جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خانواده مهم‌ترين و تأثير‌گذارترين نهاد اجتماعي است که در تربيت انسان‌هاي متعالي و پي‌ريزي جامعۀ سالم نقش اساسي دارد. اديان الهي و صاحب‌نظران براي صيانت از اين بناي ارزشمند اجتماعي و تحکيم آن، راه‌کارهايي را با رويکردهاي گوناگون جامعه‌شناختي، روان‌شناختي و ديني ارائه کرده‌اند. اين پژوهش مسئلۀ مذکور را از منظر اسلام و با رويکرد اخلاقي مورد بررسي قرار داده و رابطۀ ارزش‌هاي اخلاقي با تحکيم خانواده را با روش توصيفي ـ تحليلي کاوش کرده است. يافته‌هاي پژوهش حاکي است؛ رعايت ارزش‌هاي اخلاقي، از مهم‌ترين عوامل تحکيم خانواده است. هرچه ارزش‌هاي اخلاقي بيشتر در خانواده رعايت شود پايه‌هاي آن مستحکم‌تر خواهد شد. در اين تحقيق ارزش‌هاي تأثيرگذار در تحکيم خانواده، به دو بخش ارزش‌هاي کلامي و غيرکلامي تقسيم شده است. در بخش نخست، فضايلي همانند راست‌گويي، پرهيز از دروغ، سپاس‌گزاري و قدرداني، عذرخواهي و عذرپذيري، نيکو سخن گفتن و پرهيز از توهين، ابراز محبت، به‌کارگيري اسامي و القاب نيکو، پرهيز از تحقير و تمسخر؛ و در بخش دوم، تکريم، صبر، حياء و عفت، عفو و گذشت، پرهيز از تجمل‌گرايي و کنترل خشم مورد بحث قرار گرفته‌اند و نقش آنها در تحکيم خانواده تبيين شده است.

کسب شهرت و سلبريتي‌شدن در حوزه‌ها و موقعيت‌هاي گوناگون شکل مي‌گيرد؛ اما امروزه سرعت و وسعت آن در فضاي مجازي بيشتر بوده و ایشان از سوي کاربران زيادي پيروي مي‌گردند. هرچند که سلبريتي‌ها همگي آفت‌زده نيستند و مي‌توانند با اقدامات درست به فرهنگ‌سازي و جامعه‌پذيري در طرفداران خود اقدام کنند. پژوهش حاضر با هدف بررسي پيامدهاي منفي (عملکرد) سلبريتي‌هاي غيرمتعهد در شبکه‌هاي اجتماعي بر رفتار اخلاقي خانواده و راهکارهاي مقابله با آن انجام شد. روش تحقيق توصيفي ـ تحليلي و ابزار گردآوري اطلاعات، بانک‌هاي اطلاعاتي، سايت‌ها و شبکه‌هاي مجازي است. نتايج پژوهش نشان داد مواردي مانند توهين و بي‌احترامي، تکبر، تفاخر، بي‌حيايي، حسادت و کينه‌ورزي بين فرزندان، سوءظن و اختلاف بين همسران، طمع‌ورزي و سودجويي، طلاق عاطفي يا واقعي همسران، نقض حريم خصوصي و دچارشدن به تزاحم اخلاقي از مهم‌ترين پيامدهاي منفي است که براي مقابله با آن مي‌توان به راهکارهايي همچون: افزايش سواد الکترونيک، ايجاد فضاي اعتماد و هم‌فکري، آينده‌نگري، تقويت اخلاق گفتگو، تقويت روحيه تواضع و تشويق به استفاده از اينترنت و شبکه‌هاي اجتماعي در حد نياز روي آورد.

سکولاريسم به معناي دنيازدگي و جدايي دين از جنبه‌هاي مختلف زندگي اجتماعي بشر است. رشد جهان‌بيني سکولار به‌گونه‌اي است که برخي انديشمندان، سکولاريسم را معضل اول بشريت دانسته‌اند. سؤال اين تحقيق آن است که «چه علل و عواملي در شکل‌گيري و بسط سکولاريسم تأثير داشته‌اند»؟ شناخت صحيح علل و عوامل شکل‌گيري آن مي‌تواند به مواجهۀ منطقي و علمي با آن کمک شاياني کند. اين تحقيق به روش کتابخانه‌اي به بررسي مهم‌ترين وقايع تاريخي، معرفتي و اجتماعي شکل‌گيري و بسط سکولاريسم پرداخته است. يافته‌هاي اين پژوهش نشان مي‌دهد عواملي همچون فساد کليسا، تأثيرات بورژوازي، رفورم، انقلاب‌هاي علمي و صنعتي، رشد ليبراليسم، رشد عقلانيت سکولار، تحولات اجتماعي، زمينه‌ساز و تعدد نظريه‌پردازهاي مروج سکولاريسم به تثبيت و فراگيري سکولاريسم منجر شده‌است. اين اتفاق اگرچه در دنياي مسيحيت ظهور يافته؛ اما همين بسترها در جوامع مسلمان بخصوص کشورمان، قابل مشاهده و رديابي است و ازاين‌رو لازم است اين ريشه‌ها از لحاظ نظري و عملي در محيط‌هاي دانشگاهي يا فضاهاي مجازي پايش شود و پاسخي عيني و علمي به آنها داده شود.

مقوله فرهنگ و مفهوم آن، جايگاه مهمي در ميان علوم انساني دارد. با توجه به مباني فکري و ديدگاه‌هاي مختلف، معاني مختلفي از فرهنگ ارائه شده است. ازآنجاکه فرهنگ يکي از ارکان مهم نظام اجتماعي است، شناخت جايگاه آن در ميان حوزه‌هاي مختلف اجتماع امري ضروري است. اين تحقيق با روش توصيفي ـ تحليلي و با استفاده از منابع کتابخانه‌اي معناي فرهنگ را از منظر قرآن کريم و جايگاه آن را در نظام اجتماعي مورد بررسي قرار داده است. هدف از اين بررسي بيان برنامه کلي قرآن کريم درجهت رفع نيازهاي اجتماعي بشر براي سعادت دنيوي و اخروي انسان است. اين تحقيق نشان مي‌دهد اولاً از منظر قرآني، فرهنگ همان تزکيه و تخلق به اخلاق فاضله‌اي است که در قرآن ذکر شده است؛ و ثانياً اين مفهوم قرآني از فرهنگ، پايه و اساس حوزه‌ها و ساحت‌هاي مختلف زندگي اجتماعي را تشکيل مي‌دهد. در پايان بيان شده است که عملي‌شدن رفتار اخلاقي نياز به پشتوانه و تکميل‌کننده‌اي دارد، که همان معرفت توحيدي است و اعتقاد به توحيد، ضامن اجرايي شدن فعل اخلاقي محسوب مي‌شود.

در متون ادب فارسي و از جمله در آثار فردوسي، ناصر خسرو، سعدي، بيهقي و... واژة «درود» معادل و هم ‌معناي با سلام نيست؛ بلکه هم‌تراز با «آفرين»، «تهنيت»، «تحيت» و «صلوات» است و صلوات را نمي‌توان همچون درود در جاي سلام و خطاب به هرکس به‌کار برد. چنين به‌نظر مي‌رسد که ادبا به اين نکته واقف بوده و به‌همين دليل نيز در آثار خود «درود» را تنها براي گرامي‌داشت انبياء و اولياي الهي به‌کار برده‌اند. در فرهنگ و زبان عربي نيز «اهلاً و سهلاً مرحباً» اصلاً معادل «سلام» نيست؛ و اعراب آن را در وقت خوش‌آمدگويي به مهمان ادا مي‌کنند. با اين توصيف، نگارنده مي‌پندارد که از همان روز نخست ورود اسلام به ايران زمين، مي‌بايست مرتبة «سلام» بالاتر و والاتر از «درود» قرار گيرد و ادباي برجسته نيز به‌جاي «درود» بر انبياء و اولياء «سلام» بفرستند، لذا در نوشتار حاضر به شيوة مطالعات کتابخانه‌اي و روش توصيفي ـ تحليلي به اثبات این نکات پرداخته مي‌شود: 1. زيبايي و برتري لفظ و معناي «سلام» بر واژگان ديگر؛ 2. به‌کار بردن معناي «سلمنا» براي «سلام» توسط اسلام‌ستيزان.

دربارة ارتباط اخلاق با دين گفته شد که برخلاف آنچه برخي تصور مي‌کنند، دين اسلام همة ساحت‌ها و عرصه‌هاي زندگي اجتماعي را دربردارد و دستورهای اسلامي در همة زمينه‌ها، ارزش‌هايي را مطرح مي‌کنند. بنابراين ارزش‌هاي اخلاقي مختص به حوزة محدودي از زندگي نيستند، بلکه تمام عرصه‌هاي زندگي را فرامي‌گيرند. اکنون اين پرسش ‌مطرح است که آيا ارزش‌هايي که دين اسلامي در عرصه‌هاي اخلاقي مطرح مي‌کند، با ارزش‌هايي که در جامعه مطرح مي‌شوند و در محاورات عرفي بر آنها تکيه و در محافل علمي و دانشگاهي دربارة آنها بحث مي‌شود، يکسان است؟ آيا پاسخ دين به سؤالات اخلاقي عين پاسخي است که علما و دانشمندان و فيلسوفان اخلاقي مي‌دهند؟ يا اينکه ممکن است علماي اخلاق کاري را خوب و ارزشمند معرفي کنند، ولي دين آن را ارزش نداند؟ اين مقال به دنبال پاسخ به اين پرسش‌هاست.

اراده نوعي توانايي رواني ويژۀ انسان است که وي را قادر مي‌سازد تا با اختیار خود، مسير رشد را به‌طور آگاهانه انتخاب کند. با توجه به اينکه محور اصلي رفتارهاي انسان اراده و اختيار است و کارهاي آگاهانۀ انسان در همۀ ابعاد، مستند به اراده است؛ يکي از محورهاي اصلي علوم انساني را مي‌توان اراده و اختيار انسان دانست؛ اراده‌اي که شدت و ضعف دارد و مي‌تواند کاهش يا افزايش يابد. هرقدر انسان، اراده نيرومندتري داشته باشد، حسن انتخاب بيشتري خواهد داشت و سوء‌انتخاب او در بيشتر اوقات ناشي از سست‌ارادگي اوست. آيت‌الله مصباح يزدي در تأليفات خويش به نقش اراده به‌عنوان يکي از ابعاد وجودي انسان در شکل‌گيري رفتارهاي او فراوان پرداخته‌اند. در اين پژوهش که از روش بررسي اسنادي و كتابخانه‌اي، و تحليل مباحث استفاده شده، به بررسي اصول و روش‌هاي تقويت اراده، با تأکيد بر ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي پرداخته شده است. نتيجه به‌دست‌آمده حاکي از آن است که با اصولي همچون آگاهي‌بخشي و بينش‌افزايي، موعظه، تقويت ايمان، تصحيح نيت، تقواپيشگي، تقويت عبوديت و بندگي، تقويت بيم و اميد، اعمال اراده، مداومت بر عمل، پرهيز از گناه، کنترل چشم و گوش، و همچنين با روش‌هايي همچون نماز، توسل، توکل، انفاق، تحميل به نفس، تلقين به نفس، و ورزش، مي‌توان اراده را تقويت کرد.

خداوند حکيم انسان را براي رسيدن به کمال و سعادت آفريده است. از شمار مسائلي که دربارة کمال انسان مطرح مي‌شود، عوامل مؤثر در آن است. يکي از عواملي که مي‌تواند در کمال انسان نقش ايفا کند صبر اوست. اين مقاله نقش ايجابي و بازدارندگي صبر در کمال رفتاري انسان را با هدف زمينه‌سازي نيل انسان‌ها به کمال بررسي مي‌کند. روش گردآوري اطلاعات، فيش‌برداري و پردازش آن به‌روش توصيفي و تحليل و تفسير موضوعي روشمند خواهد بود. حاصل تحقيق آن است که صبر در انسان موجب برخي از رفتارهاي کمالي وي مي‌شود. اين رفتارها عبارتند از: صلة ارحام، اقامۀ نماز، انفاق و اعتدال در آن، دفع خطاهاي خود و ديگران، تواضع، فروتني و رفتار مسالمت‌آميز با جاهلان، شب‌زنده‌داري، اجتناب از شرک، عدم ارتکاب زنا و پرهيز از امور باطل و بيهوده.

از مهم‌ترین عوامل کمال انسان در قرآن، توبه است؛ این پژوهش می‌کوشد نقش توبه را در کمال انسان به لحاظ بینشی، گرایشی و رفتاری به روش تفسیر موضوعي واکاوی کند؛ حاصل بررسي اينکه توبه از بعد بینشی موجب افزایش بصیرت انسان نسبت به زشتی و نافرجامی گناه و متقابلاً زیبابی و خوش‌فرجامی طاعت می‌شود؛ همچنین قرار گرفتن در مسیر توبه موجب درک عمیق‌تر برخی اوصاف و افعال خداوند مانند توابيت، رحمت و شفاعت می‌شود؛ توبه از بُعد گرایشی موجب فزونی محبت الهی، تعديل غرائز حیوانی، کاهش ميل به گناه، تقويت اميد به فلاح، نجات از اندوه و بلا می‌گردد؛ تسليم شدن در برابر حق و حقیقت و تلاش در جهت تبيين آن برای دیگران، استقامت در برابر گردن‌کشان و ستمکاران، برپایی نماز، پرداخت زکات، تلاش در جهت پالایش روح، رعايت انصاف، شکر نعم الهي، از کمالات رفتاري توبه‌اند.

اين متن درس اخلاق استاد به طلاب علوم ديني پيرامون رابطة دين و اخلاق است. دين شامل احكام، اعتقادات و اخلاق است. دين اسلام يعني دين حق، بر سه اصل استوار است: ايمان به خدا، ايمان به روز جزا و ايمان به آنچه خداي متعال نازل كرده است. اين سه، اصول دين (توحيد، نبوت و معاد) است. بنابراين، دينداري امري اعتقادي، تعبدي و عملي داراي مراتب است كه حد نصاب آن، همان اعتقاد به اصول دين است. دو فرضيه پيرامون رابطة دين و اخلاق مطرح است: 1. در اسلام، ارزش اخلاقي بدون اعتقاد به خدا، پيامبر و قيامت مفهومي ندارد. 2. بعضي مراتب اخلاقي، بدون دين تحقق نمي‌يابد. آنچه پذيرفتني است، فرض دوم است و ايمان و عمل صالح با يكديگر متلازم هستند. اين مقال، به تفصيل پيرامون رابطه دين و اخلاق مي‌پردازد.