جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع رساله ی حاضر، رابطه ی مفهومومطابق آن، ازحیث وحدت وکثرت است. برمبنای وحدت مفهوم ومصداق ولحاظ ذاتی یا عرضی بودن مفهوم نسبت به مصداق،مفهوم ومصداق دروحدت وکثرت،مختلف می شوند. مهمترین پرسش هایی کهدراین پژوهش به آنها پاسخ داده می شود،عبارتند از: 1-آیا وحدت مفهوم از وحدتمصداق حکایتدارد؛ 2-آیا کثرت مصداق، مستلزم کثرتمفهوم است؛ 3-آیا وحدت مصداق مستلزم وحدت مفهوم است؛4-آیا کثرت مفهوم، ازکثرت مصداق، حکایت دارد. تاکنون اگرچه امتناع انتزاع مفهوم واحد ازمصادیق متباین ونیزانتزاع مفاهیم کثیرازمصداق واحد، مفروض دانسته شده وازمبادی اثبات مسائلی قرارگرفته؛ ولی رابطه مفهوم ومصداق ازحیث وحدت وکثرت، تبیین نشده است. تحقیق دراین مساله، دراصول ومسائل فلسفی وعرفانی تاثیر مستقیم دارد و هدف اصلی این تحقیق،مساله ی توحید است. روش انجام تحقیق، تحلیل مفهومی، روی آورد تحلیلی- منطقی وتحلیل گزاره ای است. مهمترین نتایجی که این پژوهش به آنها دست یافته، عبارتند از: 1-وحدت مفهوم ذاتی، ازوحدت مطابق آن، حکایت دارد؛ 2-کثرت مفهوم ذاتی ، ازکثرت مطابق آن حکایت دارد، همان طور که کثرت مطابق خارجی مفهوم ذاتی، مستلزم کثرت مفهوم است؛ 3- وحدت مفهوم عرضی ،از وحدت معروض،حکایتی ندارد وکثرت معروض،مستلزم کثرت آن مفهوم نیست؛ 4- مفهوم واحد نمی تواند ازهمه ی حقیقت خارجی حکایت نماید؛ بنابراین مفاهیم کثیر،ازوحدت مصداق وجود، انتزاع می شوند؛5- مهمترین نتایج فرضیه های تحقیق،توحید ذاتی ،توحید صفاتی و توحید افعالی است.

نشست بررسی و نقد کتاب پژوهشی در فلسفه علم دانشمندان مسلمان، با حضور دکتر احد فرامرز قراملکی، استاد فلسفه دانشگاه تهران، دکتر غلامرضا ذکیانی ، استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی ، خانم دکتر نادیا مفتونی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه تهران و مؤلف این کتاب و دکتر مالک شجاعی جشوقانی برگزار شد.

هدف از نگارش این پایان نامه بررسی آثار خداباوری از حیث نوع رابطه ای که با خدا به میان می آورند می باشد لذا سعی در پاسخ یابی به سوالی چون : کدامیک از سه نوع خداباوری شخص انگار ، انتزاعی - فلسفی و کلامی ارتباط نزدیکتر ، شخصی تر و یا انسانوارتری با خدا برقرار می کنند . براساس فرضیه تحقیق خداباوری های شخص اگار و کلامی نسبت به خداباوری انتزاعی - مفهومی - فلسفی ارتباط نزدیکتر ، شخصی تر و انسانوارتری با خدا برقرار می کنند . تحقیق حاضر که به روش کتابخانه ای انجام یافته مشتمل بر شش فصل است در فصل اول کلیاتی در زمینهی طرح مساله ، روی آورد و روش تحقیق مطرح خواهد شد . در فصل دوم ، خداباوری شخص انگار بیان شده است این فصل و فصل بعدی به گونه ای تنظیم شده است که زمینه ی بررسی خداباوری مفهومی و انتزاعی هم فراهم شود . فصل سوم به بررسی آثار خداباوری شخص انگار می پردازد . فصل دوم و سوم ، در قالب مفاهیم دوگانه ارائه می شود تا امکان مقایسه ی خداباوری ها فراهم شود بدین بیان که نشان دهد کدام خداباوری به کدامیک از دو مفهوم نزدیکتر است فصل چهارم تاریخچه ای از خداباوری انتزاعی - فلسفی ارائه می دهد کامهای اصلی مفهومی - انتزاعی شدن خداباوری و انواع اوصاف الهی در این فصل آورده شده اند البته این تحقیق خداباوری فلسفی را در فلسفه اسلامی و حکمت متعالیه دنبال نکرده است . فصل پنجم تاریخچه ای از خداباوری کلامی در فرهنگ اسلامی ارائه داده است در این تاریخچه ، اوصاف الهی از دیدگاه متکلمان بررسی شده و در پایان با مقایسه ی جدول اوصاف الهی از دیدگاه فیلسوفان و متکلمان تبینی ارائه شده است فصل ششم به نتیجه گیری اختصاص یافته است نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد خداباوری شخص انگار نسبت به خداباوری انتزاعی - فلسفی ، به لحاظ آثار ، باتفرد ( در مقابل میانمایگی) ، بودن ( در مقابل داشتن ) ، شناخت واقعی ( درمقابل شناخت بدلی ) ، باخودیگانگی ( درمقابل از خود بیگانگی ) ، نداء ، نجوا و دعا ( در مقابل توصیف ) ، قرابت بیشتری دارد . خداباوری کلامی نیز نسبت به خداباوری انتزاعی - فسلفی رابطه ی شخصی و انسانوارتری ارائه می دهد.

رهیافت های روایی و کلامی دو منبع عمده امامت شناسی است. موضوع این تحقیق، بررسی و تطبیق مسایل امامت یعنی تعریف، ضرورت، عصمت و جایگاه امام همراه با تحلیل گزاره ای و مفهومی برای رصد وفاق ها و خلاف ها در این دو رهیافت، است. شیخ مفید امامت را تقدم در مقتضای طاعت و متأخرین آن را ریاست عامه در امور دین و دنیا بر سبیل خلافت از پیامبر برای شخصی از اشخاص و بحق اصالت در دار تکلیف تعریف کرده اند. این تعریف به تدریج با افزودن مقوماتی تکمیل شده است. رهیافت روایی امامت را عهد الهی برای انسانی عادل، حجّت، معصوم، دارای ولایت، منصوب الهی و مفترض الطاعه می داند. این دو تعریف از حیث مقوّمات نسبت عموم و خصوص من وجه دارند. ضرورت امام در رهیافت کلامی با دلایلی همچون برهان لطف، بدیهی بودن تشکلیل حکومت، اجرای حدود و حفظ نظام اسلامی و وجوب دفع ضررهای عظیم اثبات شده است؛ لکن رویکرد روایی ضرورت وجود امام را حجّت الهی بودن امام و این که امام واسطه فیض الهی و علت مبقیه عالم هستی و نیز زمام دین و نظام مسلمانان به وی است، بیان می کند. ادله اثبات ضرورت وجود امام در دو رویکرد روایی و کلامی نیز نسبت من وجه دارند. دو رهیافت روایی و کلامی در دامنه عصمت امام اختلافی چندانی ندارند. ممکن الخطا بودن امت، واین که حفظ تعلیم شریعت وظیفه امام است سه دلیل عمده ضرورت عصمت امام در متون کلامی است. رهیافت روایی عصمت را شرط امامت و آن را امر مسلمی برای امام می داند. هر دو رهیافتتأکید می کنند که عصمت منشأ الهی داشته و اختیار انسان را سلب نمی کند. مواردی که در خصوص منزلت و جایگاه امام در منابع کلامی بیان شده، برخی مانند مفترض الطاعه بودن امام منشأ روایی داشته و بعضی دیگر مانند ریاست عامه عقلی هستند. افزون بر این موارد رهیافت روایی جایگاه الهی و قدسی برای امامت بیان می کند. در این رهیافت امام، حجّت الهی و نور عالم هستی است

یکی از مهمترین و نافع ترین آگاهی ها به بیان اکثر علما، فیلسوفان و عارفان آگاهی به خود است به گونه ای که یکی از دو شعار اصلی سقراط، حکیم و معلم بزرگ یونانی نیز همین بود: «خود را بشناس». سورن کرکگور و باباافضل کاشانی دو فیلسوفی بوده اند که بحث محوری فلسفه شان خودآگاهی بوده است لذا در این رساله به بررسی هویت معرفتی علم به خود از دیدگاه این دو فیلسوف پرداخته می شود. فلسفه کرکگور به عنوان تقابل با فلسفه هگل، شناخته می شود زیرا که کرکگور معتقد است که حقیقت همان انفسی بودن است. وی شدیداً روش فهم آفاقی را دفع می کند و تنها راه رسیدن به ایمان و خودآگاهی را تفکر انفسی می داند که منجر به سیر باطنی می شود. مراحل خودآگاهی پس از مرحله استحسان از نظروی شامل مرحله اخلاق عقلانی، اخلاق دینی و مسیحیت یا ایمان است. کمال «خود » از نظر وی در رسیدن به خداوند است. اما در مرحلة ایمانی، فرد به فراتر از «خود» می رسد. مفاهیم اضطراب، ناامیدی و گناه در نظر کرکگور، عواملی هستند که منجر به جهش به مرحله بعد یا قبل در مراحل خودآگاهی می گردند. باباافضل بهترین راه رسیدن به خودآگاهی را از طریق فلسفه می داند. در واقع طریقة باباافضل را می توان تلفیق بین فلسفه و عرفان و عقل و عمل دانست اما تفاوت وی با دیگر عارفان در این است که آنها در توجیه عرفان نظری خویش از فلسفه مدد می جویند اما بابافضل راه رسیدن به عرفان حقیقی که همان خودآگاهی است را از راه فلسفه می داند. باباافضل برای عقل نقشی با اهمیت قائل است و تفکر عقلانی را حائز اهمیت می داند. با این تفاوت که وجود عقل از نظر وی، آگاهی و دانستن «خود» است و علم آفاقی از نظر وی زمانی معتبر است که با علم انفسی بتوان به آن رسید. زیرا که انسان تمامی موجودات را در درون خویش دارد و راه رسیدن به علم آفاقی نیز از خودآگاهی می گذرد. بابا افضل نیز مراتب آدمیان را در خودآگاهی شامل سه مرحله ناقصان ناستوده ، ناقصان پسندیده و مرحله اقصی می داند. این دو متفکر در تأکید بر خودشناسی و انفسی بودن حقیقت دارای وفاق هستند ولی در طریقه رسیدن به خودآگاهی دارای تفاوتهایی می باشند.

سفر به زمان و ورود به عوالم موازی جهان ماده يكی از مسائل كلان فيزيی مدرن است كه تحقق آن به دنبال تئوری «نسبيت انيشتين» و در سايه عبور از درگاه هايی چون سياه چاله ها و كرمچاله ها رنگ امكان به خود گرفته است، اما قوانين حاكم بر ماده امكان سفر به زمان را تا حد امتناع تنزل می دهند؛ زيرا مولفه مشتری روش های مذكور، رسيدن سرعت جسم به حد سرعت نور است و رسيدن به اين سرعت بر طبق قانون نسبيت مستلزم ميل كردن جرم جسم به بی نهايت و به تبع آن امتناع فيزيكی برای جابه جايی چنين جرمی است. از اين رو سفر به زمان تاكنون در حد يك معمای علمی ذهن نواز باقی مانده است. عبور از زمان از نگاه مولانا فرآيندی است كه در دامنه «معراج» قابل تحقق است و در دو حالت دفعی و تدريجی به وقوع می پيوندد. نكته در خور توجه آن است كه مولانا مانند فيزيک دانان امروز عبور دفعی از حصار زمان را از طريق سياه چاله های آسمانی ممكن می داند اما توجه وی به انضباط ذهنی- روانی مسافر زمان و اينكه عبور از زمان مستلزم داشتن هويت غيرزمانی و حواسی گسترده است، ديدگاه او را از فيزيک دانان متمايز می كند. ابتنا و گره زدن ديدگاه مولانا بر اَبَرنظريه نسبيت در فيزيک می تواند به رخنه پوشی ديدگاه های فلسفی- عرفانی ما و به تبع آن به يك جهش كلامی بينجامد.

رویکرد مساله محور یکی از شیوه های اثربخش «تدبر در قرآن» است. این رویکرد در برابر رهیافت موضوع محور و رهیافت مفهوم محور به کار می رود. بررسی تاریخی روی آوری مفسران به آیه 97 سوره نحل نشان می دهد که نداشتن رویکرد مساله محور موجب شده است که بسیاری از آنها بدون ذکر هیچ نکته ای از این آیه گذر کنند و بسیاری نیز که به تفسیر آیه پرداخته اند فقط به بیان نکات پراکنده و بدون انسجام اکتفا نمایند. این پژوهش روشن کرده است که تاکنون تنها سه تن از مفسران، مواجهه مساله محور با این آیه داشته اند و توانسته اند بدین شکل به مقومات و خصوصیات حیات طیبه دست یابند. در این مقاله پس از تحقیق در مفاد این آیه، 12 مساله مهم و شایسته پژوهش مرتبط با این آیه ارائه شده و به اجمال برای برخی از آنها روش صحیح حل آنها بیان شده است.

گفتگوی این شمارۀ قبسات به موضوع فلسفه دین اختصاص دارد شرکت کنندان در این گفتگو عبارتند از از دانشوران: آقای دکتر فون اتیگن –کشیش و متخصص در رشته تئولوژی از آلمان که مدتی است جهت تدریس کلام در سطوح دانشگاهی در ایران حضور دارند- آقای دکتر غلامرضا اعوانی، حجة الاسلام و المسلمیین علی اکبر رشاد و آقای احد فرامرز قراملکی، در این نشست علمی، پیرامون امکان یا دشواریهای ارائه تعریف واحد از فلسفه دین، و تلفیقهای گوناگون از این دانش و تمایزات فلسفه دین و کلام جدید بحث شده است.

نوشتار حاضر به معرفی و نقد اجمالی "زبان دین" تالیف آقای امیرعباس علیزمانی می پردازد. در معرفی ساختار کلی کتاب، عناوین عمده، روی آورد مولف در طرح بحث و شیوه و روش وی گزارش می شود و در نقد اجمالی با بیان مواضع توفیق نویسنده و موارد شایان تحسین، به طرح نمونه هایی از خلل و نقصان صوری و محتوایی پرداخته می شود.

گزارش تجربه گونه امیرمؤمنان علی(ع) از شناخت خدا به سست شدن عزیمت ها وگشوده شدن بسته ها راهی نو در خداشناسی است. مواجهه شارحان نهج البلاغه با این روایت، مسأله تحقیق حاضر است. بررسی تطبیقی شروح نهج البلاغه مواضع اختلافی و اشتراکی آنان در فهم کلام امام علی(ع) را توصیف و تبیین میکند. آنان با سه رهیافت درون دینی، فلسفی و کلامی به تقریر و تحلیل شناخت خداوند به فسخ عزایم پرداخته اند. تفسیر روایت به شناخت از طریق معرفت نفس، حاصل رهیافت درون دینی است که بر اساس آن، تجربه حضور تدبیر الهی در خویشتن به دست میآید.این رهیافت مبتنی بر برخی از آیات قرآن وروایات معصومین (ع) است که عده ای از شارحان بدان استناد جسته اند. رهیافت فلسفی مفاد روایت را به برهان وجوب و امکان تحویل میدهد و رویکرد کلامی، آن را به برهان حدوث برمیگرداند. شارحان نهج البلاغه در بیان مدلول طریق فسخ عزایم نیز اختلاف دارند. اثبات صانع، اثبات تدبیرالهی، قدرت الهی و یکتایی خداوند، نتیجه این طریق دانسته شده است.