‌ است‌ در حالی‌ که‌ این‌ فلسفه‌ نزد افراد مادی‌، سودجویی‌ بیشتر است‌ و اگر از حقوق محیط‌ زیست‌ نیز سخن‌ می‌گویند به‌خاطر این ‌است‌ که‌ در بلندمدت‌ از سود فراوان‌تری‌ برخوردار باشند و بدیهی‌ است‌ که‌ اختلاف‌ در نگرش‌ فلسفی‌، آثار مختلفی‌ نیز به‌دنبال‌ خواهد داشت‌.

عزیز الدین نسفی از بزرگترین حکمای عارف مشرب ایران زمین است که همانند بسیاری از بزرگان حکمت و فلسفة ایرانی گمنام مانده است. مباحثی که نسفی در معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی خود مطرح می کند چنان از انسجام منطقی و قوت نظری برخوردار است که هر خوانندة بی غرضی را می تواند قانع کند. در واقع در کلام عزیز نسفی مبحث منازعه برانگیز و تاریخیِ معرفت‌شناسی، به مفهوم هستی شناسی و وجود گره می‌خورد و در قالب مفاهیم عرفانی مقام و حجاب، غامض ترین مسائل فلسفی را تشریح می‌کند. آموزه‌های وی به حق دستمایة مناسبی برای مفهوم حرکت جوهری در نزد صدرالدین شیرازی بود که او نیز همانند نسفی در ادغام عقل و شهود کوشید.

علم خدا یکی از مباحث کلیدی در فلسفة اسلامی محسوب می‌شود و آرای متنوّعی را فلاسفه و اهل نظر در این خصوص مطرح کرده‌اند. یکی از این آرای کثیر، نظر شیخ اشراق در این زمینه است. او از یک سو واجب تعالی را عین نور و ظهور بی نهایت معرّفی می‌کند و علم را همان ظهور می‌داند و از سوی دیگر حقیقت واجب تعالی را «صرف الوجود» و «کلّ الوجود» و «غنیّ مطلق» و «بی‌نهایت» و «معطی همة اشیاء و واجد حقایق آنها» می‌داند. بنابراین می‌توان گفت که او نیز مطابق نظام فلسفی خویش به علم مطلق و پیشین واجب تعالی معتقد بوده و بر مبنای مکتب فلسفی خویش به اثبات آن نیز همّت گماشته است. پس اشکالی تحت عنوان نفی علم پیشین و تفصیلی خداوند به اشیاء، متوجّه او و نظام فلسفی‌اش نمی‌شود. مضاف بر آن، شیخ اشراق علم خدا را به وجودهای عینی همة اشیاء اعمّ از مجرّدات و مادیّات علم حضوری مبتنی بر قهر و تسلّط اشراقی می‌داند و هیچ موجود و ذرّه‌ای را از این علم و بصر خداوند، پنهان و مستور نمی‌داند. بنابراین همة موجودات ممکن پس از ایجاد نیز مشمول علم حضوری و بصر فراگیر حقّ تعالی هستند. تشریح نظر شیخ اشراق در ساحتهای فوق و گزارش اشکالات متاخّرین بر نظر او و نقد آن اشکالات برپایة نظام فلسفی حکمه الاشراق، وظیفه ای است که این مقاله عهده‌دار انجامش است.

قضایا و قواعد منطق موجهات، در جهان‌های ممکن، معتبرند اما قضایای منطق ربط، در جهان‌های منطقی، و قواعد آن، در وضعیت‌ها اعتبار دارند. روبرت مایر، در سال 1974، به کمک ادات‌های صدق و کذبِ ویلهم آکرمان، نظامی در منطق ربط طراحی کرد که قضایا و قواعد آن، هر دو، در وضعیت‌ها معتبر بودند و به این وسیله، عدم تقارن موجود در منطق ربط میان قضایا و قواعد را از میان برد. در این مقاله، با معرفی نوع جدیدی از ادات‌های صدق و کذب، نظامی منطقی بر پایه منطق ربط طراحی کرده‌ایم که قضایا و قواعد آن در جهان‌های ممکن معتبرند. چنین نظامی، علاوه بر حفظ تقارن، به رفع ناسازگاری موجود میان منطق جدید و منطق ربط می‌انجامد زیرا مانند منطق جدید، جهان‌های ممکن را معیار اعتبار قرار می‌دهد.

فیض کاشانی یکی از معدود عالمان شیعی است که با داشتن دیدگاهی مبتنی بر حدیث در فقه (اخباریگری)، بینش فلسفی با گرایش به حکمت متعالیه و عرفان و تصوّف دارد. این مقاله پس از بررسی مکتب فلسفی او، به پاسخ این سؤال می‌پردازد که چگونه فیض میان اخباریگری و حکمت متعالیه و عرفان و تصوّف جمع کرده است. آیا او شخصیتی چند وجهی است یا به گونه‌ای میان رشته‌ای بین حکمت و عرفان و اخباریگری عمل کرده و از هر یک از آنها در تبیین دیگری بهره برده است و یا به وحدت میان برهان و قرآن و عرفان معتقد است و در این فرض، آیا دیدگاه او با نظریه صدرا در این مسأله متفاوت است یا خیر؟