جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ملاصدرای شیرازی همان گونه که با استفاده از روشهای فکری پیش از خود، به نقطه اوج تفکر اسلامی یعنی حکمت متعایه نایل آمد، در عرصه تفسیر و قرآن پژوهی نیز با به کارگیری شیوه ها و رویکردهای گوناگون مفسران پیش از خود، در اندیشه تفسیر متعالی بود. گرچه او در این امر توفیق کامل نیافت ولی به تفسیر برخی از مهمترین آیات و سوره های قرآن کریم موفق شد. البته همین تفسیر ناتمام تفسیر القرآن الکریم به لحاظ محتوایی از پرمایه ترین و ژرف ترین وب ه لحاظ روشی از جامع ترین تفاسیر موجود است. این پایان نامه که با هدف شناخت و معرفی تفسیر و اندیشه های تفسیری ملاصدرا، نگارش یافته و در دو بخش به مبانی و اصول تفسیر و روش شناسی تفسیر وی می پردازد. در بخش مبانی و اصول که در هشت فصل فراهم آمده، نخست درباره معنای مبانی و اصول تفسیر قرآن به روش علمی بحث شده و سپس مهمترین مبانی و اصول تفسیر قرآن در نگاه ملاصدرا از لابلای تفاسیر و سایر آثار او، استخراج و مورد تجزیه و تحلیل و نقد و نظر قرار گرفته است. مهمترین این مبانی و اصول از این قرار است: ‎1. ظاهر و باطن داشتن قرآن. ‎2. تفسیر و تأویل داشتن قرآن. ‎3. متمایز بودن تفسیر به رأی از فهم قرآن. ‎4. وجود شرایط ویژه برای درک و فهم معانی و اسرار باطنی قرآن. ‎5. ذومراتب بودن حقیقت وحی و اختصاص برخی از آن به پیامبران الهی و شریک بودن اوصیا وائمه هدی و برخی عرفای کامل و اولیای الهی در برخی مراتب دیگر با آنان؛ مراتبی که به الهام معروف است. ‎6. به کار رفتن زبان رمز و اشاره در قرآن برای القای اسرار غیبی و حقایق متعالی به عرفای ربانی و اولیای الهی. ‎7. منوط بودن درک و فهم متشابهات قرآن به میزان رسوخ در علم و طهارت باطنی و الهام های ربانی. بخش دوم با عنوان روش شناسی تفسیر قرآن از دیدگاه ملاصدرا، در چهار فصل، نخست درباره معنای روش تفسیری و تمایز آن از گرایش و تنوع هر یک سخن رفته، سپس به معرفی آثار تفسیری ملاصدرا و منابع آموزه ها و اندیشه های تفسیری وی و نیز روش های تفسیری از نگاه او و به طور ویژه روش تفسیری خود وی و جامعیت و ابعاد گوناگون آن پرداخته شده است. در پایان ضمن نتیجه گیری، پیشنهادهایی برای استفاده بیشتر از تفسیر و اندیشه های تفسیری ملاصدرا ارائه شده است.

این نوشتار با هدف ژرف نگری در آیه هایی که پایه فکری شیعه در امر ولایت و امامت حضرت علی (ع) به شمار می رود و برای پاسخگویی برخی از ایرادها در این زمینه آیات یاد شده را در سه گروه بررسی کرده است، گروه نخست به ولایت و امامت علی بن ابیطالب اشاره دارد گروه دوم به عصمت آن حضرت و دیگر معصومان (ع) دلالت دارد و گروه سوم آیه های فراوانی را که برتری امام را بیان می کند برشمرده است هم چنین روایتهای بسیاری از طریق اهل سنت نقل شده که آیه های هر سه گروه را تائید می کند.

قرآن کریم و مسألة استعمال الفاظ آن در بیش از یک معنا با این انگیزه آغاز شد تا راهی برای جمع میان تفسیرها و برداشتهای مختلف و چندگانه از برخی آیات را نشان دهد. این موضوع که بیشتر شکل توصیف و تحلیل به خود گرفته در شش فصل تنظیم شده است. مهمترین نکته فصل اول (کلیات) ارایه تعریفی خاص از معنا و تنقیح جایگاه بحث است و فصل بعدی نیز بر همین تعریف مبتنی شده است. در فصل دوم تا حدی تاریخچة بحث گزارش و سعی شده در ضمن آن تطوراتی که در حوز استعمال لفظ در بیش از یک معنا که یک اصطلاح سنتی و اصول فقهی است رخ داده، نیز گستره های این موضوع بررسی و برای خواننده معرفی شود. در فصل سوم میاحثی به بحث گذاشته شده که به گمان مؤلف نوع موضع گیری دربارة آنها در نتیجه بحث اثر مستقیم دارد. این مباحث عبارتند از: تأثیر ویژگی های گویندة سخن در نوع سخن او، تأثیر ویژگی های شنونده در نوع سخن گوینده، تأثیر تاریخ و جغرافیای قرآن بر استعمال لفظ در بیش از یک معنا، و تعدد معنا و معیارهای آن. فصل چهارم به گزارش دلایل موافقان و مخالفان استعمال لفظ در بیش از یک معنا اختصاص داده شده است. در این فصل که کاملا رنگ بحثهای اصول فقهی سنتی به خود گرفته است در مجموع پنج نظریه معرفی شده و ادله هر یک به اشاره یا تفصیل گزارش شده است. در فصل پنجم نمونه هایی از استعمال لفظ در بیش از یک معنا به صورت کاملا تحلیلی و توصیفی به بحث گذارده شده است و از طرح نمونه های نقضی نیز غفلت نشده است و بالاخره در فصل ششم نمونه هایی از این نوع استعمال در روایات رسیده از معصومان مورد تحلیل قرار گرفته است. در دو فصل اخیر همان تعریف ارایه شده از معنا در فصل اول به عنوان یک اصل بر تحلیل نمونه ها سایه انداخته است. در پایان این تحقیق در مجموع دو نتیجه گرفته شده است: نخست آن که نزاع میان دانشمندان در جواز و عدم جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا در بسیاری از حوزه هایش همچون مفهومها، مدلولهای التزامی، معانی باطنی، معانی کنایی، مجاز، استعاره و بخشی از مباحث ادبی،نزاعی لفظی می باشد. به این معنا که معانی برداشت شده در دایرة این حوزه ها مورد پذیرش همة مفسران اسلامی می باشد با این اختلاف که برخی آنها را از مصادیق استعمال لفظ در بیش از یک معنا دانسته و برخی این گونه ندانسته اند. دوم آنکه جواز و عدم جواز استعمال لفظ در بیش از یک معنا به صورت یک قاعدة کلی غیر مقبول می نماید. سپس دو ملاک برای جواز استعمال الفاظ قرآن در بیش از یک معنا معرفی شده است؛ یکی عدم ناسازگاری معانی متعدد لفظ با نصوص آیات محکم، دیگری عدم ناسازگاری با روایات قطعی معصومان علیهم السلام

پیامبر گرامی اسلام با تحمل سختی های فراوان توانست در بین مسلمانان اتحاد و برادری ایجاد نماید اما خودشان از اختلافاتی که بعد از وفاتشان اتفاق افتاد خبر داده بودند، روایاتی از پیغمبر (ص) نقل شده که مضمون آنها افتراق امت به 73 فرقه است که فقط یک فرقه به فلاح و رستگاری خواهد رسید که از آن فرقه با عنوان فرقه ناجیه یاد کرده اند. اکنون می بینیم وعده های پیامبر (ص) متحقق شده و امت به فرقه های مختلف متفرق شده اما همه فرقه ها خود را فرقه ناجیه می دانند. برای شناخت فرقه ناجیه دو راه وجود دارد 1- بررسی روایاتی که به بیان افتراق فرقه ها پرداخته اند و یافتن نشانه های فرقه ناجیه در درون همان احادیث 2- بررسی سایر روایات و ادله ای که در این راه می توانند ما را یاری کنند. با بررسی این ادله آنچه حاصل می شود این است که فرقه ناجیه همان متمسکان به قرآن و عترت پیامبرند و پیروان اهل بیت پیغمبرند که راکبان کشتی نجات امتند. این رساله تلاشی است در بیان و توضیح و اثبات روایات افتراق و مسائل مربوط به آنها و فرقه ناجیه.

چکیده ندارد.

تحقیق حاضر در سه بخش اصلی قرآن، علوم و معارف قرآن در نهج البلاغه تدوین و تنظیم شده است. بخش اول که عهده دار روشن نمودن جایگاه و منزلت و نقش قرآن در نهج البلا غه است، به تبیین و توضیح ویژگیها و اوصاف قرآن از دیدگاه نهج البلاغه، مفرسان و حاملان حقیقی این کتاب الهی، تضمینات، تنبیهات واشارات نهج البلا غه به آیات قرآن پرداخته است بخش دوم شخصیت تفسیری حضرت، میزان و چگونگی تفسیر آیات قرآن در نهج البلا غه با ذکر نمونه های از آن و شیوه های تفسیری حضرت را به بحث و بررسی می گذارد. این بخش هم چنین به تبیین و تعریف آن دسته از علوم قرآن که در نهج البلا غه مطرح شده است و نیز اعجاز و اخبار غیب قرآن از نگاه نهج البلاغه می پردازد در بخش سوم که معارف قرآن را در نهج البلا غه پی می گیرد، اهم موضو عات مطروحه در اصول پنجگانه دین در مکتب تشیع، از قرآن و نهج البلا غه گزارش شده است، آنگاه به تحلیل و بررسی میان این مباحث و ارئه استنتاج نهایی پرداخته شده است.

قرآن مجید اگر تنها کتاب آسمانی نباشد از آن جمله کتابهای آسمانی است که آموزه هایش با فرهنگ زمانش بیگانه نیست به گونه ای که آیات فراوانی از قرآن به بازتاب مؤلفه هایی از فرهنگ معاصران پیامبر(ص) با هدف خاص می پردازد، و همین امر دستاویز طرح فرضیه اثرپذیری قرآن از آن فرهنگ شده است. نوشتار حاضر به منظور تحقیق درباره این فرضیه، سامان یافته است. پس از مفهوم شناسی واژه های کلیدی، و بیان تاریخچه بحث، فرهنگ زمانه معرفی می شود و ویژگی های برجسته آن به تفصیل مورد بحث قرار می گیرد. در ادامه، دیدگاه کلی قرآن درباره این فرهنگ که حاکی از نارضایتی این کتاب مقدس از آن فرهنگ است، بیان می شود، نیز هدف از بازتاب فرهنگ جاهلی در قرآن ذکر می گردد. علاوه بر اینها، مشابهت فراوان قرآن با بخش دینی فرهنگ زمانه، جداگانه به بحث گذاشته می شود و این مشابهت، نه اثرپذیری از آن بخش، بلکه سرچشمه گیری قرآن و ادیان سابق از منبع واحد ارزیابی می گردد. مشابهت قرآن با فرهنگ محاوره وگفتگوی عصر جاهلی، ضرورتی عقلایی و گریز ناپذیر است، نیز مشابهت قرآن با مؤلفه هایی از فرهنگ زمانه که برخاسته از عقل سالم یا فطرت بیدار معاصران نزول قرآن بوده، بی ایراد است و قرآن از مؤلفه های جاهلانه فرهنگ زمانه اثر ناپذیر است. اینها هم نتایج برخی مباحثی است که در فصل جداگانه مطرح می شود. نقل و نقد خاستگاه طرح فرضیه اثرپذیری قرآن از فرهنگ زمانه و چگونگی سازگاری میان جاودانگی قرآن از یک سو و پرداختن این کتاب آسمانی به فرهنگ جاهلی از سوی دیگر نیز از مباحث این تحقیق است.

بررسی فلسفه و حقیقت عبادت از منظر قرآن کریم می باشد. رساله حاضر در دو بخش تدوین شده است. نویسنده در بخش اول پس از بررسی مفهوم عبادت و تفاوت آن با اطاعت، به آرای مفسّران اهل سنّت و شیعه در این مقوله اشاره می نماید، و در همین زمینه آرای ابن تیمیّه به عنوان نظریه پرداز فرقه وهابیّت مورد نقد قرار گرفته است. نویسنده به پیوند جهان بینی با عبادت و نقش ایمان در حقیقت عبادت و رابطه آن با عقل می پردازد و نتیجه می گیرد که آموزه های دین با عقل و ادراکات آن ناسازگاری ندارد. وی در بخش دوّم، در ضمن دو فصل پس از بررسی حکمت عبادت و این که پرستش غایت خلقت انسان است، به انگیزه های عبادت اشاره می نماید و آن را امری فطری ذکر می نماید و شرک را نوعی انحراف در پرستش می شمرد. در فصل دوّم به شرایط عبادت و زمینه های کمال آن، از جمله زمینه های درونی مثل معرفت و عوامل بیرونی مثل اماکن مقدّس و زمان های خاص مثل سحرگاهان، شب قدر و روزهای جمعه می پردازد.

خاندان شاذان در نیشابور اکثریت دانشور، فضیلت خواه، وکیل و محدث بوده اند. در آن میان ص ابو محمد علم الدین فضل بن شاذان بن خلیل نیشابوری بدون تردید یکی از استوانه های فرازمند و با شکوه و بسی ارجمند مکتب اهل بیت در سده سوم است. در منابع روایی، فقهی، کلامی و رجالی از موقعیت بی رقیب و ممتاز برخوردار و دیدگاهها و مواضع او به عنوان فصل الخطاب در قلمرو پیش گفته تلقی می گردد. زمان تولد و مدت عمر او مشخث نیست. اما با تکیه بر درگذشت او به سال ‎260 هجری و تحلیلها و کاوشهای تاریخی و رجالی، او متولد نیمه دوم از قرن دوم می باشد و جزو معمرین به حساب می اید. اینکه او ازدی بالاصاله و از قحطانیان یمن باشد در این رساله با دیده تردید نگریسته شده است. شرایط سیاسی و ناهمگونی های کلامی مرامی و فزونی روات مکتب خلافت در نیشابور، دشواری پویش و ره پویی او را به خوبی ترسیم می کند. او خود برخی گزارشها در ارتباط با فراز و فرودهای زندگی خویش داده است. امام حسن عسگری عیه السلام و رجالیان پس از او در طول قرنها او را ستوده اند و توقیع مذمت آمیز منسوب به امام عسگری علیه السلام در مورد او ساختگی و نتیجة توطئة عباسیان و غالیان است. او جزو صحابیان امام رضا و سه امام پس از او می باشد و دهها دلیل و قرینه و تجزیه و تحلیل در این که او جزوه صحابیان امام رضا علیه السلام است به چشم می خورند. راویان در حدود هجده نفره از او، اکثریت برخاسته از منطقه خراسانند که زیست و استقرار فضل بن شاذان را برای مدت طولانی در آن منطقه مسجل می سازد. برخی از دیدگاههای فقهی او در کتب اربعه شیعه با تلاش مشایخ ثقات گزارش شده است و دیدگاههای کلامی او در کتابهای ص الایضاح، ص العلل که از او به یادگار مانده است و ص الفصول المختاره قابل پیگیری است. در این رساله تقریبا به نحوی به تمامی این دیدگاههای پرداخته شده است. اکثریت نگاشته های صد و هشتادگانة او به نوعی بیانگر آسیب شناسی و دل مشغول بودن او به چالشهای برآمده در زمان و مکان او است و تألیفات او بیشتر به نقد مکاتب کلامی و فقهی آن برهه اختصاص یافته است. بدون استثناء تمامی رجالیان از زمان رجالی نامدار، شیخ کشی تا کنون توثیقات و تضعیفات او را مهم دانسته و به آن استناد جسته اند. برخی به خطا یا به عمد سخنانی را مانند اینکه او از صحابیان امام کاظم علیه السلام بوده و یا این که به عکس او اصولا متولد شده پس از شهادت امام رضا علیه السلام است و یا اینکه از در زیر پوشش تشیع به مبارزه به اعراب مسلمان پرداخته است به وی نسبت داده اند که دستخوش نقد و ارزیابی این رساله قرار گرفته اند.