جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پژوهش حاضر درصدد است تا با بیان آراء ابن سینا و سید حیدر آملی در رابطه با شناخت و وصال خدا از طریق شناخت نفس بپردازد. ابن سینا به عنوان فیلسوف مشائی فقط به تحلیل عقلی بسنده می‌کند و سید حیدر آملی نیز به عنوان شخصی عارف پیشه درصدد بیان آراء عرفانی در این زمینه است. با بررسی بیشتر مشخص می‌شود که گویا ابن سینا کم کم به روش عرفانی نزدیک شده وبه روش اشراقیون توجه کرده است. در این پژوهش ابتدا به چگونگی شناخت از دیدگاه این دو شخصیت برجسته پرداخته شده و سپس شناخت خدا و شناخت نفس و ابعاد گوناگون این شناخت و امکان و مطلوبیت آن را بیان کرده‌ایم. در ادامه به وصال و چگونگی رسیدن به آن از دیدگاه این دو شخصیت مهم فلسفی و عرفانی نیز پرداخته ایم و سرانجام دیدگاه های آن دو را در این مورد مقایسه کرده ایم.

چکیده ندارد.

به ظاهر همه اتفاق نظر دارند که انسانشناسی عالی ترین مقصد و منظور تحقیق فلسفی است و در تمام مکاتب گوناگون فلسفه ، هدف مذکور پیوسته تایید و تاکید شده است . آنچه از میان مقصود نظر ماست ، توصیف و تحلیل و نقد دیدگاه انسانشناختی ابن سینا آن هم در پرتو نظریات جدید می باشد. یکی از این مسائل ، حقیقت انسان از منظر ابن سینا می باشد . از آنجائی که وی به دو ساحت نفس و بدل برای آدمی قائل است ، این سوال مطرح می شود که کدام ساحت ، حقیقت انسان را تشکیل می دهد؟ در جواب گوئیم با توجه به مبانی شیخ همچون ترکیب انضمامی ماده و صورت حقیقت انسان ، مجموع نفس و بدل می باشد. از دیگر مسائل ، ساحات وجودی نفس و ارتباط آنها با ذات نفس از منظر شیخ الرئیس است که وی ساحات وجودی نفس را افعال و انفعالات و قوا می داند و از دیدگاه وی ارتباط افعال با ذات نفس. ارتباط علی و معلولی است و ارتباط انفعالات با ذات نفس ، ارتباط عرض و موضوع آن است . وی ارتباط قوای غیرعاقله با ذات نفس را ارتباط ابزار و صاحب ابزار می داند ، علاوه براینکه به وحدت قوای عاقله با ذات نفس قائل است و از آنجا که ترکیب علت و معلول ، عرض و موضوع آن و ابزار و صاحب ابزار را ترکیب انضمامی می داند ، نمی تواند اتحاد ساحات نفس با ذات نفس را به اثبات برساند. با ارزیابی این نظریات ، ناتوانی دیدگاه ابن سینا آشکار می شود ، چرا که سیستم فلسفی او از دو جهت ناسازگاری درونی و بیرونی رنج می برد. از جهتناسازگاری درونی : به عنوان مثال وی حقیقت انسان را نفس او می داند اما با توجه به مبانی وی ، مجموع نفس و بدل خواهد بود و از جهت ناسازگاری بیرونی: به عنوان نمونه دیدگاههای وی با آموزه های دینی ناسازگار است . ناسازگاریهایی که نظریه رقیب وی یعنی نظریه ملاصدرا از آن مبرا است.

چکیده ندارد.

یکی از موضوعات شایان تحقیق در عرفان، ارتباط عرفان با شریعت وعمل به آن است. عارفان حقیقی، به شریعت اهتمام داشته‏اند به گونه‏ای که اجرای فرایض دینی و رعایت احکام شرعی را در سیر و سلوک لازم دانسته‏اند و طی طریق را بدون آن را غیر ممکن می‏دانند اما سخنان برخی از صوفیان در رفع تکلیف عمل آنان در اهمال شریعت و نفس تقسیم معارف دینی به شریعت و طریقت و حقیقت سبب رواج نسبتهایی به آنان شده است؛ به گونه ای که برخی از متصوفه دلایلی درباب بی نیازی از شرع آورده‏اند؛ که وسیله دانستن عبادات، ترک تکلیف به دستاویز وصول به حق یا رفع تکلیف به عذر زوال عقل، از جمله این دلایلند. پژوهش حاضر بررسی و نقد این دلایل را با استناد به عقل و نقل و مسلمات اهل عرفان مورد بررسی و نقد قرار داده است. نیز مدلل گردیده است که تقسیم معروف منافاتی با حفظ شرع ندارد و به عقیده بزرگان اهل عرفان در هیچ مرتبه‏ای از مراتب سیر و سلوک، سالک حق دخل و تصرف و تغییر در مقررات شرعیه را ندارد. اباحه گری و شریعت گریزی برخی عرفا و جمع آوری و دسته بندی دلایل و ریشه‏های بی‏توجهی آنان نسبت به شریعت [آسیب شناسی تصوف] نیز بررسی شده است.

پژوهش و تحقیق در خصوص مسئلة ابلیس همواره برای متفکران، اهمیت فوق العاده ای داشته است و در این میان، عارفان مسلمان با رویکرد تأویلی و برداشت هایی بر پایة معرفت ذوقی و شهودی و با بیانی رمزی و شطحی جایگاه منحصر به فردی را به خود اختصاص داده اند. رویکرد مبتنی بر قبول جبر و ارادة ازلی در شقاوت ابلیس و نافرمانی او در سجده بر آدم(ع)، رویکردی است که برخی عارفان اسلامی، به ویژه پیروان مکتب سُکر، به جهت توجیه نافرمانی وی، بدان پرداخته اند. از آنجاکه زایش اندیشه نمی تواند صرفاً مرهون تلاش خالص نظری باشد و همواره از مبادی و عوامل برون متنی نیز متأثر است، به نظر نویسنده دست کم می توان چهار مبدأ برای شکل گیری این نظریه در میان برخی عارفان اسلامی برشمرد که عبارت اند از: 1. اعتقاد به جبر اشعری، 2. اعتقاد به وحدت شخصیة وجود، 3. استفاده از ظواهر آیات، 4. تمسک به برخی اخبار و روایات. در این مقاله با بیان نمونه هایی از این رویکرد در آثار منثور و منظوم عارفانی چون منصور حلاج، احمد غزالی، عین القضات همدانی، رشیدالدین میبدی و عطار نیشابوری، به تبیین ریشه ها و مبادی یادشده و سپس به نقد و بررسی آنها می پردازیم.

ادعاى اصلى تفكيكيان، جدايى جريان وحى از عقل و كشف است. آنان مدعى هستند كه براى دستيابى به معارف دينى، بايد به تفكيك ميان عقل و كشف از دين همت گمارد. تفكيكيان براى موجه جلوه دادن اين ادعا از روش هاى مختلف بهره مى برند. يكى از روش هاى آنان انتساب اين ادعا به مشاهير و بزرگان دين است؛ به همين دليل محمدرضا حكيمى در بسيارى از آثار خود، اين ادعا را به علامه طباطبائى نسبت مى دهد و او را مدافع فرضيه تفكيك معرفى مى كند تا شايد از اين رهگذر بتواند نظر بخشى از آحاد جامعه را به مدعيات فرضيه تفكيك سوق دهد. براى تحليل بهتر ادعاى آقاى حكيمى در خصوص طرفدارى علامه از مدعيات تفكيكيان، نخست دو محور اصلى ادعاى ايشان استخراج، و سپس جداگانه مورد تحليل واقع شده اند. پس از تحليل اين دو محور به روش حلى و نقضى روشن شد كه اولاً، علامه طباطبائى معتقد به ادعاى تفكيكيان نيست و ثانيا محمدرضا حكيمى دچار خلط ميان مقام ثبوت و اثبات شده و در نهايت گام در تحريف معنوى سخن علامه طباطبائى نهاده است.

کشف، مکاشفه و رؤیای صالح از جمله کلمات کلیدی عرفان محسوب می‌گردند و در تمام مکاتب تصوف و عرفان اسلامی این اصطلاحات مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته‌اند. این واژگان از لحاظ معنایی به یکدیگر نزدیک‌اند. رؤیای صادقه را می‌توان مرتبه و مصداقی از کشف دانست (کشف صوری)؛ یعنی اطلاع بر ماوراء حجاب. وحی نیز بالاترین مرتبه کشف است؛ ولی این آغاز کلام می‌باشد. مسئله مهم‌تر، ملاک صحت و تشخیص خواطر شیطانی از رحمانی است. کدام مکاشفات و واردات صادق و کدام‌یک رهزن و کاذب‌اند؟ در این مقاله با استناد به گفتار و آرای فیلسوفان و عارفان مسلمان از مکاتب گوناگون عرفانی همچون ابن‌عربی، داود قیصری، سیدحیدر آملی، نجم‌الدین رازی، ابن‌سینا، شیخ اشراق، ملاصدرا و... تلاش شده، ضمن تعریف و دسته‌بندی انواع مکاشفات و منامات، به تحلیل آرای عارفان در خصوص مکاشفه و رؤیا و تشخیص کشف، القائات و خواطر رحمانی از شیطانی و تفاوت رؤیای صالحه با اضغاث احلام پرداخته شود. در پایان این بررسی به این نتیجه می‌رسیم که مهم‌ترین ملاک از دیدگاه عرفا، کتاب و سنّت و سپس نظر و نظارت مرشد و پیر معنوی و استاد و مربی الهی است که خود مراحل سِیر و سلوک را طی کرده و با منازل و مقامات عرفانی آشناست. همچنین، دوری سالک از محرمات و گناهان، انجام فرایض و ترک دنیا و اتصال وی به معصومان چهارده‌گانه محمدی… توفیق مکاشفات صادق را برای وی به همراه دارد. رهرو همواره باید کشف خود را با کشف انبیا و اولیا (به ویژه کشف تام محمدی…)، که کشفی معصوم است، بسنجد و ارزیابی کند.

معنویت از مفاهیمی است که در عصر حاضر مورد توجه ویژه قرارگرفتهو اکنون در مورد کودکان نیز به کار برده می شود. معنویت از مفاهیم کلیدی دینی است و بر مبانی، ساختار و روشهای معین دینی استوار است. در عرفان اسلامی نیز معنویت نقش کانونی ایفا میکند. با توجه به بحث های تخصصی معمول در حوزه معنویت، جای آن دارد که نسبت آموزه‫های طرح شده در جهان معاصر در باره معنویت برای کودکان با آموزه‫های عرفان اسلامی سنجیده شود. این نوشتار با محدود کردن دامنه پژوهش به دو عارف متاله حضرت آیت الله شاه آبادی(س) و امام خمینی(ره)، بررسی تطبیقی مبانی و آموزه‫های معنویت برای کودکان، که امروزه در جهان مطرح شده و مباحث متناظر این مفهوم در عرفان اسلامی را مورد پژوهش قرارداده است. بدیهی است معنویت برای کودکان به طور مستقل و مجزا در آراء این بزرگواران وجود ندارد، اما پژوهش و مطالعه در آثار ایشان نشان داد که تعریف معنویت، پرداختن به آموزشهای معنوی برای کودکان، مبانی و روشهای آن، از آثار ایشان قابل استخراج است. معنویت برای کودکان در عرفان اسلامی به لحاظ مبانی و اهداف، با آنچه از مبانی غیراسلامی منشعب شده، تفاوت مییابد هرچند در روشها و مصادیق، شباهت‫هایی دیده می‫شود.

مفتاح‌الغیب، نخستین اثری است که در عرفان نظری، توسط قونوی نگاشته شد و لذا فناری نیز که در مصباح‌الانس، مفتاح‌الغیب را شرح داده است، در استدلالی کردن مباحث عرفانی سهم بسزایی دارد. تعلیقات امام خمینی(س) بر مصباح‌الانس نیز قرائت او از تفکر قونوی است. اما چون امام از حکمای برجسته حکمت صدرایی نیز هست، تعلیقات او بر مصباح‌الانس، مبتنی بر حکمت متعالیه صدرالمتألهین است. این تحقیق، اثبات می‌کند که عرفان فلسفی قونوی، چون بر مبنای حکمت مشاء است، برای استدلالی کردن عرفان، کاستی‌های علمی بسیاری دارد، اما عرفان فلسفی امام خمینی بر مبنای حکمت متعالیه و بر اساس تعلیقات او بر مفتاح‌الغیب و مصباح‌الانس، توان تئوریزه کردن مبانی عرفانی را دارد و به معنایی، منطق عرفان نظری است.