جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مرگ مسئلۀ مهمي براي انسان‌ها در طول تاريخ بوده، لذا اديان، سنت‌هاي فلسفي، رويکردهاي رروان‌شناختي و روان‌پزشکي هم، به تجزيه و تحليل اين پديده پرداخته‌اند. در اين ميان رويکرد روان‌شناسي وجودي نگاهي جدي‌تر به مرگ داشته و نگاه بدبينانه برخي مکاتب فلسفي و رروان‌شناختي را ندارد. اين پژوهش به بررسي رويکرد روان‌شناسي وجودي و منابع اسلامي دربارۀ موضوعِ مرگ و تصويري که از آن ارائه مي‌دهند، فارغ از پرداختن به کيفيت‌هاي پيش و پس از مرگ، پرداخته است. هدف از بررسي «مرگ» براساس روان‌شناسي وجودي و منابع اسلامي، پاسخ به سه سؤال است. بررسي واقعيتِ مرگ در روان‌شناسي و منابع اسلامي، اولين پرسش پژوهش حاضر است. دومين پرسش پژوهش، ويژگي‌هاي مرگ از نظر روان‌شناسي و منابع اسلامي می‌باشد؛ لذا پس از بررسي مرگ در روان‌شناسي وجودي و منابع اسلامي، ويژگي‌هاي مرگ از نظرگاه اين دو رويکرد بررسي شده است. سومين پرسش پژوهش، مقايسة اجمالي بين دو رويکرد روان‌شناسي وجودي و منابع اسلامي، پيرامون مسئله مرگ، مي‌باشد که اشتراکات و تفاوت‌هاي اين دو رويکرد تبيين مي‌شود. روش اين پژوهش توصيفي ـ تحليلي مي‌باشد، يافته‌هاي روان‌شناختي و منابع اسلامي به‌صورت کتابخانه‌اي، از طريق بررسي و تبيين منابع، تجزيه و تحليل شده است.

انسان داراي نيازهاي متعددي است که کمّيت و کيفيت برآوردن آنها در رسيدنش به سعادت يا بازماندن از آن اثرگذار است؛ ازاين‌رو مديريت نيازها از اهميت بسزايي برخوردار است و ازآنجاکه عوامل مختلفي بر نيازهاي انسان مؤثر هستند، براي مديريت نيازها شناسايي اين عوامل ضروري است. در اين مقاله عوامل بيروني تأثيرگذار بر نيازهاي انسان از منظر قرآن تحليل و بررسي مي‌شود. طبق يافته‌هاي اين پژوهش: 1. توفيق الهي عاملي مهم در فراهم آوردن زمينه‌هاي لازم براي ترجيح نيازهاي معنوي بر نيازهاي مادي است و برخوردار نبودن از آن موجب انتخاب نادرست در جهت‌دهي به نيازهاست؛ به‌گونه‌اي‌که ممکن است فردي در اوج علم به آموزه‌هاي ديني، به سعادت نائل نشود. 2. شيطان با اثرگذاري بر شناخت‌ها و گرايش‌هاي انسان در تشديد و تضعيف نيازهاي انسان نقش‌آفرين بوده و در مواردي که برآوردن نيازهاي معنوي مستلزم هزينۀ مالي است، با ايجاد ترس از فقر، انسان را از ارتقاي معنوي بازمي‌دارد. 3. خانواده يکي از کانون‌هاي اصلي تأمين نيازهاي انسان است؛ نياز تکويني فرزندان به رسيدگي و بخش وسيعي از نيازهاي عاطفي زوجين و فرزندان در خانواده تأمين مي‌شود. 4. معاشرت مي‌تواند موجب تقويت و تضعيف يک نياز، ايجاد نيازي کاذب يا غير کاذب در انسان گردد. مجالست با اهل گناه در حال اشتغال آنها به گناه، هرچند انسان به گناه آلوده نشود و قلباً هم ناراضي باشد و حضورش تأييد گناه‌کاران نباشد، به‌خاطر تأثير سوئي که در ايجاد يا تقويت گرايش انسان به گناه دارد، امري نکوهيده است.

براساس آموزه‌هاي اسلامي، انسان با قدرت اراده مي‌تواند جانشين خداوند بر روي زمين شود و به مقام قرب الهي دست پيدا کند؛ اما درصورتي‌که بي‌اراده گردد، آنچنان نزول مي‌کند که حتي از حيوانات نيز پست‌تر مي‌شود. انديشمندان اسلامي در باب چيستي اراده و چگونگي دستيابي به آن، مطالب گسترده‌ و متفاوتي را ذکر کرده‌اند. از سوي ديگر بعد از شکل‌گيري روان‌شناسي علمي در سال 1879، اين مفهوم در ميان روان‌شناسان نيز مورد بحث قرار گرفت؛ برخي آن را پذيرفته و به ‌بحث از چيستي و چگونگي آن پرداختند و برخي ديگر بکل آن را غيرعلمي دانسته و کنار گذاشتند. اين گستردگي ديدگاه‌ها سبب شد تا به ‌بررسي مفهوم اراده از ديدگاه روان‌شناسان و انديشمندان مسلمان پرداخته شود؛ و ازآنجا‌که تاکنون مقايسه‌اي ميان مفهوم اراده از منظر آنان انجام نگرفته، هدف اين پژوهش شناسايي مفهوم اراده و مؤلفه‌هاي آن از منظر اين دو گروه و سپس مقايسة بين آنهاست. روش اين پژوهش کيفي است و به شيوة جمع‌آوري داده با استفاده از روش کتابخانه‌اي انجام مي‌شود؛ سپس با استفاده از روش تحليل محتوا به مؤلفه‌شناسي و مقايسة بين مؤلفه‌ها در هر دو گروه پرداخته مي‌شود. نتايج به‌دست‌آمده حکايت از وجود شش مؤلفة توانايي رواني، مهار خود، ميل و گرايش، توانمندي رفتاري، تصميم‌گيري و رفتار هوشمند از منظر روان‌شناسان دارد که مي‌توان آنها را در سه بُعد شناختي، هيجاني و رفتاري جاي داد؛ درحالي‌که مفهوم اراده از ديدگاه انديشمندان اسلامي داراي چهار مؤلفه علم، ميل و گرايش، ترجيح و تصميم‌گيري است.

فلسفۀ آفرينش دنيا و آثار باور به آن بر تعالي انسان، بحث بنيادين در مطالعات هويتي انسان قرآني است؛ لذا در اين مقاله توصيفي ـ تحليلي به فلسفۀ آفرينش دنيا و آثار باور بر آن، بر تعالي انسان از منظر قرآن کريم پرداخته‌ شده‌است. نتايج بررسي نشان داد که در نگاه قرآني، دنيا از نوع مدرسه و محل تربيت انسان و جايگاه تکامل بوده و پلي به‌سوي آخرت و روز عمل است. در اين نگاه، آخرت نيز به‌عنوان دار قرار و روز حسابرسي در نظر گرفته مي‌شود که حيات واقعي و جاودان در آن است. باور به اين فلسفه از آفرينش دنيا باوري فطري که در نهان هر انساني نهفته است، اگر به‌درستي پرورش يابد آثار تربيتي، معنوي و اخلاقي فراواني در تعالي انسان خواهد داشت. غفلت‌زدايي و شناخت ظرفيت واقعي، خودسازي ومبارزه با نفس، پيروي نکردن از شيطان و بندگي خدا و تمايل به ارزش‌هاي الهي همچون صبر، عدالت‌ورزي، انفاق، جهاد ازجمله اين آثار است.

باور به خداي متعال، نخستين اصل از اصول اعتقادي دين مبين اسلام و از عوامل اصلي نيل انسان به کمال و سعادت ابدي است. اين پژوهش در پي پاسخ به اين پرسش است که باور به خداي متعال، چه نقشي در کمال گرايشي انسان دارد. نگارندگان اين نوشتار که به روش نقلی ـ تحليلي به اين مسئله پرداخته‌اند و با استناد به آيات قرآن کريم و به روش تفسير موضوعي به اين نتيجه رسيده‌اند که خداباوري مي‌تواند در موارد متعددي در اميال و گرايش‌هاي انسانِ باورمند به خداوند، اثرگذار باشد و او را در مسير نيل به سعادت ابدي ياري‌کند؛ آن موارد عبارتند از: تعديل غريزۀ جنسي، تعديل مال‌دوستي، عطوفت و مهرباني پدر و مادر نسبت به فرزندان و بالعکس، تسليم شدن در برابر حق، محبت و دوستي، جهت‌دادن به خوف و رجاء، ايجاد اطمينان و آرامش رواني.

تفکر و انديشه به‌عنوان پايه و اساس علم و معرفت انسان، نقش اساسي در زندگي انسان دارد و يکي از عوامل اصلي ايجاد انگيزه براي حرکت در مسير هدايت و انجام رفتارهاي متناسب با آن محسوب مي‌شود. قرآن کريم در بسياري از آيات، بشر را به تفکر فراخوانده و اساسي‌ترين موضوعاتي را که انديشيدن و تفکر در آنها روشن‌کنندۀ راه زندگي اوست‌، به‌روشني بيان کرده است؛ و ازجمله مهم‌ترين آنها، تفکر دربارۀ جهان ديگر است. اين تحقيق به‌ هدف بيان نقش تفکر در ايجاد و تقويت باور به معاد از ديدگاه قرآن، آيات بيانگر لزوم تفکر در امر آخرت را به روش تفسير موضوعي مورد بررسي قرار داده است. در اين دسته از آيات، بر تفکر دربارۀ اموري مانند احياي زمين در بهاران، آفرينش انسان، آفرينش آسمان‌ها و زمين، سرنوشت تکذيب‎کنندگان، و تفکر در اعمال و رفتارها تأکید شده و چنين به‌نظر مي‌رسد که از ديدگاه قرآن، تفکر در اين امور، از عوامل اصلي ايجاد و تقويت باور به معاد به‌شمار مي‌آيد.

مهر و محبت يکي از برترين و باارزش‌ترين گوهرهاي فطري و وجودي انسان است. دين اسلام نيز به مقولۀ محبت در خانواده اهميتی ويژه داده است و ايجاد و تعميق آن را براي خانواده‌ها ضروري دانسته؛ اما از بين رفتن و کم‌رنگ شدن محبت در ميان اعضاي خانواده، مسئلۀ مهم حال حاضر دنياست. هدف از اين پژوهش، بررسي جايگاه و آثار محبت در خانواده و همچنين راه‌کارهاي ايجاد آن در خانواده است. به‌منظور نيل به اين هدف، در اين مقاله از روش توصيفي ـ تحليلي و منابع کتابخانه‌اي بهره گرفته ‌شده است. با تحليل و بررسي منابع ديني و اسلامي ايراني، همچنين بررسي نظرات مختلف انديشمندان اسلامي، درمي‌يابيم که حداقل 9 راهکار عملي براي ايجاد محبت در ميان اعضاي خانواده، و 12 اثر عملي از محبت در خانواده وجود دارد. ايجاد آرامش، استحکام خانواده، تربيت صحيح وبازدارندگي از فساد، از نتايج ايجاد محبت در خانواده است که در اين مقاله به‌تفصيل به بيان هرکدام از آنها خواهيم پرداخت.

هدف از پژوهش حاضر بررسي تأثیر باور به معاد و تصوير همه‌جانبۀ آن در تربيت عقلاني از منظر علامه مصباح يزدي است. پژوهش با روش توصيفي ـ تحليلي انجام گرفته و درنهايت نظريات تربيتي اين فيلسوف استنتاج شد. در مراحل انجام پژوهش، نخست، معناي تربيت عقلاني که شامل تعريف لغوي عقلاني، تعريف ماهوي عقلاني، تعريف مصداقي عقلاني است، بررسي شد. يافته‌هاي پژوهش نشان مي‌دهد در پرتو باور به معاد، عقل انسان، تمرکز پيدا کرده و هدفمند مي‌شود. قلمرو انديشه و نظر انسان و به‌تبع آن، معرفت او هم توسعه مي‌يابد. زندگي‌اش از يک معنا و ارزش خاصي برخوردار خواهد شد. در پرتو اين باور مراتب معرفتي انسان که عبارتند از: علم‌اليقين، عين‌اليقين و حق‌اليقين تعالي يافته و انسان ترغيب مي‌شود که خود را از هر مرتبه به مرتبه‏هاي بالاتري از معرفت، برساند.

در ميان مسائل انسان‌شناسي، مسئلۀ کمال انسان و راه رسيدن به آن از طريق فعل اختياري اهميت ويژه‌اي دارد. اين مقاله با روش تحليلي، توصيفي ـ تفسيري به بررسي ديدگاه قرآن دربارۀ اثرگذاري عبوديت بر کمال انسان در ساحت بينشي وجود او مي‌پردازد. نتايج تفسير موضوعي آيات مربوط به مسئله نشان مي‌دهد که از نظر قرآن، عبوديت در ساحت بينشي انسان تأثیري کاملاً ايجابي دارد و اين تأثیرگذاري در موارد زير جلوه و ظهور مي‌‌کند: عينيت‌بخشي به نصاب اعتقاد به توحيد و گسترش آن، تثبيت و ارتقاي بينش ولايت‌پذيري انسان، تثبيت و تقويت فرجام‌شناسي آدمي، توسعه و تعميق بصيرت و آگاهي انسان به حقايق و نيز تعديل نگاه انسان به خود و تصحيح و تقويت نگاه مثبت به ديگران؛ و حاصل همۀ اين تأثیرات، کمال يافتن انسان در ساحت بينشي و معرفتي‌اش خواهد بود.

پرسش دربارۀ شعورمندي همۀ موجودات ازجمله جمادات از ديدگاه قرآن، مسئلۀ اين نوشتار است. اين مقاله با تمرکز بر آيات قرآن کريم و روش تحليلي ـ تفسيري، به بررسي شعورمندي جمادات پرداخته است. حاصل پژوهش نشان مي‌دهد که اولاً قرآن کريم فعل و انفعالاتي همچون: تسبيح، سجده، خشوع، نطق، غفلت و... را به همه يا بعضي از جمادات نسبت مي‌دهد؛ ثانياً چنين نسبتي تنها با شعورمند بودن اين موجودات توجيه معقولي مي‌يابد. البته توجيهاتي ديگر نيز براي اين نسبت‌ها ارائه شده که برخلاف ظاهر اين آيات است و در مواردي تکلف‌آميز است. پاسخ به اين توجيهات و آشکار ساختن ضعف آنها بخش ديگري از رهاورد اين تحقيق است. دستاورد اين تحقيق در تغيير نگرش جهان‌شناختي فرد و جامعه و نيز در اخلاق، حقوق، روان‌‌شناسي و سبک زندگي انسان‌ها در مواجهه با موجودات و تعامل با آنها مؤثر است.