جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر بررسی نظریه ابوحامد امام محمد غزالی و ابن رشد اندلسی درباره فلسفه حکومت است. پژوهش بر این فرضیه است که شباهت آرای این دو اندیشمند در پذیرش دولت مقتدر، تجربه زمانه پر آشوب و تفاوت نگرش نسبت به حقوق سیاسی مردم و نوع دینی یا عرفی تشکیل نظام سیاسی است. در این پژوهش زمینه‌ها و زوایای ارتباط حکومت، سیاست، نحله فکری، دین و سیاست و حقوق سیاسی مردم (نقش مردم در دولت) از منظر این دو فیلسوف مورد کنکاش قرار گرفت. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده، و نتایج نشان داد هر دو متفکر، نظریه حکومت خود را براساس طبیعت و سرشت انسان پایه‌ریزی می‌کنند. غزالی با توجه به صفات چهارگانه انسان سعی دارد انسانی الهی تربیت کند که تحت حاکمیت حاکم الهی به کنش سیاسی اقدام نماید. در مقابل، علی‌رغم اندک بودن آرای سیاسی ابن‌رشد و شرح‌هایی که بر آثار افلاطون و ارسطو نگاشته، اندیشه او معطوف به ایجاد مدینه‌ ‌فاضله بر پایه‌ افعال فاضله است؛ او سیاست را به‌ عنوان تدبیر نفوس اهالی مدینه برای برآورده شدن غایات ایشان تعریف می‌کند. نگرش دو فیلسوف در مورد حکومت و سیاست دارای شباهت‌هایی در تجربه زمانه پرآشوب، بدبینی به ذات انسانی، اعتقاد به دولت مقتدر و تفاوت‌هایی در باب حقوق سیاسی مردم، ساخت دولت براساس نیازهای عرفی (مقدمه‌ای بر سکولاریسم) و رابطه میان دین و سیاست است.

هدف پژوهش حاضر بررسی ملاک قطع رابطه سیاسی دولت اسلامی از منظر آیات ‌الاحکام است. در این راستا، با روش توصیفی-تحلیلی، آیات و روایات مربوط به وجوب قطع رابطه با کفار حربی تحلیل شد. در ادامه مصادیق مختلف در آیه نهم سوره ممتحنه با عبارات، «ینْهَاکُمُ اللَّهُ» و «الَّذِینَ قَاتَلُوکُمْ فِی الدِّینِ» و «وَأَخْرَجُوکُمْ مِنْ دِیارِکُمْ» و «وَظَاهَرُوا عَلَى إِخْرَاجِکُمْ» به صورت مجزا در چند موضوع جنگ نظامی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، علمی و... بحث گردید و اشاره شد که هر دولت یا حکومتی که عامدانه و عالمانه حتی یک مورد از این دشمنی و جنگ را مرتکب شود، مشمول حکم قطع رابطه با حکومت اسلامی می‌گردد. ذکر این نکته نیز ضروری است، که قوت و بقای حکم تابع موضوع می‌باشد؛ یعنی اگر یک کافر حربی دست از جنگ با حکومت اسلامی کشید و مسیر خود را تغییر داد، طبق آیه نهم انفال، مسلمانان نیز باید از درِ صلح وارد شوند و به خداوند توکل نمایند؛ حتی اگر صلح آنان تاکتیکی نیز باشد، بهتر است مسلمانان صلح را بپذیرند و جنگ با آنان را متوقف نمایند. از منظر فقهی، دولت اسلامی مکلف است، روابط خود را تنها با دولت‌های کافر حربی نفی نموده و تعامل با دولت‌های دیگر را تقویت و تعمیق نماید.

یکی از مهم‌ترین خطرهای پیش روی هر حکومتی، بازگشت‌پذیری آن حکومت از اهداف، ارزش‌ها و اصل آن حکومت است. از آنجا که نظام ولایت فقیه مبتنی بر ولایت فقیه است، در این تحقیق به ظرفیت‌های نهاد ولایت فقیه در مواجهه پیشگیرانه با چالش بازگشت‌پذیری با روشی توصیفی - تحلیلی از دو جهت پرداخته شده است: یکی از جهت ویژگی‌ها و صفات ولی فقیه، و دیگری کارویژه‌ها و اختیارات ولی فقیه. در قسمت اول ثابت شد از آن جهت که ولایت ولی فقیه در امتداد ولایت خدای متعال و معصومین(ع) است، در این نوع از حکومت، بزرگ‌ترین ضمانت اجرایی قوانین، همین متشرع بودن مردم و جامعه خواهد بود. چراکه عمل به قوانین را در قالب تکلیف شرعی قلمداد می‌کنند. از این‌رو تخلف از قوانین و مقررات و تمرّد از اوامر و نواهی حکومت و یا شورش علیه حکومت، به حداقل خود خواهد رسید و جلوی این نوع از چالش‌ها که به نوبه خود در بازگشت‌پذیری نظام ولایت فقیه نقش به‌سزایی دارد را خواهد گرفت. برخورداری نهاد ولایت فقیه از مشروعیت الهی موجب ظرفیت‌های متعددی ازجمله ایجاد مقبولیت و اطاعت‌پذیری در جامعه اسلامی را به دنبال خواهد داشت که فقدان آنها چالش اساسی در بازگشت‌پذیری برای هر حکومتی خواهد بود. در قسمت دوم ثابت شد که وظیفه سیاست‌گذاری کلان، نظارت و حفظ اهداف و ارزش‌ها برای ولی فقیه، این ظرفیت را ایجاد می‌کند که با سیاست‌گذاری صحیح مبتنی بر شریعت، در مسیر تعالی و اهداف نظام اسلامی، رویکرد جامعه را به سمت اهداف اولویت‌دار هدایت کند و این امر باعث می‌شود رویکرد جامعه به سمت معضل اولویت‌دار متمرکز شده و جلوی چالش بازگشت‌پذیری از این ناحیه را بگیرد. همچنین ثابت شد کارویژه نظارت و حفظ اهداف و ارزش‌ها می‌تواند به صورت پیشگیرانه جلوی بازگشت‌پذیری نسبت به مبانی، اهداف، ارزش‌ها و در نهایت اصل نظام را بگیرد.

درپی گسترش اندیشه تجدد در دوره پهلوی اول و با همزمانی تغییر شرایط سیاسی و اجتماعی جامعه و افزایش آگاهی‌‌ها نسبت به غرب، نسل جدیدی از روشنفکران شکل گرفته‌‌اند که در عین دسترسی و مطالعه فراوان آثار تاریخی، با لایه‌‌های عمیق‌‌تری از فرهنگ و تمدن غربی آشنا بوده‌‌اند. پژوهش حاضر با هدف فهم و تبیین اندیشه سیاسی یکی از مهم‌ترین روشنفکران این دوره یعنی سید فخرالدین شادمان، بر آن است در قالب نظریه منطق درونی اسپریگنز، به این پرسش پاسخ دهد که شادمان بحران سامان سیاسی را چگونه دلیل‌‌یابی کرده و برای برون‌‌رفت آن چه تجویز آرمانی ارائه کرده است؟ یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که مسئله اساسی شادمان، نفوذ فرهنگی- سیاسی تمدن فرنگی است. به نظر وی این مسئله ناشی از وجود و ادامه حیات فوکولی و مبلغ فرنگی می‌‌باشد. از همین‌رو، وی نوسازی جامع و نظام‌مند ساختار جامعه ایران بر پایه حفظ زبان کامل فصیح ملی (فارسی) و أخذ تمدن فرنگی با میل و احتیاط را به عنوان نظم آرمانی ترسیم نموده و راهکارهای تربیت ملی، فراگیری مقدمات تمدن غربی، لغت‌سازی، ترجمه درست، داشتن جرأت شناخت و نترسیدن از هیچ فکر و عقیده‌‌ای، و اعزام ایرانی ایران‌‌شناس فارسی‌‌دان به فرنگ را به عنوان راهکارهای خروج از بحران تجویز می‌‌کند. این راهکارها حاکی از آن است که شادمان توجه به دستاوردهای تمدن بشری را به امر خودباوری، حفظ اصالت و هویت خودی پیوند زده و با پیش کشیدن ضرورت برخورد فعال با غرب به شکلی عالمانه و دغدغه‌مندانه، بر لزوم درک صحیح از مسائل پیشرفت و طراحی راهبردهای سازگار و برخواسته از فرهنگ خودی تأکید می‌نماید.

توجه به امر سیاست و سلامت بر مبنای حکمت متعالیه، در راستای بهبود نظام سلامت و آموزش پزشکی کشور، جایگاه بنیادین داشته و امکان تلفیق و پیوند تعالیم دینی و پزشکی مدرن توسط دولت متعالیه جهت نگرش همه‌جانبه به سلامت، از امور ضروری است. در این راستا، هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه طب متعالیه در فلسفه سیاسی اسلام بوده و با روش توصیفی- تحلیلی نشان داده شد که در چارچوب نگرش فلسفه سیاسی، و با بهره‌گیری عمیق از مبانی تفکر اسلامی (قرآن و سنّت) می‌توان شالوده‌ای محکم برای تعالی ابعاد وجودی انسان‌ها ایجاد نمود و چالش‌های نظام سلامت را با یاری گرفتن از طب متعالیه، اصلاح کرد. چراکه در نظام اسلامی انتظار بر این است که به سلامت و بهداشت از جنبه متعالی و اسلامی نیز توجه شود. از این‌رو توجه به امر سیاست و سلامت بر مبنای حکمت متعالیه، در راستای بهبود نظام سلامت و آموزش پزشکی و تلفیق و پیوند تعالیم دینی و پزشکی مدرن توسط دولت متعالیه، جهت نگرش همه‌جانبه به سلامت از امور ضروری است. طب متعالیه از آنجایی که علمی ذوساحتین بوده دارای ابعاد مادی و معنوی است و متشکل از بینش‌ها و ارزش‌هاست، که می‌تواند جایگزین سلامت مدرن که نگاهی تک ساحتی و پوزیتیویستی به انسان دارد، گردد. از شاخصه‌های فلسفه اسلامی سلامت و سیاست این است که از لحاظ ظاهری دارای ابعاد کنشی و رفتاری و از آثار معنوی آن، تعالی در سلامت نفسانی، روحانی و قلبی است؛ که در سلامت افراد و دولت نقش بسزایی دارد. از این‌رو فلسفه اسلامی سلامت و سیاست دربرگیرنده سلامت جسمی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... می‌باشد که نشان از ملازم و مکمّل بودن آنهاست که حضور فعال، دوراندیشی و حزم دولتمردان را در راستای توجه اساسی و پیاده نمودن طب متعالیه را در جامعه، می‌طلبد.

هدف پژوهش حاضر بررسی قدرت سیاسی پیامبر اسلام(ص) در دوران رسالت ایشان در مکه است. پژوهش بر این فرضیه استوار است که پیامبر از اولین روزهای آغاز رسالت خود تا واپسین روزهای حضورشان در مکه، در مسیر تولید و تثبیت یک قدرت و اقتدار شکوهمند، جهت ترویج و نهادینه کردن دین اسلام و فضایل اخلاقی بودند. نوع ارائه اسلام و قرار دادن شرط پذیرش ولایت حضرت توسط نومسلمانان، استفاده از قدرت عشیره‌ای در مسیر اسلام، به خدمت گرفتن افراد صاحب نفوذ و دارای قدرت در مسیر رسالت و جذب و استفاده از قدرت جناح‌های مختلف اعم از قحطانیان و عدنانیان، حاکی از نگاه ویژه ایشان به قدرت است. در این پژوهش نگاه واقع‌گرایانه پیامبر اسلام(ص) به قدرت بررسی شده و مسأله پژوهش نه از نظر مشروعیت قدرت پیامبر(ص)، بلکه از منظر پیامبر(ص) به عنوان یک انسان و بشر عادی تحلیل می‌شود که برای رسیدن به یک هدف مقدس، باید قدرت مورد نیاز خود را تولید نماید. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که اولاً، نگاه پیامبر اسلام(ص) به قدرت و تولید آن منفی نبود؛ ثانیاً قدرت برای پیامبر(ص) یک ابزار بود، برای رسیدن به اهداف بالا و والا و فی‌نفسه، قدرت برای ایشان هیچ‌گونه ارزشی نداشت؛ ثالثاً، پیامبر(ص) برای رسیدن به قدرت و تولید اقتدار، دارای اصول و مبانی خاص خود بود، ازجمله اینکه برای رسیدن به قدرت، هیچ‌گاه از ابزار غیر‌اخلاقی استفاده نکرد.

هدف پژوهش حاضر بررسی ویژگی‌های یک نظام قانونگذاری مطلوب از منظر علامه محمدتقی جعفری است. سوال اصلی این است که هدف این نظام، واضعان و در نهایت، ضمانت اجرایی که استفاده می‌کند، چه باشند تا منافع و مصالح همه رعایت شود. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که یک نظام قانونگذاری خوب از نگاه علامه جعفری نیازمند هدف والا، واضع آگاه و ضمانت اجرای موثر است. در خصوص هدف والا، ایشان معتقد است که برقراری نظم و فقدان نزاع اگرچه خوب است، اما کافی نیست. حقوق باید تلاش کند تا اهداف بزرگ‌تری را برآورده کند. تعالی و رشد استعدادهای انسانی به همراه تلاش برای وحدت در حقوق برای همگان، در این قسمت مطرح می‌شود. به عبارت بهتر، اولاً یک نظام قانونی مطلوب باید در تلاش باشد تا علاوه‌بر فراهم آوردن نظم و امنیت، قابلیت‌های انسان‌ها را نیز شکوفا کند. ثانیاً، نه‌تنها تمام حوزه‌های زندگی فرد باید تحت مدیریت یک اندیشۀ قانونی واحد باشد، بلکه در سراسر جهان نیز تنها یک اندیشه بر همه حاکم باشد، تا تعارض‌ها کمتر شود. در مورد ویژگی‌هایی که واضع قانون باید دارا باشد، ایشان ابتدا به آگاهی جامع او نسبت به مشخصات و نیازهای تابعان خود اشاره می‌کند و سپس بر دور بودن او از پیوندهای شخصی، جناحی، قومی و... تاکید می‌نماید. در نهایت، ایشان به هنگام بحث در مورد ضمانت اجرا معتقد است که تعلیم و تربیت جامعه در راستای ارتقای فرهنگ قانون‌پذیری از یک طرف، و توجه کافی به تقویت بازدارندگی در درون هر فرد از طرف دیگر، نقش بسیار موثری در موفقیت یک نظام قانونی دارد. از این رهگذر، احتیاج کمتری به ضمانت اجراهای بیرونی خواهد بود.

در میان رویکردهای مختلف و منظرهای متفاوت به انسان، فهم ادیبان و شعرا از این مفهومِ پیچیده و چندبعدی، ازجمله رویکردهایی است که می‎تواند ما را به درک بهتری از مفهوم انسان رهنمون شود؛ زیرا شاعر امکان بازنمایی یک مفهوم در شعر خود را در عالی‎ترین و لطیف‎ترین تعابیر در اختیار دارد. از این طریق با بازخوانی یک شعر می‎توان به فهمی دقیق از یک مفهوم در زمانه شاعر رسید. اینکه انسان سیاسی چگونه نزد ادیبان بازنمایی می‌شود، مسئله بسیار مهمی است که زاویه و بعد جدیدی از دانش انسان‎شناسی را می‎گشاید. در این پژوهش براساس روش توصیفی- تحلیلی تلاش می‎شود به این پرسش پاسخ داده شود که دو شاعر نامی ایران یعنی احمد شاملو از دوره معاصر و حافظ از دوران کلاسیک، چه تصویری از انسان و انسان سیاسی ارائه می‎دهند؟ نتایج نشان می‎دهد که هر دو شاعر به مقوله انسان اسطوره‌ای، نگاهی ویژه دارند و تلاش می‎کنند تا جایگاه انسان در عالم هستی را تعریف و تعیین کنند. حافظ در جستجوی انسان کامل بوده که بردبار، صبور و امیدوار است؛ اما شاملو در جستجوی انسان زمینی‎شدۀ مبارز و سلحشور است که می‎تواند جهان پیرامون خود را بسازد؛ دو رویکرد متفاوت که در سیاست بهره‎های متفاوتی را به نمایش می‎گذارد. تحول سیاسی اجتماعی در دوره حافظ در سطح حداقلی، و تلاش برای تغییر و تحول اجتماعی در دوره شاملو در سطح حداکثری است. مقوله هویت، عنصر سوم و برجسته در شعر هر دو شاعر به ویژه حافظ است، که در امر اجتماع و تحول آن بسیار اهمیت دارد. برای حافظ دوگانه عقل و عشق (دل) همواره یک منازعه بوده است و تلاش می‎کند تا تصویری روشن برای انسان خموده در فضای بی‌تفاوتی ایجاد کند. شاملو نگاه انسان ایرانی را ارتقاء می‎دهد و با رویکردی فرا ایرانی به مقوله انسان، سطح متفاوتی از تفسیر از انسان را برای جامعه زمانه خود صورت‌بندی می‎کند.

هدف پژوهش حاضر واکاوی سیاستگذاری فرهنگی در مسأله آسیب‌های اجتماعی، با مطالعه عملکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت حسن روحانی است. بدین منظور با طرح این سؤال اصلی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت حسن روحانی با برخورداری از مولفه‌هایی مانند فرهنگ، هنر، دین و رسانه برای مسأله آسیب‌های اولویت‌دار (اعتیاد، فضای مجازی و فساد اخلاقی، طلاق، حاشیه‌نشینی و نقاط بحرانی شهری) چگونه عمل کرده است؟ از طریق نمونه‌گیری هدفمند، اطلاعات 17 نفر از افراد صاحب‌منصب در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی با مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته گردآوری و تجزیه و تحلیل شد. همچنین با استفاده از روش نظریه برخاسته از داده، مدل صحیح سیاست‌گذاری فرهنگی در مسأله آسیب‌های اجتماعی طراحی گردید. در تحقیق حاضر، مقوله‌های تضادهای قومی و مذهبی، توسعه فعالیت‌های قرآنی، ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فرهنگی و سرزمینی، توسعه نهاد خانواده، جایگزینی ارزش‌های انقلابی به جای ارزش‌های لیبرالی و سکولار و فقدان شناخت منظومه فکری امام و رهبری در متولیان فرهنگی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نتایج نشان داد که مدل سیاستگذاری فرهنگی از سوی خبرگان باید مطابق با راهبردهای مبتنی بر پاسخ به نیاز مخاطب صورت گیرد، تا ضمن کمک به مسأله آسیب‌های اجتماعی، به افزایش سرمایه و اعتماد اجتماعی، نشاط و امید اجتماعی، بهبود حکمرانی خوب در حوزه‌های فرهنگی، هنری، رسانه‌ای، توسعه فرهنگ دینی و دستیابی به جامعه‌ای اخلاقی و دیندار منجر شود.

هدف پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش اصلی است که:‌ علم سیاست در ایران پس از انقلاب اسلامی، دارای چه قالب‌های معرفت‌شناسانه و هستی‌شناسانه بوده و این امر چه تأثیری در اولویت‌های ساختاری نظام سیاسی داشته است؟ پژوهش بر این فرضیه استوار است که علم سیاست در ایران پس از انقلاب اسلامی، ماهیت هنجاری داشته و این امر منجربه اولویت‌یابی برخی از مفاهیم مانند الهام‌بخشی، صدور انقلاب و هویت‌یابی شیعیان و گروه‌های انقلابی در آسیای جنوب غربی شده است. در تبیین پژوهش حاضر از نظریۀ آموزش هنجاری و انقلاب اسلامی ایران استفاده شده است. روش‌ پژوهش تحلیلی- تبیینی بوده و نتایج حاکی از آن است که هنجاری شدن علم سیاست در ایران پساانقلاب اسلامی بود که بر ساختارهای سیاسی تاثیر نهاده و اولویت‎ها را تغییر داد. در نتیجه کارآمدی این دانش در فضای کنش، مطلوبیت لازم را نداشته و با سردرگمی اندیشمندان و کنشگران این کژکارکردی شدت یافت. قالب‌های گفتمانی انقلاب ایران که در دیسیپلین علوم سیاسی انعکاس یافته، براساس جلوه‌هایی از هنجارهای ایدئولوژیک شکل گرفت. قالب‌های هنجاری و گفتمانی مبتنی بر هویت مقاومت، آثار خود را در فرآیند امنیت‌سازی منطقه‌ای به‌جا گذاشت. هنجارهای سیاست خارجی ایران دارای ریشه‌های تاریخی بوده و معطوف به نشانه‌هایی از مقاومت، رویارویی با بازیگران تهدیدکننده و نیروهای گریز از مرکزی می‌باشد که به قواعد هنجاری توجه چندانی مبذول نداشته‌اند. علم سیاست در ایران پس از انقلاب اسلامی تحت تأثیر فضای اجتماعی و ساختاری قرار گرفت. از آنجایی که ایران بعد از انقلاب با نشانه‌هایی از بحران دائمی روبرو بوده، بنابراین علم سیاست به گونۀ تدریجی و در فضای بحران آبدیده شد. نقش‌یابی علم سیاست از این جهت اهمیت دارد که بسیاری از قالب‌های معنایی و مفهومی آن با مفاهیم تاریخی و ارزشی جمهوری اسلامی همخوانی داشته است. پیوند قالب‌های هنجاری انقلاب با آموزه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از این جهت اهمیت دارد که توانست زمینۀ توسعۀ دانش برای شناخت و مقابله با تهدیدات را فراهم سازد.